شناخت واژگانی حجاب
«حجاب» واژه ای است عربی، به معنای پرده، پوشش، وسیله پوشش، حایل و... .

در زبان فارسی نیز برای کلمه حجاب، معانی ذیل را آورده اند:

پرده، ستر، نقابی که زنان چهره خود را بدان پوشانند، روی بند و چادری که زنان سر تا پای خود را بدان پوشانند. حجاب در معنای اصطلاحی« پوشش مخصوص زنان» است، ولی گاهی هم به معنای پرده و حاجز می آید.

حجاب در قرآن
;خدا ستوده به قرآن که زن بپوشد رخ
;دری که بسته از او شد، که فتح باب کند؟
;کسی که نام تمدن برد چرا شب و روز
;برای رفع حجاب این قدر شتاب کند؟
;کسی که پرده ندارد به فکر پرده دری است
;هوای فتنه و آشوب و انقلاب کند
سیدمحمد نطنزی طباطبایی
مهم ترین دلایل شرعی وجوب پوشش دینی، آیه های سوره نور و احزاب است؛ خدای تعالی در سوره نور، آیه 31 فرموده است:

به مردان مؤمن بگو که چشم های خود را فرو پوشند و دامان خویش را نگاه دارند، این عمل برای ایشان پاکیزه تر است؛ همانا خداوند به آنچه انجام می دهند آگاه است و به بانوان باایمان بگو چشم های خود را فرو پوشند و عورت های خود را از نگاه دیگران پوشیده دارند و زینت های خود را جز آن مقداری که ظاهر است، ننمایند و زینت های خود را آشکار نسازند، مگر برای محارم نسبی و سببی.

آشکار کردن زینت ها در یکی دیگر از آیه های قرآن نهی شده است:

وَ قَرْنَ فی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ اْلأُولی. (احزاب: 33)

در خانه های خود قرار گیرید و همانند دوره جاهلیت پیشین آرایش و خودنمایی نکنید.

البته ناگفته نماند که نمایش آرایش و زیورهای زن، تنها در برابر نا محرم آثار ناگواری را در پی دارد و چنانچه برای همسر انجام شود، کار پسندیده ای خواهد بود.

;آن ماه دو هفته در نقاب است
;یا حوری دست در خضاب است
;آن وسمه ابروان دل بند
;یا قوس قزح بر آفتاب است
فردوسی
پایه های حجاب
1. ایمان به خدا و آخرت
ایمان به خدا و ترس از آخرت، از مهم ترین پایه های حجاب به شمار می رود؛ زیرا حجاب، لباس اهل ایمان است. امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرموده است: « انسان به سبب ایمان، بر عمل های شایسته رهنمون می گردد».

;ز پرده برون کس ندیده مرا
;نه هرگز کس آوا شنیده مرا
فردوسی
2. آگاهی
شناخت سیمای وجودی زن، حقیقت حجاب و فلسفه و آثار آن، از جمله پایه های مستحکم پوشش دینی است. وقتی یک زن به این پرسش درونی خود که چرا باید پوشیده باشم جواب دهد، پایه اعتقادی حجاب دینی در درون او شکل می گیرد و این آگاهی، به عمل او معنا و ارزش و دوام می بخشد.

برای مثال: اگر انسان به فواید باران آگاهی نداشته باشد، باریدن باران را جز گل شدن زمین و ایجاد مشکلات نمی پندارد که موجب رکود فعالیت ها، محدودیت در بیرون رفتن از منزل و مانند آنها می شود، ولی وقتی بداند که نتیجه باران، سرسبزی و طراوت زمین، حیات جنگل ها، رشد و تغذیه موجودات زنده و آثار فراوان دیگری است، به بارش باران مشتاق می شود.

;حجاب زن ز کجا سد باب معرفت است
;ز رفع پرده چه معلومی اکتساب کند
;ز رو گشادن زن ها چه معرفت خیزد
;به جز مبادی اخلاق را خراب کند
;حجاب، بهر مسلمان و اهل ایمان است
;کسی که این دو ندارد چه احتجاب کند
سید محمد نطنزی طباطبایی
3. تقو
پرهیزکاری، یکی دیگر از پایه های حجاب اسلامی است. تقوای آدمی ضامن اجرای احکام خداست و تا این پایه استوار در قلب انسان شکل نگیرد، لباس ایمان آراسته نخواهد شد.

