مقالات حجاب و عفاف

حجاب؛ امر ایمانی یا اجباری؟

حجاب؛ امر ایمانی یا اجباری؟

اینکه علت شیوع بدحجابی در جامعه، حکومتی شدن و اجبار حجاب یاد می شود. دوم: حکم قرآنی حجاب، تعیین وظیفه برای زنان مؤمن بوده است نه غیرمسلمانان و افراد غیرمعتقد. سوم: اگر در جامعه از سوی حکومت و یا مردم اجبار به حجاب شود، عنصر اختیار و انتخاب از افراد سلب شده، عنصر اجبار و الزام جای آن را می گیرد. چهارم ضمانت انتخاب حجاب، ایمان به ثواب و عقاب اخروی است و بااجبار به آن، قانون و قوه قهری ضامن اجرای آن خواهد بود و این تهی کردن حکم دینی از فلسفه آن است.


اشاره
حجت الاسلام والمسلمین یوسف غلامی در دو شماره گذشته معارف (106 و 107) به دو شبهه آقایان اکبر گنجی و دکتر عبدالکریم سروش درباره حجاب پاسخ داد. وی در این شماره، به شبهه دکتر محسن کدیور می پردازد که سعی می کند با جدا کردن امور ایمانی و حکومتی، علاوه بر اینکه حجاب را امری ایمانی می داند، حکومتی شدن و اجبار حجاب را دلیل شیوع بدحجابی در جامعه بر می شمرد و می گوید: «اولاً آن حکمی که مختص مؤمنان بود به همه شهروندان، اعم از مسلمان و غیرمسلمان و معتقد و لاابالی، تعمیم داده شده است. ثانیاً عنصر اختیار و انتخاب، که مهم ترین پشتوانه این امر ایمانی بود، به عنصر اجبار حقوقی و الزام قانونی تقلیل داده شده است. ثالثاً به جای ثواب و عقاب اخروی، که ضمانت انتخابی ایمانی است، مجازات دنیوی با زور قوه قاهره، پشتیبان قانون حجاب شده است. رابعاً حجاب، که به نص قرآن کریم حق دینی و وجه امتیاز بانوان مؤمن بر دیگر زنان بود، به تکلیف الزامی و ابزار اجباری مدفون شده اهداف متعالی عفاف و پوشش دینی بوده است.... اجباری کردن آنچه در ذات خود وجه امتیاز مؤمنات از لاابالی ها بوده است، تهی کردن حکم دینی از فلسفه آن است.» [1]

در ادامه پاسخ استاد غلامی را به این شبهه می خوانیم.

درآمد
اشکال یاد شده به چند محور پرداخته است؛ نخست: اینکه علت شیوع بدحجابی در جامعه، حکومتی شدن و اجبار حجاب یاد می شود. دوم: حکم قرآنی حجاب، تعیین وظیفه برای زنان مؤمن بوده است نه غیرمسلمانان و افراد غیرمعتقد. سوم: اگر در جامعه از سوی حکومت و یا مردم اجبار به حجاب شود، عنصر اختیار و انتخاب از افراد سلب شده، عنصر اجبار و الزام جای آن را می گیرد. چهارم ضمانت انتخاب حجاب، ایمان به ثواب و عقاب اخروی است و بااجبار به آن، قانون و قوه قهری ضامن اجرای آن خواهد بود و این تهی کردن حکم دینی از فلسفه آن است.

پاسخ
نکته اول آن قدر غیرمنطقی و احساسی است که نیازمند پاسخ نیست. شاید بتوان پذیرفت که گروهی از بدحجابان با اجبار و زور، به لجاجت بپردازند، اما این که علت شیوع بدحجابی در جامعه، حکومتی شدن و اجبار حجاب باشد، سخنی کاملا اشتباه و ناسازگار با مبانی جامعه شناسی و روان شناسی است. نگارنده مدت هجده سال درباره رفتارهای اجتماعی دختران و زنان به تحقیق پرداخته و با بیش از بیست هزار زن بی حجاب ایرانی و غیرایرانی گفتگو کرده ام و این عامل را جزو ضعیف ترین عوامل بدحجابی نیز نیافتم! بی حجابی و بدحجابی چندین عامل روان شناختی و جامعه شناختی دارد که از نگاه این قبیل نظریه پردازان دور مانده است. این نوع نظریه پردازی بیش از آن که جنبه علمی داشته باشد، یک نوع دلجویی از بدحجابانی است که خاطرشان با تذکر زبانی، آزرده شده است.

