قطعنامه ۵۹۸ نقطه عطفی در روند دیپلماتیک حل و فصل جنگ تحمیلی محسوب می‌شود؛ قطعنامه‌ای که از نظر محتوا، اساسی‌ترین و از نظر ضمانت اجرا قوی‌ترین قطعنامه شورای امنیت در مورد جنگ بود.

پذیرش قطعنامه ۵۹۸، یکی از تصمیم ها و رویدادهای بسیار مهم تاریخ انقلاب اسلامی به شمار می رود، چه قبول قطعنامه به آتش بس و پایان جنگ منتهی بشود و چه با خباثت دشمن و بهانه‌گری و جنگ افروزی او به اتمام جنگ منتهی نشود. مسوولان نظام تشخیص دادند و امام بزرگوار بر این تشخیص صحه گذاشتند که امروز قبول قطعنامه به صلاح اسلام، انقلاب و کشور است؛ اینها بخشی از گفته های آیت الله خامنه ای است که به عنوان رییس جمهوری در نخستین خطبه نماز جمعه پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ ایراد فرمودند.

جنگ تحمیلی

جنگ تحمیلی رژیم بعث علیه ایران اگرچه در ابتدا با نویدهای ناپایدار پیروزی برای رژیم بعث همراه بود اما این روند از ۱۳۶۱ خورشیدی روند معکوسی پیدا کرد. ارتش بعث پس از عملیات های والفجر و خیبر در ۱۳۶۲ خورشیدی در یک روند صعودی، پذیرای شکست های متوالی شد و سرانجام در عملیات والفجر ۸ در عین ناباوری بندر فاو را از دست داد اما شکست نظامی در جبهه شلمچه در عملیات کربلای ۵ با هیچ یک از شکست های عراق قابل مقایسه نبود زیرا این شکست، آن هم در سال هفتم جنگ و در حساس ترین منطقه نبرد، آینده حکومت بعث را در هاله ای از ابهام فرو برد.

پذیرش قطعنامه ۵۹۸

البته در دوره جنگ تحمیلی، شورای امنیت هفت قطعنامه در خصوص جنگ ایران و عراق صادر کرد اما در هیچ یک به وقوع تجاوز و نقض صلح یا تهدید علیه صلح و امنیت بین المللی توجه نکرد. همچنین این شورا رسیدگی به مسأله شناسایی متجاوز یا آغازگر جنگ را مسکوت گذاشته بود تا اینکه به دنبال تصویب قطعنامه ۵۹۸ در ۲۷ تیر ۱۳۶۶ خورشیدی، جمهوری اسلامی ایران دستورکاری تردیدآمیز را بر مبنای نه رد نه قبول قطعنامه در پیش گرفت و از شهریور همان سال برای وارد شدن به فرایند مذاکرات سیاسی خاتمه جنگ بدون تعهد صریحی به پذیرش این قطعنامه تمایل نشان داد. در طول ۱۰ ماه بعد و به موازات ظهور تحولات غیرمنتظره ای در روند جنگ، ایران به طور رسمی به خاویر پرز دکوئیار دبیرکل سازمان ملل متحد اطلاع داد که به منظور جلوگیری از کشتار و برقراری عدالت و استقرار صلح در منطقه و جهان، قطعنامه ۵۹۸ را می پذیرد.

خاویر پرز دکوئیار مسوول برگزاری این گفت وگوها بود و هیأت مذاکره کننده ایرانی به ریاست علی اکبر ولایتی وزیر وقت امور خارجه، حجت الاسلام حسن روحانی، محمد جواد ظریف، سیروس ناصری، جمشید ممتاز، مجید تخت روانچی و چند تَن دیگر، نمایندگی ایران را در این گفت وگوها برعهده داشتند.

پیام امام خمینی(ره)
با اعلام قبول قطعنامه ۵۹۸ از طرف ایران، امام خمینی (ره) در ۲۹ تیر ۱۳۶۷ پیامی که به بهانه سالروز کشتار زایران ایرانی در مکه منتشر شده بود به تشریح سیاست جدید جمهوری اسلامی در قبال جنگ تحمیلی و دلایل پذیرش قطعنامه پرداختند.

ایشان در این پیام فرمودند: «اما در مورد قبول قطعنامه که حقیقتاً مساله بسیار تلخ و ناگواری برای همه و خصوصاً برای من بود، این است که من تا چند روز قبل معتقد به همان شیوه دفاع و مواضع اعلام شده در جنگ بودم و مصلحت نظام، کشور و انقلاب را در اجرای آن می دیدم؛ ولی به واسطه حوادث و عواملی که از ذکر آن فعلًا خودداری می کنم و به امید خداوند در آینده روشن خواهد شد و با توجه به نظر تمامی کارشناسان سیاسی و نظامی سطح بالای کشور که من به تعهد و دلسوزی و صداقت آنان اعتماد دارم با قبول قطعنامه و آتش بس موافقت نمودم».

امام خمینی(ره) به خوبی بر شرایط زمانه آگاهی و احاطه داشتند و در خصوص پذیرش قطعنامه در آن مقطع از جنگ اعلام کردند که «در مقطع کنونی آن را به مصلحت انقلاب و نظام می دانم و خدا می داند که اگر نبود انگیزه ای که همه ما و عزت و اعتبار ما باید در مسیر مصلحت اسلام و مسلمین قربانی شود، هرگز راضی به این عمل نمی بودم و مرگ و شهادت برایم گواراتر بود. اما چاره چیست که همه باید به رضایت حق تعالی گردن نهیم و مسلّم ملت قهرمان و دلاور ایران نیز چنین بوده و خواهد بود».