در قرآن کریم آمده است:

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقانًا وَ یُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اللّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظیمِ. (انفال: 29)

ای کسانی که ایمان آورده اید! اگر خدا ترس و باتقوا باشید، خدا برای شما تشخیص( حق از باطل و سعادت از شقاوت) را قرار می دهد و گناهان شما را می زداید و شما را می آمرزد و خداوند دارای فضل و رحمتی بزرگ است.

;ای که هست از صدف عفت و عصمت گهرت
;مفکن پرده عصمت ز رخ چون قمرت
آیت الله گلپایگانی
حجاب، عاملی برای ازدواج های مشروع
با رعایت حجاب ، ازدواج صورت مشروع به خود می گیرد. این گونه ازدواج ها پیوند زن و شوهر را محکم می سازد و موجب اتصال بیشتر زوجین به یکدیگر می شود که در نتیجه، کانون خانواده گرم تر می شود، در حالی که بدحجابی و بی حجابی و آزادی بدون قید و بند، به فرو پاشی کانون خانواده می انجامد؛ زیرا در این حالت اساس خانواده بر روی غریزه جنسی پایه گذاری می شود و پس از مدتی که این غریزه فروکش می کند، مسائلی دیگر از جمله عدم توافق اخلاقی، مشکلات خانوادگی و... بروز می کند و در نتیجه به طلاق و آوارگی فرزندان منجر می شود و اساسا این نوع زندگی ها و روابط زناشویی دوامی نخواهد داشت.

حجاب، سدی در برابر امیال هوس بازان است و در نتیجه مشوق جوانان به ازدواج، در حالی که بی حجابی و بی عفتی، سبب گریز جوانان از ازدواج می شود که به شیوه های مختلف از زیر بار آن شانه خالی می کنند؛ زیرا مانعی برای رسیدن به خواسته های غیراخلاقی خود نمی بینند.

;بر دانه های دام به حسرت مکن نظر
;این دانه جز برای فریب و شکار نیست
;پرهیز مکن که هر که در اینجا اسیر شد
;او را امید چاره و راه فرار نیست
خانم همایون فیض ربانی، متخلص به هم
آمارهای قطعی و مستندی موجوداست که با افزایش برهنگی در جهان، طلاق و از هم گسیختگی زندگی زناشویی به طور مداوم بالا رفته است، چرا که «هر آنچه دیده بیند دل کند یاد» و هر چه «دل»؛ یعنی هوس های سرکش بخواهد، به هر قیمتی که باشد به دنبال آن می رود و به این ترتیب، هر روز دل به دلبری می بندد و با دیگری وداع می گوید.

در محیطی که حجاب و موازین دیگر اسلامی رعایت می شود، احساسات و عشق و عواطف همسران مخصوص یکدیگر است، ولی در بازار آزاد برهنگی که عملاً زنان به صورت کالای مشترکی برای تماشا درآمده اند، دیگر قداست پیمان زناشویی مفهومی نمی تواند داشته باشد و خانواده ها، همچون تار عنکبوت به سرعت متلاشی می شوند و کودکان، بی سرپرست می مانند.

حجاب و عفت زنان، عامل استواری خانواده و اجتماع
بر اساس نظام تکوین، غریزه خودآرایی و جلوه نمایی برای استحکام خانواده در سرشت هر زن تعبیه شده است، آن گاه خداوند با الهام درونی و فرستادن پیامبران و نازل کردن کتب آسمانی، روش صحیح بهره مندی از این دو غریزه را به او نشان داده و او را آگاه کرده است که مکان خودنمایی با آرایش، محیط داخلی خانواده و محل پوشش واحتجاب، خارج از خانه و در برابر بیگانگان است.

پوشش زن سبب می شود که استفاده های جنسی، محدود به محیط خانواده شود که در این صورت، حفظ اجتماع و استفاده کامل از نیروی فعال آنان را در پی دارد. در حالی که وجود زنان بی حجاب و بدحجاب که دل مردان سست اراده و کم ایمان را می ربایند و با حرکات و آرایش خود همه نظرها را متوجه خودشان می سازند، به رکود فعالیت های اجتماعی و عدم موفقیت در مراحل گوناگون کمک می کند و در نهایت به پاشیدگی و تیرگی کانون خانواده می انجامد.

;کاشکی پرده براندازد از آن منظر حسن
;تا همه خلق ببینند نگارستان را
سعدی
غیرت نسبت به ناموس
اما تسحیون و لا تغارون، نسائکم یخرجن الی الأسواق و یزاحمن العلوج.

