محمدتقی مدرس رضوی محقق و دانشمند، مصحح و استاد دانشگاه تهران بود که علاوه بر سال‌ها تدریس با تالیف و تصحیح آثاری ارجمند، یادگارهایی گرانمایه از خود به جای نهاد.

محمدتقی مدرس رضوی در ۱۲۷۴ خورشیدی در مشهد به دنیا آمد. پدر و نیاکـان او از زمـان نـادر شاه به بعد همه معلم و اهل علم بودند و او هم سراسر عمر خود را صرف تحصـیل و سـپس تعلـیم و تصحیح و نشر آثار پیشینیان کرد و کوشید تا چـراغ معرفـت را فـروزان نگهـدارد و جـز ایـن بـه کـاری نپرداخت. پدرش میرزا محمدباقر، از علماء بزرگ خراسان و مدرس اول آستان قدس رضوی بود.

تحصیلات

 محمد تقی این بخت را داشت که از نعمت پدری عالم و آگاه برخوردار بود و پدر بـرخلاف رسـم زمانه فرزند را به مدرسۀ سبک جدید فرستاد و علاوه بر درس های معمـول، بـه فراگیـری ریاضـیات، نجوم و زبان فرانسه واداشت. وی درس های ابتدایی را در مدارس جدید زادگاهش فرا گفت. سپس به آموختن علوم قدیمه نزد اساتید آن زمان پرداخت. وی کتاب‌های «مغنی» و «مطول» تفتازانی و قسمتی از شرح «منظومه» حاج ملاهادی سبزواری را نزد میرزا عبدالجواد ادیب نیشابوری آموخت.

محمد تقی «تحریراقلیدس» و «مجسطی» و کتاب های ریاضی قدیم و «شرح لمعه» در فقه و «قوانین»، در اصول را نزد پدرش خواند. سپس از محضر آقا بزرگ حکیم استفاده کرد. شرح «هدایه» و «شرح اشارات» را نزد او خواند و سپس مدتی از درس خارج فقه و اصول آیت‌الله قمی و آیت‌الله آقا میرزا محمد آقازاده استفاده کرد. وی در ۱۲۹۸خورشیدی به تهران رفت و از محضر آقا سید محمد تنکابنی و آقا میرزا محمد طاهر تنکابنی بهره برد و پس از آن به تکمیل تحصیلات قدیم و جدید خود در مدارس سپهسالار  پرداخت.

تدریس

مدرس رضوی از ۱۳۱۰ خورشیدی به معلمی مدرسه سپهسالار (شهید مطهری کنونی) و تدریس در مدارس دارالفنون، علمیه، معرفت و شرافت پرداخت. وی در ۱۳۱۷ خورشیدی به‌دستور علی‌اصغر حکمت مدیر داخلی و معلم دانشکده معقول و منقول شد و چون پس از حکمت در ابتدای وزارت اسماعیل مرآت دانشکده معقول و منقول منحل شد، او نیز به دانشکده ادبیات دانشگاه انتقال یافت و برای جبران کسری حقوقش به‌دستور وزارت معارف همکاری لغت‌نامه دهخدا به خدمات استاد اضافه شد و ۲ سال در این خدمت بود و چون دانشکده معقول و منقول بار دیگر گشایش یافت، چند ساعت هم در آنجا تدریس به‌عهده گرفت.

استاد تا سال ۱۳۲۸ خورشیدی با رتبه دبیری خدمت می‌کرد و در این سال هنگام طرح بودجه کل کشور به شورای دانشگاه اختیار داده شد، به افرادی که ۱۰ سال سابقه تدریس در دانشگاه دارند، رتبه دانشیاری یا استادی بدهند و به همین دلیل به مدرس رضوی هم رتبه هشت استادی داده شد امّا با حقوقی که می‌گرفت تطبیق کردند و رتبه سه استادی دادند و پس از ۲ سال ابلاغ‌های سابق را لغو کردند و رتبه ۱۰ استادی به او دادند. استاد در اردیبهشت‌ ۱۳۴۴ خورشیدی به افتخار بازنشستگی نایل آمد و ۲ سال دیگر هم تدریس کرد تا این که در بهمن ۱۳۵۵ خورشیدی از طرف دانشگاه تهران منشور استادی ممتاز به او اعطا شد.

تالیف و پژوهش

مدرس رضوی نزدیک به ۲ سال با علامه دهخدا در تکمیل «لغت‌نامه» همکار بود. وی در طول مدت فعالیت های پژوهشی خود دست به تالیف و تصحیح کتاب های زیادی زد. یکی از بزرگترین کارهای مدرس رضوی تألیف کتابی در زندگینامه خواجـه نصـیرالدین با عنوان «احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی» است. این کتاب، نه تنها زندگینامۀ یک دانشمند معـروف، بلکـه گزارشـی مبسـوط از اوضـاع و احوال فرهنگی ایران در سدۀ هفتم هجری شـامل زندگینامـۀ خواجـه، معرفـی اسـتادان، همکـاران، دستیاران، شاگردان و فرزندان او، معاصران معروف از دانشـمندان، خلفـا، امـرا و شـاهان، اوضـاع و احوال اسماعیلیه در ارتباط با خواجه، رصدخانۀ مراغه، آثار و مکاتبات خواجه و حکایت های مربـوط به او است.

مـا در ایـن کتاب با سیمای یک دانشمند و در عین حال یک سیاستمدار بزرگ آشنا می شویم، کـه میـان اخـلاق شخصی و اخلاق سیاسی فرق می گذارد و می داند در اخلاق سیاسی منافع کشور اهمیت دارد و آن کار اخلاقی است که بیشترین سود، یا کمترین زیان را برای جامعه دربر داشته باشد.

آثار علمی مدرس رضوی منحصر به این کتاب نیست، هرچند تألیف همین کتاب ممکن اسـت، برای بسیاری از پژوهندگان کاری دشوار باشد و به چنین جامعیتی هم نرسند امـا او بـه تصـحیح و نشر چندین دیوان و متن ادبی هم مانند دیوان انوری، دیوان سنایی، دیوان سیدحسن غزنوی، تاریخ بخارای نرشخی پرداخت.

تنسوخنامه ایلخانی، بیست باب در معرفت استرلاب و اساس الاقتباس هر سه از آثار نصیرالدین طوسی است که مدرس رضوی به تصحیح و چاپ آنها اقدام کرد.

«سال‌شمار وقایع مشهد در قرن های پنجم تا سیزدهم» از جمله تالیفات مدرس رضوی است. وی در اثر حاضر با استفاده از منابع تاریخی وقایع مهم تاریخ مشهد را از سده پنجم تا سیزدهم هجری قمری به صورت سال شمار ذکر و نکات برجسته‌ای را در مورد تاریخ این شهر گردآوری کرده است. رویدادهایی که نویسنده به آن ها پرداخته، در فاصله سده پنجم تا سیزدهم هجری قمری است. در این سده‌ها حرم مطهر امام علی بن موسی الرضا(ع)  به عنوان یکی از کانون های مردمی و مذهبی نقشی بسزا در روشنگری جامعه اسلامی و انسانی مشهد و کشور داشته و خاستگاه بسیاری از رویدادهای تاریخی و مذهبی بوده است.

درگذشت

سرانجام این پژوهشگر و استاد دانشگاه در ۲۸ آبان ۱۳۶۵ خورشیدی چشم از جهان فروبست.