کیومرث صابری معروف به گل آقا یکی از تأثیرگذارترین طنزپردازان سیاسی ایران بود که برای شوخی منتقدانه با شخصیت‌ها و چهره‌های سیاسی و مسوولان حکومتی تعارف نداشت. قدرت قلم و جسارت صابری در بیان واقعیت‌های سیاسی و اجتماعی وی را در مدت کوتاهی به شهرت رساند.

«در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب به‌خاطر شروع جنگ و مسایلی از این دست طنزپردازان بیشتر سعی می‌کردند به مسایل غیرسیاسی بپردازند و مردم به‌دلیل دغدغه‌های معیشتی حوصله طنز خواندن نداشتند و شخصی هم جرأت نزدیک‌شدن به طنز سیاسی را نداشت. در این دوره بروز و ظهور قلمی به اسم گل‌آقا بین مردم شادمانی زیادی را ایجاد کرد زیرا آنها شاهد نوعی نگارش طنز بودند که تا به حال تجربه نکرده بودند؛ آن هم طنزهای بسیار محکم سیاسی با رویکردی عامه‌فهم و پرگوشه و کنایه که با روحیه هر ایرانی موافق بود.» این بخشی از سخنان ابوالفضل زرویی نصرآباد یا همان «ملانصرالدین» گل آقا  در خصوص علت محبوبیت مجله کیومرث صابری یا همان گل آقا بود.

زندگی‌نامه و تحصیلات

کیومرث صابری فومنی هشتم شهریور ۱۳۲۰ خورشیدی در صومعه‌سرا دیده به جهان گشود. پس از دریافت دیپلم کشاورزی از دانشسرای ساری به تدریس در دبستان‌های فومنات پرداخت. سپس به تهران رفت و ضمن تدریس در دبیرستان‌های تهران به تحصیل در دانشگاه نیز پرداخت و موفق به دریافت لیسانس علوم سیاسی و فوق لیسانس ادبیات تطبیقی از دانشگاه تهران شد.

فعالیت‌های اجرایی و سیاسی

صابری پس از انقلاب در زمان نخست‌وزیری و ریاست جمهوری شهید رجایی به عنوان مشاور فرهنگی و مطبوعاتی وی انتخاب شد و تا هنگام ریاست‌جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای در همان مسوولیت باقی ماند. از جمله مشاغلی دیگر اجرایی که این هنرمند توانا بعد از انقلاب بر عهده داشت می‌توان به عضو هیأت مؤسس انجمن موسیقی، مشاور وزیر مسکن و شهرسازی، مدیرکلی دفتر آموزش بازرگانی و حرفه‌ای وزارت آموزش و پرورش (۱۳۵۸ تا ۱۳۵۹)، تدریس در کلاس های حضوری دانشکده مکاتبه‌ای، تدریس در دانشکده روابط بین‌الملی، تدریس در مرکز اسلامی آموزش فیلمسازی، همکاری با معاونت امور بین‌الملل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان مشاور افتخاری (۱۳۶۳ تا ۱۳۶۹)، عضو منتخب شورای عالی انقلاب فرهنگی در کمیته نامگذاری، عضو هیأت ایرانی در کنفرانس سران کشورهای غیرمتعهد و... اشاره کرد اما علاقه به فعالیت های هنری و فرهنگی در وی بیشتر بود به همین دلیل به تدریج از مشاغل سیاسی کناره گرفت و بُعد فرهنگی کار خود را وسعت بخشید.