آیا شما (مردان)، حیا نمی کنید و غیرت نمی ورزید، زنانتان به بازارها می روند و مزاحم بیماردلان می گردند.

;ای پری روی بنه چادر عصمت به سرت
;وی سیه موی، مران پرده عصمت ز برت
;همچو گل باز مکن غنچه ات، ای مایه ناز
;که خزان آید و ریزد همه برگ و برت
;حالیا بکری و پاکی و منزه چون گل
;وای از آن روز، نمایند به نوع دگرت
کاظم لاکانی
حجاب، مایه آرامش خانواده
حجاب، عاملی بسیار مهم و تأثیرگذار برای حفظ آرامش و صفا و صمیمیت در زندگی خانوادگی است. حجاب برای این است که زندگی ها از هم نگسلد و مردان به زنان و دختران پاکدامن و عفیف، نگاه آلوده نکنند و اساس خانه و خانواده را ویران نسازند.

همچنین عاملی است در جهت حفظ پاکی نسل و اینکه فرزند، پدر و مادر معین و متعهدی داشته باشد و از تربیت و محبت پدر و مادر خود برخوردار باشد، از طرفی حجاب می تواند راهکاری باشد بر تسلط معنوی زن بر مرد.

حجاب، وسیله حفاظت
در صورت حفظ ارزش حجاب، مردان فقط در محیط خانوادگی از همسران قانونی خود کام جویی می کنند؛ زیرا زنان نیز از اینکه مردان را در خارج از کانون خانواده کام یاب سازند، منع شده اند.

این محدودیت و در واقع مصلحت خداوندی، به یقین نتایج خوبی را در بر خواهد داشت؛ همچون:

1. تأمین بهداشت روانی: وقتی بین زن و مرد حریمی وجود نداشته باشد، به طور قطع هیجان ها و التهاب های جنسی افزون می شود و تقاضای شهوی به صورت یک عطش روحی و یک خواست اشباع نشدنی درمی آید.

2. گرمی و دوام خانواده: اگر زن و شوهر از هرگونه کام جویی نامشروع جنسی چشم بپوشند و مرد چشم به زن دیگری نداشته باشد، زن نیز در صدد تحریک و جلب توجه کسی جز شوهر خود نباشد، کانون خانواده گرم و پرشکوه خواهد شد.

حجاب نشانه متانت و عفت
برای حفظ امنیت و صفا و پایداری خانواده، زن و شوهر هر یک وظایفی دارند:

زن وظیفه دارد جمال و زیبایی خود را از نامحرمان بپوشاند و طنازی و دلبری نکند و به این ترتیب، امانت و وفاداری و علاقه خود را نسبت به شوهرش اثبات کند.

مرد هم وظیفه دارد وفادار باشد و از زنان نامحرم و بیگانه به کلی چشم بپوشد و اگر هم ناخودآگاه و بی اختیار چشمش به زنی افتاد، فورا دیده بربندد و چشم فرو گیرد؛ زیرا پی گیری نگاه و نگاه های پی در پی آتش هوس و شهوت را برمی افروزد و همین موجب انحراف می شود.

نگاه پی در پی، زهرآلود است و چشمه زلال و باصفای زندگی خانوادگی را کدر و مسموم می کند. این نکته را نیز نباید از نظر دور نگه داریم که رعایت حجاب و متانت اسلامی در برابر خویشاوندان واجب و عدم رعایت آن گناه است و چه بسا موجب ناراحتی زن و شوهر از یکدیگر شود و از صفا و محبتی که بین آنهاست، بکاهد. پس چه خوب است که به این سخن از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله توجه کنیم که می فرماید: « هر لباسی که بدن زن را بپوشاند، باعث آمرزش و رحمت حق تعالی خواهد شد.» و چه زیبا در جایی دیگر فرمود: «زن، زیباروی و محبوب است، هر کس او را گرفت و با او ازدواج کرد، باید او را بپوشاند».

;از عفت و شرف همه جا گفت وگو مکن
;هر دامنی که لایق این افتخار نیست
;با دامن ملوثِ آلوده خو مکن
;آلوده را به نزد کسی اعتبار نیست
;مفروش عفت و شرفت را به سیم و زر
;پایان این معامله جز انتحار نیست
خانم همایون فیض ربانی، متخلص به هم

سعادت زن و شوهر در سایه حجاب
اسلام می خواهد زن برای شوهر و فرزندانش باشد، ولی دیگران می خواهند زن برای همگان باشد و هیچ کس برای او نباشد. دنیای استعمار روز، این همه بدبختی را از آنجا برای زن شروع می کند که حجاب را از سر او بردارد و او را از محیط امن بیرون کشد و او را آرایش دوست و مدپسند سازد و در معرض دیده های پلید قرار دهد.

