مجموعه‌ تحولات و تلاش‌ها در طول چند روز گذشته برای احیا برجام نشان از آن دارد که بن‌بست اولیه درباره اینکه کدام طرف گام اولیه را بردارد از میان رفته و آمریکا سیاست‌های قبلی خود را تعدیل کرده است.

بعد از کناره‌گیری ترامپ از ریاست جمهوری آمریکا انتظار می‌رفت که جو بایدن سیاستی متفاوت از ترامپ را در پیش گیرد و به تعهداتی که ترامپ آنها را نقض کرده بود، بازگردد و با برداشتن تحریم‌های ظالمانه، مسیر دیپلماسی و تعامل سازنده را هموار سازد، امری که تاکنون محقق نشده است؛ با این حال نشست کمیسیون مشترک برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در ۱۳ فرودین ۱۴۰۰ که با حضور نمایندگان چین،  فرانسه،  آلمان، روسیه، بریتانیا و ایران در سطح معاونان و مدیران سیاسی وزیران امور خارجه برگزار شد، نشان از خروج برجام از بن بست دارد. محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران هدف از این نشست را نهایی‌کردن رفع تحریم‌ها و اقدامات هسته‌ای، از طریق طراحی مسیر رفع تمام تحریم‌ها و پس از آن توقف تدابیر جبرانی از سوی ایران، عنوان کرد. بررسی روزنامه‌ها، تارنماها و خبرگزاری‌های داخلی نشان می‌دهد که رسانه‌های داخلی به بررسی جنبه های مختلف برجام پرداخته اند.

رسانه‌های اصلاح‌طلب

آغاز فصل تازه برجام

روزنامه آرمان ملی یادداشتی به قلم حشمت‌الله فلاحت‌پیشه تحلیلگر مسایل بین‌الملل منتشر کرد و نوشت: دوران محک‌زنی متقابل ایران و آمریکا به پایان رسیده است، مثل دو تیم فوتبال که در چند دقیقه اول، نقاط قوت و ضعف یکدیگر را محک می‌زنند و سپس اقدام می‌کنند. این دوران میان آمریکا و ایران شکل گرفت، دو طرف یکدیگر را محک زدند و بعد از این زمان، حالا به سمت تصمیمات اساسی‌تر حرکت می‌کنند. بنابراین فصل تازه‌ای در برجام شکل گرفته است. از ابتدا دو طرف قصد نداشتند، گزینه‌ای غیر از دیپلماسی را جایگزین رفتار خود کنند اما به دلیل طولانی شدن این دوران محک‌زنی، چند ضعف به وجود آمد. اول کاهش اعتماد متقابل، دوم ورود بازیگران آشوب‌سازی که از تنش میان ایران و آمریکا سود می‌برند. این امکان وجود دارد که اگر دوران محک‌زنی ادامه پیدا کند، عملا مدیریت تحولات از دست دو طرف خارج شود. برای اولین‌بار بود که در این هفته اتفاق تازه‌ای شکل گرفت و آمریکایی‌ها به وسیله رابطه‌ای که با اتحادیه اروپا داشتند، کمیسیون مشترک را فعال کردند. از سه‌شنبه نیز بناست برجام وارد سیر این تحولات شود. اینکه پس از این چه خواهد شد، مهم نیست. سیاستی که آمریکایی‌ها در گذشته پیوسته اعلام می‌کردند، این بود که ایران باید گام اول را بردارد و سیاست گام‌به‌گام را در نظر گرفتند. در نقطه مقابل، ایران اعلام می‌کرد که آمریکا گام اول را بردارد، زیرا آمریکا ابتدا از برجام خارج شده بود. اکنون ایران کماکان بر موضع خود ایستاده، در حالی که آمریکایی‌ها سیاست خود را تعدیل کرده‌اند.