ورود به عرصه طنزپردازی

صابری بعد از کناره گیری از فعالیت های سیاسی و مسوولیت‌های دولتی در ۲۳ دی ۱۳۶۳ خورشیدی شروع به نوشتن یادداشت‌های روزانه طنز با نام مستعار «گل آقا» و با عنوان «دو کلمه حرف حساب» با محتوای انتقاد از دستگاه‌های دولتی و مشکلات موجود جامعه در صفحه سوم روزنامه اطلاعات کرد که نقطه عطفی در طنز نویسی ایران و احیاگر طنز مطبوعاتی بعد از انقلاب بود. در حقیقت گل آقا در دو کلمه حرف حساب، برای شوخی منتقدانه با شخصیت‌ها و چهره‌های سیاسی و مسوولان حکومتی با هیچ مسوولی تعارف نداشت. شخصیت گل‌آقا در «دو کلمه حرف حساب» شخصیتی بود، دانا به امور، یک دنده، مستبد، جدی و مدیر که همیشه حرف اول را می‌زد و گوشش به حرف دیگران بدهکار نبود. عینک و عصا و قلم، از ملزومات شخص گل‌آقا بود. یادداشت‌های «دو کلمه حرف حساب» به خاطر شرایط ۱۳۶۳ خورشیدی که متأثر از جنگ و بحث‌های ایدئولوژیک بود توانست با زبان طنز نوین خود و بهره گرفتن از شخصیت‌های خیالی نظیر «شاغلام، غضنفر، ممصادق و کمینه عیال ممصادق»، تحولی در جامعه ایجاد کند که با توجه به فضای محدود آن سال‌ها، این کار فقط از گل آقا بر می‌آمد.

قدرت قلم و جسارت صابری در بیان واقعیت‌های سیاسی و اجتماعی، موجب شده بود که ظرف مدت کوتاهی، توجه بسیاری از مردم، مقامات، ادیبان، نویسندگان و رسانه‌های داخلی و خارجی را به خود جلب کند و بسیاری از شخصیت های بزرگ فرهنگی مانند محمدعلی جمالزاده او را به ادامه راه تشویق کردند و طنز وی را تحسین کردند.

نمونه‌ای از طنز سیاسی گل آقایی
مدتی در کار ما تأخیر شد / مدعی در غیبت ما شیر شد
"کاین منم طاووس علیین شده"/ با «گل آقا» لج شده همچین شده
با دو تا جمله سبیلش سوختیم/ نطق او بسته دهانش دوختیم!
لاجرم در ما معایب یافته / آسمان با ریسمان در بافته
کرده قاطی معنی دوغ و دوشاب / حمله ور گردیده بر "حرف حساب"
این ندانسته که این جاییم ما / درهمه حالی "گل آقا"ییم ما
"چشم، باز و گوش، باز و این عمی"/ادعا از او قضاوت باشما
*
"از خدا جویم توفیق ادب" / من، غضنفر، شاغلام یا مش رجب
بی ادب اصلا ندارد هیچ حق / که نماید حرف حق را تق و لق!
"من به هر جمعیتی نالان شدم" / تا "گل آقا"ی همین دوران شدم...
ما نداریم از کسی این جا گله / کم نمی‌آید عقاب از چلچله
مثل باد سرد که برف آورد / مدعی ما را سر حرف آورد
ورنه ما که اهل دعوا نیستیم / یا اگر هستیم، حالا نیستیم!

ما نمی‌گوییم حرفی غیر حق / اینچنین خواندیم در خردی سبق
حرف حق و ما چنان دریا و بط / گر بمیرم هم نمیرد این نمط
حق اگر تلخست مافوق شماست / شوش اگر بلخست از ذوق شماست
ورنه ما غیر از «گل آقا» نیستیم / در غم پایین و بالا نیستیم
تازه یک کم هم که بالا می‌رویم / با همین نام «گل آقا» می‌رویم!
ما «گل آقا» ییم و صاف و ساده ایم / دوستدار مردم آزاده ایم
"آفتاب آمد دلیل آفتاب" / این تو، این روزنامه، این "حرف حساب"
نه که با مستضعفان در یک صفیم / خاک پای مردم مستضعفیم
حال تو در پشت سر یا رو به رو / "هر چه می خواهد دل تنگت بگو"