اینان بانویی را که اسلام از او می خواهد احترام و شخصیت خود را نگاه دارد تا فردی برای خواستگاری خدمتش برسد، مجبور می سازند در مکان هایی چون اداره، خیابان و بازار خود را عرضه کند تا همسری برای خود بیابد.

اسلام می فرماید: زن در حالی که جاذبه دارد یا باید از خانه امن خود بیرون نیاید، یا اگر برای صله رحم و معالجه و گرفتن حق خویش و دیگر کارهای ضروری از خانه خارج می شود، جذابیت خود را بپوشاند، به گونه ای که لباس و حالات و کردارش عادی باشد تا رفت و آمدش هیچ نظری را جلب نکند. «انّه قد اذن لکنّ أن تخرجن لحوائجهنّ؛ یعنی همانا او اجازه داده است به شما که اگر حاجتی دارید، بیرون روید».

در جای دیگر امیرالمؤمنین علی علیه السلام به فرزندش امام حسن مجتبی علیه السلام چنین توصیه می فرماید:

«تا می توانی کاری کن که زن تو با مردان بیگانه معاشرت نداشته باشد. هیچ چیز بهتر از خانه، زن را حفظ نمی کند».

;عصمتیان را به مقام جلال
;جلوه حرام است مگر با حلال
;دیده به هر روی نباید گشاد
;پای به هر کوی نباید نهاد
;این همه آفت که به تن می رسد
;از نظر توبه شکن می رسد
;روی فرو پوش، چو درّ در صدف
;تا نشوی تیر بلا را هدف
عوامل و روش های ترویج پوشش دینی
پوشش دینی یک فرهنگ است و از همین رو تحقق آن نیازمند حرکت های فرهنگی سازنده ای است که تعدادی از آنها را به صورت کوتاه بیان می کنیم:

1. تشویق
تشویق همواره به عنوان اصل مهم در جهت تربیت اسلامی توصیه و استفاده شده است. یکی از دلایل ذکر نعمت های بهشتی در آیه ها و روایت ها، بعد تشویقی آن است که تأثیر به سزایی بر گرایش مردم به احکام دین و پرهیز از گناهان دارد. ماهیت تشویق ها متنوع است، از جمله بار عاطفی، مالی، تشریفاتی، شغلی، سیاسی، علمی و مانند آن که از تمام این موارد می توان در ترویج فرهنگ حجاب بهره گرفت. برای نمونه: سرپرست خانواده ای به همسر یا دخترش اظهار دارد که در صورت رعایت پوشش دینی، محبت من نسبت به تو بیشتر خواهد شد. یا معلمی به دانش آموزان خود وعده نمره انضباطی بالاتر بدهد و یا مدیری اعلام کند که همکاری لازم را با کارمندان و کادر آموزشی خواهد داشت؛ چنانچه پوشش اسلامی و حجاب را رعایت کنند.

البته تشویق های مالی باید هماهنگ با خواست تشویق شونده و نیازهای منطقی و شرعی زندگی او باشد و اگر فردی نیازمند تشویق خاصی بود، به همان نوع او را باید تشویق کرد. اگر یک تقدیرنامه همراه با قابی زیبا به بانویی نمونه در زمینه پوشش دینی داده شود، اثری به مراتب قوی تر از اعطای برخی هدیه های مادی دارد که پس از مدتی به مصرف می رسد یا کهنه می شود. همین طور است، اعطای یک جلد قرآن نفیس یا مفاتیح الجنان، نهج البلاغه و امثال آن که تأثیر عمیق و پایداری به دنبال خواهد داشت.