آیا علت بی حجابی یا بدحجابی در زمان طاغوت یا در دیگر کشورهای اسلامی را نیز باید همین گونه تحلیل کرد؟ آیا اگر از هفته دیگر، همان اجبار اندک حکومت و مردم حذف شود، به نظر شما همه بی حجابان و بدحجابان، باحجاب می شوند؟! و اگر اینک می بینیم شمار زیادی از زنان جامعه دارای حجاب هستند، علتش اجبار و زور اجتماعی و حکومتی است؟!

و اما از بخش دوم اشکال که «حکم قرآنی حجاب، تعیین وظیفه برای زنان مؤمن بود، نه غیرمسلمانان و افراد غیر معتقد» چه نتیجه ای مورد نظر است؟ یعنی آیا در حکومت اسلامی حضرت ولی عصر(ع) به زنان غیرمسلمان و غیرمعتقد رخصت داده می شود تا هر گونه که دوست داشتند، بدون حجاب، در مجامع عمومی حضور یابند؟! و اگر رخصت داده نشود، آیا باید رفتارحکومتی حضرت را بر زور و اجبار توجیه کرد؟!

نه فقط حجاب، که تمام احکام تبیین شده در قرآن، بیانگر وظایف مؤمنان است، نه غیرمؤمنان ناپایبند. اما همان قرآن فرموده است: «وَمَنْ یبْتَغِ غَیرَ الإسْلامِ دِینًا فَلَنْ یقْبَلَ مِنْهُ»[2] پس از ظهور اسلام و تبیین احکام آن، پیروی از غیر اسلام از فرد پذیرفته نیست. با این حال قرآن خود می فرماید: «لا إِکرَاهَ فِی الدِّینِ»:[3] در پذیرش دین زور و اجبار وجود ندارد. فکر و عقیده را نمی شود برکسی تحمیل کرد؛ اما این به آن معنا نیست که اگر کسی اصل دین را پذیرفت و نخواست به احکامش پایبند باشد، بتواند آشکارا به تمرد بپردازد و بهانه اش این باشد که «لا إِکرَاهَ فِی الدِّینِ». غیرمسلمان را نیز نمی توان به اجبار به پذیرش دین اسلام واداشت، اما او حق ندارد در جامعه مسلمانان، هنجار شکنی کند و کاری که حتی در دین خود باید به آن پایبند باشد، علنی ترک کند.

قرآن، ترک همه گناهان را وظیفه هر مؤمنی می داند: آدم کشی، رشوه گیری، سرقت، زنا، ربا و...! آیا این به آن معنا است که اگر کسی نخواست مؤمن باشد، آزادانه هر گناهی را دوست داشت انجام دهد و حکومت و مردم او را از آن باز ندارند؟! بر پایه آن نظریه پردازیِ سست، هر مجرمی حق دارد پس از انجام گناه و جرمش بگوید: دستور های قرآنی ویژه مؤمنان است، من که مؤمن نیستم تا موظف به انجام یا ترک کاری باشم؟!

در پاسخ به بخش سوم شبهه (اگر در جامعه از سوی حکومت و یا مردم به حجاب اجبار شود عنصر اختیار و انتخاب از افراد سلب شده، عنصر اجبار و الزام جای آن را می گیرد)، باید گفت: در کشور ما از سوی کدام نهاد حکومت یا مردم، به حجاب اجبار شده است؟ اگر چنین باشد، حضور انبوه زنان کم حجاب، و در مواردی بی حجاب، در جامعه ما چگونه توجیه می شود؟!

اینک در بسیاری از ادارات، مؤسسات و مراکز تجاری و غیرتجاری، زنان و دختران فراوانی را می توان یافت که چندان حجاب در خور و شایسته ندارند و رفتارشان به بی حجابی نزدیک تر است تا به حجاب. چه کسی به زور، روسری و چادر بر سر آنان کرده است؟!

ٱنچه انکار نمی شود این است که حکومت و مردم جامعه اسلامی انتظار دارند حضور اجتماعی زنان غیرمعتقد و غیر پایبند، جلوه ای از یک رفتار هنجارشکنانه نباشد. در حقیقت این تقاضا را بهتر است «پیشنهاد و ارشاد» نامید نه «اجبار و الزام». گذشته از این، بی حجابی نیز مانند خرید و فروش موادمخدر از نظر گاه دینی، یک منکر است. آیا شما در مقابل انجام همه منکرات معتقدید عنصر اختیار و انتخاب افراد را نباید سلب کرد؟! در آن صورت سوداگران مرگ به شما بدهکار خواهند بود و سزاوار است بخشی از سود حاصل سوداگری خود را تقدیم شما کنند که می گویید: اگر در جامعه از سوی حکومت و یا مردم به یک پدیده مانند بی حجابی یا خرید و فروش مواد مخدر اجبار شود عنصر اختیار و انتخاب از افراد سلب شده، عنصر اجبار و الزام جای آن را می گیرد!