آمریکا تحریم‌ها را لغو می کند

این روزنامه همچنین به گفت وگو با عبدالرضا فرجی‌راد سفیر پیشین ایران در نروژ در خصوص سرنوشت برجام پرداخت و نوشت: همانطور که انتظار می‌رفت به مرور و به آرامی فضا باز خواهد شد و در نخستین نشانه‌ها قسمتی از پول‌ها نیز در برخی کشورها آزادسازی شده و در ادامه نیز فضا بازتر خواهد شد. از دو روز پیش نقطه عطفی شکل گرفته است که در آن آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها بعد از توافق ایران و چین، اقدامات را سریع‌تر انجام می‌دهند و این آمادگی را دارند که تحریم‌ها را تا جای ممکن بردارند. در نشست بعدی در وین به نظر می‌رسد تعهداتی داده می‌شود؛ هم از سوی آمریکا و هم از سوی ایران تا به آنچه باید انجام دهند، پایبند شوند. ایران امروز آماده مذاکره مستقیم نیست و این امر دنبال می‌شود تا آمریکا تحریم‌هایی را بردارد و ایران نیز به برخی تعهدات خود عمل کند. در روند خوبی قرار گرفته‌ایم. رابرت مالی نیز رسما اعلام کرده که باید تحریم‌های ایران را لغو کنند و مشخصا به نظر می‌رسد آمریکا به این نتیجه رسیده است تا سرعت عمل خود را بیشتر کند. در وهله نخست باید منتظر ماند تا آمریکا به برجام بازگشته و تحریم‌ها را لغو کند. در همین مذاکرات غیرمستقیم باید مسائلی از سوی ایران مطرح شود که در واقع منجر شود به تعهدات بیشتر طرف‌های دیگر برجام. به این شکل که هیچ کشوری نتواند از برجام خارج شود.

شکست بن‌بست برجام

روزنامه همدلی در گزارشی نوشت: همزمان با گره خوردن سبزه‌های نوروزی توسط شهروندان ایرانی در سیزدهمین روز فروردین ماه از اولین سال سده جدید هجری-شمسی، خبرهای حوزه سیاست خارجی ایران نیز یک بار دیگر با موضوع برجام گره خورده است؛ تا به آنجا که رئیس سازمان انرژی اتمی کشور، نزدیک شدن به پایان بن بست برجام را نوید داده است. در این بین، آنچه پس از برگزاری مجازی نشست کمیسیون مشترک برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت، گزارش‌هایی در مورد تمایل مقامات آمریکایی برای دیدار مستقیم با ایرانی‌ها است که البته واکنش متقابل وزارت خارجه ایران مبنی بر پیگیری اختلاف‌های برجامی از طریق طرف‌های اروپایی را به دنبال داشته است. ایران همچنین ضمن رد گفت‌وگو با آمریکا درباره توافق هسته‌ای در وین درباره لغو تحریم‌ها برای بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای، ‌ توافق در مورد هر گونه لغو قدم به قدم تحریم‌های اعمال شده بر ایران از سوی دولت جدید آمریکا را تکذیب کرده است. در همین زمینه سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه در گفت‌وگویی با شبکه پرس تی وی، اظهار کرد که هیچ برنامه قدم به قدمی مد نظر نیست. او در این گفت‌وگو اشاره کرد: «سیاست قاطعانه جمهوری اسلامی ایران، لغو تمام تحریم‌های آمریکاست، چه آن‌هایی که ترامپ پس از خروج از برجام، اعمال کرد و چه آن‌هایی که برای اولین بار از جانب او اعمال شدند و همین طور تحریم‌هایی که تحت سرپرستی هر کسی اعمال شدند.»
 

برجام، بایدن و بی‌بی

روزنامه اعتماد یادداشتی به قلم ابوالقاسم دلفی منتشر کرد و نوشت: آنچه پس از دو ماه زمامداری جو بایدن به عنوان رییس‌جمهور جدید ایالات متحده قابل درک است و علی‌رغم تمامی اظهارات قبل و بعد از ورود او به کاخ سفید در مورد بازگشت واشنگتن به برجام و ازسرگیری تعهدات بین‌المللی امریکا در پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران، همچنان شاهد تداوم سیاست‌های دولت ترامپ و تعلل دولت بایدن در تدوین و اجرایی کردن راهبرد او در قبال بازگشت امریکا به جمع گروه کشورهای ۱+۵ هستیم. دولت جدید ایالات متحده امریکا پس از شروع به ‌کار و در اولین چرخش از مواضع دوران انتخاباتی بایدن اعلام کرد که برای هرگونه تغییر و تحولی در راهبرد امریکا در قبال برجام، واشنگتن ابتدا با همپیمانان و شرکای منطقه‌ای در خاورمیانه، اسراییل و اتحادیه اروپایی، مشورت‌های لازم را به عمل خواهد آورد. به نظر می‌رسد که تامل در اهداف و ماهیت مشورت‌های واشنگتن با شرکای منطقه‌ای خود و به‌خصوص رژیم صهیونیستی از جمله اساسی‌ترین متغیرها در تدوین راهبرد ایالات متحده برای ورود عملیاتی به پرونده هسته‌ای را تشکیل می‌دهد، به‌ویژه آنکه موضوع روابط واشنگتن-تل‌آویو پس از خروج ترامپ از کاخ سفید و تحت تاثیر اوضاع داخلی اسراییل و انتخاباتی که برای چندمین‌بار طی دو سال اخیر در سرزمین‌های اشغالی برگزار شد، نقش تعیین‌کننده‌ای را برای چگونگی ورود بایدن و تیم سیاست خارجی کاخ سفید به تحولات منطقه خاورمیانه و مناسبات با اسراییل ایفا می‌کند.