;فرمان خدا، قول نبی، نص کتاب است
;از بهر زنان افضل طاعات حجاب است
2. فعالیت های علمی، فرهنگی و هنری
عامل دیگر ترویج فرهنگ حجاب دینی، فعالیت های گسترده علمی، فرهنگی و هنری مربوط به حجاب در تمام سطوح فکری جامعه است. ارائه پوستر، نشریه و به ویژه کتاب های مفید به افراد جامعه، از زن و مرد گرفته تا دختران و پسران می تواند سبب ارتقای سطح آگاهی آنها در این زمینه شود. البته باید از سخنان و نوشته هایی استفاده شود که افزون بر جنبه های علمی و نظری به تحقق عملی پوشش اسلامی پرداخته باشند. برگزاری میزگردها و فراخوانی مقالات، شعر، ادبیات و انشا، هنرهای تجسمی و تصویری، مسابقات فرهنگی و امثال آن با تعیین موضوع حجاب برای آنها نیز از حرکت هایی هستند که آثار مثبتی در این زمینه به همراه دارند. پخش برنامه ها و فیلم های مفید و آموزشی از رسانه های تصویری و شنیداری اثری فراگیر دارد. رعایت کامل پوشش دینی بانوانی که در فیلم های سینمایی و تلویزیونی ایفای نقش می کنند و یا با هر مسئولیتی بر صفحه تلویزیون ظاهر می شوند نیز تأثیر مثبتی بر فرهنگ جامعه دارد.

;دو چشمش بسان دو نرگس به باغ
;مژه تیرگی برده از پر زاغ
;دو ابرو بسان کمان طراز
;بر او تور پوشیده از مشک تار
فردوسی
3. ترویج فرهنگ غیرت
بدون شک، زن با هر تفکر و عقیده ای که باشد به نظر و سلیقه همسر خود در انتخاب ها توجه دارد که از جمله آنها انتخاب لباس و نوع وضع ظاهری است. با توجه به این واقعیت، ترویج فرهنگ غیرت در میان مردان به ترویج و تحقق پوشش دینی در جامعه کمک می کند و موجب استحکام و دوام پیوندهای خانوادگی می شود. قرآن کریم در این زمینه می فرماید:

« ای کسانی که ایمان آورده اید! خود و خانواده خویش را از آتش دوزخی که هیزمش از مردم و سنگ خاراست، حفظ کنید». (تحریم: 6)

در روایتی از پیامبر آمده است: « خداوند بینی هر یک از مؤمنان را که غیرت نمی ورزد، به خاک می مالد.» همچنین در حدیث دیگری می فرماید: « غیرت از ایمان است».

4. توصیه به حجاب و نهی از بی حجابی و جلوه گری
یکی دیگر از راه های عمومی ترویج پوشش دینی در جهت استحکام خانواده و اجتماع، توصیه به حجاب و نهی از بی حجابی است. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «پند ده که پند برای مؤمنان مفید است». (ذاریات: 55)

5. خانواده
محیط خانواده نقشی بسیار مهم در حجاب یا بی حجابی دختران دارد. ازاین رو، باید به آموزش خانواده ها در این باره توجه جدی شود. اگر پدر و مادر حجاب دینی و آثار مثبت و فایده ها و نقش آن را در سلامت و حفظ همه جانبه شخصیت دختران خود بدانند و اینکه حجاب یک حکم الهی است که در قرآن به آن اشاره شده است، به یقین، می کوشند تا فرزندان خود را هم با فرهنگ الهی حجاب همراه سازند.

;حجب و عفت نعمت واهب بود
;ستر موها و تنت واجب بود
6 . شناخت و پیروی الگوهای الهی
شناخت ابعاد وجودی و اعتقادی حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام به عنوان الگوی صالح و شایسته زنان که خداوند نیز ایشان را برای هدایت آنان برگزید، یک اصل مهم است و باید به طرز جامع و حساب شده ای دانش آموزان را با این امر آشنا ساخت؛ زیرا وقتی دختران و زنان بدانند فاطمه، دختر رسول الله و حجت خداست و سخنان و اعمال او معیار الهی حرکت های زندگی است و عفاف و حجاب از ویژگی های بارز الهی او به شمار می رفت، طبعاً از او که جز به خواست خداوند عمل نمی کرد، پیروی خواهند کرد تا به عزت دنیا و سعادت آخرت دست یابند.

کلام گهربار فاطمه زهرا علیهاالسلام نشانگر لزوم حفظ جایگاه والای انسان است که می فرماید: «بهترین زنان، زنی است که مردی را نبیند و مردی هم او را نبیند».

;حجاب کامل زن، زهد و عصمت ناب است
;که آبروی وی از روی باز، بر آب است
;به روسری نرسد عفت زنان به کمال
;حجاب چادر زهرا حجاب جلباب است
سازگار (میثم)

منبع : مجله  گنجینه  مهر 1384، شماره 54 / نویسنده : فاطمه عسگری