ایشان در بخشی دیگر از پیام خودشان ضمن تشکر از آنهایی که در جنگ حضور داشتند و به نحوی تلاش کردند، خطاب به ملت فرموند: «من در اینجا از همۀ فرزندان عزیزم در جبهه های آتش و خون که از اول جنگ تا امروز به نحوی در ارتباط با جنگ تلاش و کوشش نموده اند، تشکر و قدردانی می کنم و همۀ ملت ایران را به هوشیاری، صبر و مقاومت دعوت می کنم. در آینده ممکن است، افرادی آگاهانه یا از روی نا آگاهی در میان مردم این مساله را مطرح نمایند که ثمرۀ خون ها، شهادت ها و ایثار ها چه شد. این ها یقیناً از عوالم غیب و از فلسفه شهادت بی خبرند و نمی دانند شخصی که فقط برای رضای خدا به جهاد رفته است و سر در طبق اخلاص و بندگی نهاده است، حوادث زمان به جاودانگی و بقا و جایگاه رفیع آن لطمه ای وارد نمی سازد».

در این میان مردم مقاوم و شهید پرور ایران اسلامی که در راه دفاع از خاک، ناموس، وطن، انقلاب و نظام نوپای خویش از هیچ فداکاری‌ دریغ نکرده بودند و لحظه‌ای به راه روشنی که امام خمینی(ره) ترسیم کرده بودند، تردید نکردند، بار دیگر با اعتماد و اعتقادی که به حکمت و درایت امام(ره) داشتند، بدون هیچ تردید و تأملی به این تصمیم احترام گذاشته و سر بر فرمان تاریخی ولی فقیه خویش نهادند.

متن قطعنامه ۵۹۸
قطعنامه ۵۹۸ دارای یک مقدمه و ۱۰ بند بود که در جلسه ۲ هزار و ۵۷۰ شورای امنیت به اتفاق آرا به تصویب رسید. بندهای قطعنامه بر پایه مواد ۳۹ و ۴۰ منشور سازمان ملل متحد به این شرح بود:
۱- شورا مطالبه می‌کند که به عنوان نخستین قدم به سوی یک حل و فصل از طریق مذاکره، ایران و عراق به یک آتش بس فوری اقدام فوری اقدام کنند و تمام عملیات نظامی را در زمین، دریا و هوا متوقف کنند و همچنین تمام نیروها را بی‌درنگ تا سر حداث شناخته شده بین المللی بازگردانند.
۲- از دبیر کل درخواست می‌شود که گروهی از ناظران سازمان ملل متحد را برای تائید، تحکیم، نظارت بر آتش بس و عقب نشینی به مرزها اعزام کند. به علاوه از دبیر کل درخواست می‌شود که ترتیبات ضروری را برای مشاوره با طرفین انجام دهد و گزارش آن را به شورای امنیت تسلیم کند.
۳- شورا اصرار دارد که پس از توقف تخاصم های فعال، بدون درنگ اسرای جنگی را بر اساس کنوانسیون سوم ژنو در ۱۲ اوت ۱۹۴۹، آزاد کند و عودت داده شوند.
۴- از ایران و عراق دعوت می‌شود که با دبیر کل در خصوص به اجرا در آوردن این قطعنامه و در کوشش های میانجی گرانه برای کسب یک حل و فصل جامع، عادلانه، شرافتمندانه مورد قبول طرفین در مورد تمام موضوعات مهم، بر اساس اصول مندرج در منشور ملل متحد همکاری کنند.
۵- از تمامی دولت های دیگر دعوت می‌شود که حداکثر خویشتن‌داری را به عمل آورند و از هر اقدامی که ممکن است به تصاعد و گسترش بیشتر مخاصمه منجر شود، احتراز جویند و بدین گونه به اجرا در آوردن قطعنامه حاضر را تسهیل کنند.
۶- از دبیر کل درخواست می‌شود که ضمن مشورت با ایران و عراق مساله تفویض کار تحقیق در باب مسوولیت مخاصمه به هیاتی بی‌طرف را بررسی کند و در حداقل مدت ممکن به شورا گزارش دهد.
۷- عظمت خسارات وارده در خلال مخاصمه و نیاز به کوشش در جهت نوسازی با امدادهای بین‌المللی در خور زمانی که مخاصمه خاتمه پذیرد، تصدیق می‌شود و در همین خصوص از دبیر کل در خواست می‌شود که هیاتی از کارشناسان را برای پژوهش در باب مساله نوسازی تعیین کند و به شورای امنیت گزارش دهد.
۸- به علاوه از دبیر کل درخواست می‌شود که با مشورت با ایران و عراق و سایر کشورهای منطقه، طرق افزایش امنیت و ثبات را مورد مداقه قرار دهد.
۹- از دبیر کل در خواست می‌شود که شورای امنیت را در مورد به اجرا در آوردن این قطعنامه، به طور مداوم مطلع کند.
۱۰- شورای امینت تصمیم دارد که برای در نظر گرفتن اقدامات بیشتر و تضمین اجرای این قطعنامه در صورت ضرورت جلساتی تشکیل دهد.