حرکت شانه به شانه بازارها با دیپلماسی

روزنامه ابتکار در گزارشی تاثیر به نتیجه رسیدن برجام بر اقتصاد کشور را بررسی کرد و نوشت:  یک کارشناس اقتصادی درخصوص توافق ایران و آمریکا برای احیای برجام گفت: اما و اگرها درخصوص توافق ایران و آمریکا برای احیای برجام در حالی ادامه دارد که این خبر روز گذشته تاثیراتی بر بازارهای اقتصادی گذاشت. به گفته محمد کشتی‌آرای، نایب رئیس اتحادیه طلا و جواهر با توجه به اخبار منتشر شده برای توافق ایران و امریکا برای احیای برجام، از صبح روز شنبه بازار شاهد کاهش حدود ۱۰۰۰ تومانی دلار بود. وی به کاهش قیمت سکه اشاره کرد و گفته است که به دلیل کاهش قیمت ارز، قیمت سکه هم حدود ۴۰۰ هزار تومان کاهش یافت. این در حالی است که پس از انتشار اخباری پیرامون احیای برجام بورس پایتخت بیش از ۱۱ هزار واحد ریزش کرد که بیشترین میزان ریزش در سال ۱۴۰۰ بوده است. با توجه به نوساناتی که بازاها در پی انتشار خبر توافق ایران و آمریکا برای مذاکرات بر سر برجام تجربه کردند.

تکرار موضع زیاده خواهانه ریاض برای حضور در مذاکرات هسته‌ای با ایران

خبرگزاری ایسنا به بازتاب سخنان فیصل بن فرحان وزیر امورخارجه عربستان در خصوص برجام پرداخت و نوشت: اگر تهران خواهان آغاز گفت وگو با ریاض است، این اتفاق باید در چارچوب مذاکرات درباره برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) روی دهد. بن فرحان در ادامه برای توجیه این انتظار زیاده خواهانه مدعی شد: اگر ایران به سلاح هسته ای دست یابد، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج (فارس) بیش از دیگران در معرض خطر قرار خواهند گرفت، بنابراین منطقی است که بخواهند در این رایزنی‌ها حضور داشته باشند. وی همچنین مدعی شد که شرکای اروپایی و آمریکایی ریاض این خواسته را درک می کنند و می دانند که باید به نگرانی های کشورهای منطقه رسیدگی کنند. وزیر امورخارجه عربستان با اشاره به موضع گیری همیشگی ایران مبنی بر آمادگی اش برای گفت وگو و تعامل با کشورهای همسایه افزود: اگر ایران خواهان آغاز مذاکره با ریاض است، این یک چیز خوب است. ما بر این باوریم که این مسئله باید در قالب رایزنی ها درباره برجام اتفاق بیفتد و این در آینده به رفع نگرانی‌های ما نیز تا حد زیادی کمک خواهد کرد. فیصل بن فرحان در بخش دیگری از این مصاحبه در پاسخ به این سوال که "خواسته آنها برای نشستن بر سر میز مذاکره با تهران چقدر واقع بینانه است؟ " گفت: من فکر می کنم که این مسئله کاملا واقع بینانه است.

مزیت‌های بازگشت آمریکا به برجام برای مردم ایران

روزنامه ستاره صبح در گفت‌وگو با قاسم محبعلی مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه آورد:  آن‌گونه که از گفته‌های طرف آمریکایی برمی‌آید، به نظر می‌رسد باید منتظر یک بازگشت گام‌به‌گام باشیم، یعنی آمریکایی‌ها بخشی از تحریم‌ها را کاهش دهند و ایران هم به بخشی از تعهداتش برگردد و به‌تدریج دو طرف به برجام بازگردند. اگر این‌گونه باشد، خبر خوب و اتفاق میمونی است که به نفع ایران و مردم ایران است که ایران بتواند با کاهش تحریم‌ها و فروش نفت، بخشی از مشکلات اقتصادی‌اش را پشت سر بگذارد.