درمورد برقراری روابط نامشروع، چه نظری دارید؟ اگر دو نفر خواستند با تکیه بر اصل آزادی و اختیار با یکدیگر رابطه نامشروع داشته باشند، چه باید کرد؟ لابد حکومت و خانواده ها وظیفه مندند بر پایه مراعات عنصر اختیار و انتخاب، نه تنها آنها را از این کار باز ندارند، مقدمات رابطه شان را هم بهتر فراهم کنند!

در پاسخ به نکته چهارم باید گفت: در انتخاب حجاب، نه ایمان به ثواب و عقاب اخروی، تنها ضامن اجرای آن است و نه قانون و قوه قهریه. همان طور که افراد با وجود ایمان به ثواب و عقاب اخروی، ممکن است به حجاب پایبند نباشند، ترس از قانون و قوه قهری نیز ضامن اجرا نیست. علاوه بر این بسیاری از امورند که هر فرد باید آن را به قصد فرمانبری از دستور خداوند به جای آورد، نه از ترس قانون؛ اما این به آن معنا نیست که اگر انگیزه فرمانبری از دستور خداوند وجود نداشت، برای افراد متمرد هیچ قانون و قوه قهری و بازدارنده ای وجود نداشته باشد.

در هر کشوری چندین هزار قانون جزایی، کیفری و اجتماعی وجود دارد که بخش عمده آن جلوه مجازات و بازدارندگی دارد. این قوانین را برای سرپیچی کنندگان از حدود، مقرر داشته اند یا برای فرمانبران؟! اگر همه مردم بر اساس فطرت پاک خود و بر پایه اعتقادات مذهبی و ایمان به ثواب و عقاب پروردگار، وظیفه شناس بودند وضع این قوانین چه فایده و لزومی داشت؟ اگر همه مردم با تکیه بر فرهنگ عمومیِ پیشرفتۀ خود مقررات آیین نامه راهنمایی و رانندگی را مراعات می کردند، قوانین جریمه به چه منظور وضع می شد؟

نه ایمان به ثواب و عقاب اخروی، بی نقش و تأثیر است و نه وجود قوانین و قوای قهری. این هر دو به جای خود لازم و ضروری است.

سوتیتر
نه فقط حجاب، که تمام احکام تبیین شده در قرآن، بیانگر وظایف مؤمنان است، نه غیرمؤمنان ناپایبند. اما همان قرآن فرموده است: «وَمَنْ یبْتَغِ غَیرَ الإسْلامِ دِینًا فَلَنْ یقْبَلَ مِنْهُ» پس از ظهور اسلام و تبیین احکام آن، پیروی از غیر اسلام از فرد پذیرفته نیست. با این حال قرآن خود می فرماید: «لا إِکرَاهَ فِی الدِّینِ»؛ اما این به آن معنا نیست که اگر کسی اصل دین را پذیرفت و نخواست به احکامش پایبند باشد، بتواند آشکارا به تمرد بپردازد و بهانه اش این باشد که «لا إِکرَاهَ فِی الدِّینِ». غیرمسلمان را نیز نمی توان به اجبار به پذیرش دین اسلام واداشت، اما او حق ندارد در جامعه مسلمانان، هنجار شکنی کند و کاری که حتی در دین خود باید به آن پایبند باشد، علنی ترک کند. قرآن، ترک همه گناهان را وظیفه هر مؤمنی می داند: آدم کشی، رشوه گیری، سرقت، زنا، ربا و...! آیا این به آن معنا است که اگر کسی نخواست مؤمن باشد، آزادانه هر گناهی را دوست داشت انجام دهد و حکومت و مردم او را از آن باز ندارند؟! بر پایه آن نظریه پردازیِ سست، هر مجرمی حق دارد پس از انجام گناه و جرمش بگوید: دستور های قرآنی ویژه مؤمنان است، من که مؤمن نیستم تا موظف به انجام یا ترک کاری باشم؟!

 

[1] www.kadivar.com

[2] آل عمران: 85.

[3] بقره: 256.

منبع : مجله  معارف  فروردین و اردیبهشت سال 1394شماره 108 /  نویسنده : حجت الاسلام و المسلمین یوسف غلامی

مطالب مرتبط

تگ‌ها

مطالب پربیننده

پربیننده
آخرین مطالب

عضویت در خبرنامه