نگاهی به برخی از ویژگی هفته نامه گل آقا

این هنرمند مبتکر بیشتر به طنز سیاسی علاقه داشت و بدون اعتنا به سختی‌های کار به راه خود ادامه داد. پس از گذشت ۶ سال از نوشتن یادداشت‌های دو کلمه حرف حساب، صابری در یکم آبان ۱۳۶۹ خورشیدی، نخستین هفته‌نامه طنز پس از انقلاب را منتشر ساخت. این هفته نامه در طول دهه‌های ۷۰ و ۸۰ با زبان طنز و کاریکاتور به نقد فضای سیاسی و اجتماعی کشور می‌پرداخت. صابری در گل آقا اشعار طنز بسیاری منتشر کرد اما بیت «یک زبان دارم دو تا دندان لق / می‌زنم تا زنده هستم حرف حق» از زبان شاغلام، یکی از ماندگارترین ابیات او در این مجله است؛ مجله‌ای که تحریریه آن را جمعی از بزرگان و نام‌های ماندگار حوزه طنز و کاریکاتور تشکیل می‌دادند. مرتضی فرجیان، احمد عربانی، ابوالفضل زرویی نصرآباد و ... از همکاران او در طول سال‌های انتشار این هفته نامه بودند. طرح‌های احمد عربانی بر جلد گل‌آقا تبدیل به تصویری ماندگار شد که تداعی‌گر نام این مجله شد؛ مجله‌ای که با ادبیاتی متین، انتقادات تندی را به شرایط موجود و تصمیمات مسوولان بیان می‌کرد. محبوبیت این مجله تا اندازه ای بود که افرادی که اقبالی به نشریات و مجلات آن روزها نداشتند، برای رسیدن آن به دکه لحظه‌شماری می‌کردند. او به رعایت ادب و عفت کلام در طنز مقید بود و طنزنویسانی که با این نشریه همکاری داشتند، ملزم به رعایت آن بودند. این نوع نگاه به طنز باعث حرکت تدریجی طنز به طرف اخلاق‌گرایی و بالا رفتن منزلت طنز و طنزپرداز در جامعه شد. استفاده از قالب های متنوع، شخصیت پردازی، بهره گیری از اشارات ادبی و ضرب المثل ها، بیان سهل و ممتنع و احترام به احساسات و عقاید مردم از ویژگی های مهم آثار گل آقا محسوب می شد. سرانجام هفته نامه گل آقا بعد از ۱۲ سال انتشار در دوم آبان ۱۳۸۱ خورشیدی به دلایل نامعلومی تعطیل شد.

از دیگر فعالیت های فرهنگی صابری علاوه بر هفته نامه گل آقا می توان به ماهنامه گل آقا، سالنامه گل آقا، هفته‌نامه «بچه‌ها… گل آقا» اشاره کرد، همچنین انتشارات گل آقا برای انتشار آثار طنز و کاریکاتور و عضویت در خانه طنز ایران جهت پرورش طنزنویسان جوان از دیگر فعالیت‌های صابری بود. از جمله آثاری که از صابری منتشر شده می توان به برداشتی از فرمان حضرت علی (ع) به مالک اشتر (۱۳۵۷)، تحلیل داستان ضحاک و کاوه آهنگر، مکاتبات شهید رجایی و بنی‌صدر،  اولین‌ استیضاح در جمهوری اسلامی ایران، دیدار از شوروی و گزیده دو کلمه حرف حساب در ۴ جلد اشاره کرد.

خاموشی:

سرانجام گل آقای ایران در اردیبهشت ۱۳۸۳ خورشیدی به دلیل ابتلا به سرطان خون دیده از جهان فروبست. آیت الله خامنه‌ای مقام معظم رهبری در پیامی به مناسبت این یار همیشگی انقلاب، نوشت: خبر درگذشت این هنرمند مبتکر  ضایعه ای در عرصه هنر و غم بزرگی برای دوستان و معاشران او و اشخاصی است که با سلامت نفس و پاکدامنی سیاسی او آشنا بودند. او یار دیرین شهید رجایی و طرفدار وفادار همیشگی انقلاب و نظام اسلامی بود. هنر برجسته او در سال های دفاع مقدس همواره در خدمت کشور قرار داشت و او تا آخرین روز عمر خود هرگز قلم و قریحه سرشار خود را جز در راه ایمان و باور خود به‌کار نگرفت. اینجانب که مدت ها از همکاری او و در همه بیست سال گذشته از لطف هنر او برخوردار بوده ام، خود را در غم درگذشت او شریک می دانم.