رسانه‌های اصولگرا

سیاست‌های غلط ترامپ کابوس مستاجران کاخ سفید

خبرگزاری ایمنا در مورد بررسی چشم‌انداز بازگشت کامل آمریکا به برجام و آینده این توافق به گفت وگو با دیاکو حسینی مدیر برنامه مطالعات جهانی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری و کارشناس روابط بین‌الملل پرداخت و آورد: به نظر می‌رسد دولت جدید آمریکا به صورت جدی خواستار احیای برجام است و همینطور به خوبی آگاه است که جمهوری اسلامی نیز خواستار بازگشت به برجام و لغو تحریم‌های حداکثری است، اما در هفته‌های ابتدایی روی کار آمدن جو بایدن، برجام به بن بست خورد و بر سر این که کدام کشور گام اول در راستای احیای برجام را بردارد وارد تنش شدند. واشنگتن به خوبی می‌داند گذشت زمان و تأخیر در احیای برجام می‌تواند تبعات منفی داشته باشد زیرا اولتیماتوم سه ماهه سازمان انرژی اتمی برای احیای مصوبه مجلس شورای اسلامی مبنی بر اخراج بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رو به پایان بوده و در صورتی که مصوبه مجلس اجرا شود، روند بازگشت ایران به برجام پیچیده‌تر خواهد شد همچنین مقامات آمریکا به خوبی آگاهی دارند که با توجه به نزدیکی انتخابات ریاست جمهوری در ایران، تعلل در احیای روند توافق هسته‌ای می‌تواند شرایط را پیچیده‌تر کند. در حال حاضر نه تنها ایران و آمریکا بلکه اتحادیه اروپا و کشورهای چین و روسیه نیز خواستار احیای برجام هستند؛ بر همین اساس باید منتظر نتیجه نشست کمیسیون مشترک برجام در وین بود اما با توجه به این که در دولت ترامپ بیش از ۱۶۰۰ تحریم علیه جمهوری اسلامی ایران اعمال شد دولت بایدن برای لغو این تحریم‌ها و بازگشت به برجام با دشواری‌های حقوقی در داخل مواجه خواهد شد که باید در توافقی با تهران، جدول زمانی مشخصی برای کاهش تحریم‌های حداکثری در نظر بگیرد بنابراین مذاکرات کمیسیون مشترک برجام در وین حول محور زمان بندی اقدامات متقابل خواهد بود.

غربی ها خسارت ایران از برجام را جبران کنند

خبرگزاری افکارنیوز به بازتاب سخنان حجت الاسلام علیرضا سلیمی عضو هیات رییسه مجلس شورای اسلامی پرداخت و نوشت:  بارها رئیس‌جمهور و وزیر خارجه اعلام کردند که ایران در برجام به تعهدات خود عمل کرد اما طرف‌های غربی به تعهدات خود عمل نکردند. باید در برابر غربی‌ها به گونه ای عمل کنیم که آنها به تعهداتشان عمل کنند و خسارت هایی که از بابت برجام به ایران وارد شده را جبران کنند. آمریکایی‌ها به صورت یکطرفه از برجام خارج شدند و مانع اجرای آن شدن و امروز باید آنها خسارت هایی را که به ایران وارد کردن را جبران کنند. غربی ها به ویژه آمریکایی ها باید تحریم های که علیه ملت ایران اعمال کرده اند را به صورت یکجا لغو کنند و پس از راستی آزمایی از سوی ایران، کشورمان نیز قطعا به تعهدات برجامی خود عمل خواهد کرد.

آینده برجام چه خواهد شد؟

باشگاه خبرنگاران جوان در گزارشی به بازتاب سخنان سیاسیون کشور در مورد این سوال که آینده برجام چه خواهد شد؟ پرداخت و نوشت: محمد عطریانفر معاونت سیاسی اسبق وزارت کشور و فعال سیاسی اصلاح طلب معتقد است:  مسئولان کشورمان به مذاکره کنندگان خود به خصوص شخص محمدجواد ظریف اعتماد کامل دارند؛ اما برخی از جریانات تندرو داخلی هستند که فضای کار را برای ظریف و دوستانش در برجام سخت می‌کنند و تندروی هایی که در سیاست خارجی رخ می‌دهد تاثیر بسیار نا به جایی بر روی فضای ذهنی دو طرف می‌گذارد. از همین رو توصیه می‌شود افرادی که دلبسته کشور و رهبری و ملت ایران هستند، مواضع در مسیر تندروی خود را کاهش داده و اجازه دهند بر اساس اعتمادی که ملت و رهبری نسبت به کارگزاران سیاست خارجی خود دارند کار را جلو ببرند و انشالله پیش بینی من این است که به توافق‌هایی هم در این زمینه دست یابند.

حسن بیادی دبیرکل جبهه آبادگران ایران اسلامی و فعال سیاسی اصولگرا: سیاست‌های آمریکا نوعی سیاست استکباری است و قدرت طلبی آمریکا تمام نشدنی؛ اما درباره جمهوری اسلامی نتوانسته اهداف استکباری خود را به نحو احسن انجام دهد، اگر چه تا حدودی بر مسائل اقتصادی ما تاثیرگذار بوده است؛ بنابراین برای آوردن آنها به میز مذاکره در ابتدا باید دید که پشتوانه این مذاکره چیست؟ اگر مذاکره دارای پشتوانه باشد می‌توان روی آن حساب کرد، اما اگر پشتوانه نداشته باشد می‌شود مانند برجام که رئیس جمهور آنها هر زمان اراده کرد آن قرار داد را پاره کند.

موقعیتی منحصربه‌فرد حول برجام ایجاد شده است

خبرگزاری فارس به بازتاب سخنان میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین پرداخت و آورد: همه مشارکت‌کنندگان (در توافق) و حالا آمریکا به دنبال احیای آن هستند. به نظر می‌رسد اهداف استراتژیک منطبق شده‌ و دلایلی برای خوش‌بینی وجود دارد. با این حال، تلاش‌ها برای رسیدگی به این موضوع، موانعی را هم نمایان کرده که باید از طریق تلاش‌های مشترک برطرف شود. وی پیشتر در توییتی بعد از پایان نشست مجازی کمیسیون مشترک برجام، نوشته بود: به نظر می‌رسد در مسیر درستی قرار داریم اما راه پیش‌رو آسان نخواهد بود و نیازمند تلاش‌های فشرده است. به نظر می‌رسد ذی‌نفعان (طرف‌های توافق) برای آن آمادگی دارند.  

پایان بن‌بست برجام یا أغاز یک بازی قدیمی!؟

جامعه خبری تحلیلی الف در گزارشی به بررسی فراز و فرود و سرنوشت برجام پرداخت و نوشت: باید تا دو روز دیگر صبر کرد تا بعد از برگزاری نشست وین به یک جمع‌بندی دراین‌باره دست‌یافت که آیا آمریکا واقعا به دنبال برداشتن تحریم ها و بازگشت به برجام است یا این صرفا آغاز دور جدیدی از یک بازی قدیمی از سوی آمریکایی هاست؟ ... تلاش برای رفع بن‌بست پیش‌آمده برای احیای برجام در حالی است که در روزهای اخیر اخبار و تحلیل‌های متعددی دراین‌باره منتشرشده است. به‌عنوان‌مثال روزنامه گاردین روز ۱۳ فروردین‌ماه مدعی مذاکرات محرمانه در راستای شکل‌گیری یک سازوکار برای لغو تدریجی تحریم‌های آمریکا در مقابل بازگشت ایران به اجرای تعهداتش در برجام شده بود.

طرح گام به گام را قبول نداریم

روزنامه رسالت به بازتاب سخنان سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت امور خارجه در آستانه سفر به وین پرداخت و نوشت: ما هیچ طرح یا پیشنهاد گام به گامی را نه داریم و نه قبول می‌کنیم. آنچه که در کمیسیون مشترک وین دنبال می‌کنیم دقیقاً مبتنی بر مواضع نظام است که توسط مقام معظم رهبری و مسئولین کشور بارها اعلام شده است. ما در وین هیچ مذاکره مستقیم یا غیر مستقیم با آمریکایی‌ها نخواهیم داشت بلکه با کمیسیون مشترک و کشورهای ۱+۴ مذاکره می‌کنیم و خواسته و شرط خود برای بازگشت به برجام را به آنها اعلام می‌کنیم. می‌گوییم شرط ما این است که ابتدا آمریکا همه تعهدات برجامی خود را انجام دهد و تمام تحریم‌هایی که گذاشته است را بردارد و پس از راستی آزمایی ما بر می‌گردیم. اگر کشورهای ۱+۴ توانستند آمریکایی‌ها را به هر روشی که خودشان می‌دانند و به ما ربطی ندارد، راضی کنند طبیعی است که ما به آن مسیر عمل می‌کنیم. این گفتگوها در مورد تحریم‌هایی که باید برداشته شود و اقداماتی که باید انجام شود و انجام راستی آزمایی هایی که باید صوررت بگیرد است.