«ناهید بابایی» جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی معتقد است که؛ فرهنگ سازی، نظارت کافی بر قوانین و تصویب جرایم سنگین برای افرادی که در پدیده کودک همسری دخیل هستند، می‌تواند راهکاری مناسب برای جلوگیری از بروز آن باشد.

اخبار مربوط به کودک همسری تمامی ندارد. با وجود قوانین بازدارنده و تلاش‌هایی در زمینه ممنوعیت کودک همسری، همواره شاهد اخباری از این دست در جامعه هستیم که در برخی شهرها و روستاها، دختری کوچک با لباس عروس بر سر سفره عقد نشسته تا خطبه عقد وی جاری شود. دختری که با لبانی خندان و به دور از هر نوع آگاهی از عواقب این ازدواج وارد خانه بخت شده و پس از چندی همراه با بزرگ ‌تر شدنش و بالا رفتن قوه تعقل در وی، عدم رضایت از زندگی زناشویی در وی بروز می‌کند و خواستار متارکه و بازگشت به خانه پدری می‌شود. بازگشتی که همراه با آسیب‌ها و پیامدهای روانی و اجتماعی بسیار است.

معاون رییس جمهوری در امور زنان و خانواده ۷ بهمن ماه ۹۹ درباره قوانین حمایتی از کودکان با موضوع کودک همسری اظهار داشت: "خوشبختانه در زمان حاضر قانون حمایت از اطفال و نوجوانان را داریم که این قانون نقش بسیار مهمی را در خصوص افراد زیر ۱۸ سال ایفا می‌کند که با استناد به این قانون در ارتباط با موضوعاتی مانند کودک همسری می‌توان اقدام کرد." معاون رییس جمهوری همچنین در آذر ماه ۹۹ در توئیتی نوشت: "تلاش‌های فرهنگی، ترویجی، رسانه‌ای، انجام مطالعات، برگزاری نشست‌های تخصیص فقهی و حقوقی در زمینه سن ازدواج، تنظیم سند پشتیبان و لایحه برای اصلاح قانون و حذف هرگونه امکان ازدواج زیر ۱۳ سال و اصلاح سیاست‌های سن اعطای وام ازدواج و حذف امکان دریافت وام زیر ۱۵ سال را می توان از دیگر اقدامات دولت در جهت کاهش کودک همسری نام برد." اهمیت پرداختن به مساله کودک همسری و واکاوی بیشتر قوانین و مسایل و آسیب‌های آن سبب شد، پژوهشگر ایرنا با "ناهید بابایی"، جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی به گفت و گو بنشیند. مشروح این گفت و گو را در ذیل می‌خوانید:

کودک همسری؛ دلایل و عوامل به وجود آمدن

این جامعه شناس در خصوص کودک همسری و عوامل آن گفت: کودک همسری نوعی ازدواج رسمی یا غیر رسمی است که در آن فرد پیش از رسیدن به ۱۸ سالگی وارد پیمان زناشویی می‌شود. این در حالی است که بر اساس مفاد پیمان‌ نامه جهانی حقوق کودک، کودک به کسی اطلاق می‌گردد که سن او کمتر از ۱۸ سال باشد و به نظر می رسد در میان مسایلی که حقوق کودکان را به مخاطره می‌اندازد، ازدواج کودک یکی از مهمترین مسایلی است که تعداد زیادی از کودکان را از حقوق خود محروم می‌نماید.

وی ادامه داد: فقر اقتصادی، سطح تحصیلات اندک والدین، فضای فرهنگی و قومی که افراد در بستر آن زندگی می‌کند، از مهمترین عواملی است که می‌تواند در بروز کودک همسری تاثیرگذار باشد.

پیامدهای کودک همسری

بابایی در خصوص آسیب‌ها و پیامدهای ناشی از کودک همسری گفت: دختری که در سنین پایین ازدواج می‌کند بعد از مدتی بچه دار می‌شود. این افراد در وهله اول با نقش همسری نسبت به یکدیگر آشنا نیستند و در مرحله بعد وارد نقش پدر و مادری می‌شوند؛ یعنی وقتی هنوز نقش همسری را در خود حل نکرده‌اند وارد نقش پدر و مادری می‌شوند. نتیجه این عوامل عدم درک متقابل زن و شوهر نسبت به یکدیگر و سپس والدین و کودکان است.

وی همچنین افزود: دخترانی که در سنین پایین ازدواج می‌کنند؛ چون هنوز فیزیولوژی بدنشان کامل نشده بنابراین به هنگام بارداری با مشکلات بسیاری مواجه می شوند و حتی ممکن است به هنگام زایمان جان خود را از دست دهند و نیز به دلیل عدم اطلاع از مسائل بهداشتی، ممکن است دچار بیماری‌های مقاربتی، جسمی و جنسی بسیاری شوند.

بابایی توضیح داد: آزار عاطفی و خشونت جسمی در میان این دختران بیشتر مشاهده می‌شود. دخترانی که زودتر از سن قانونی ازدواج می‌کنند، بیشتر در معرض خشونت خانگی، سو استفاده و روابط جنسی اجباری هستند، به گونه‌ای که سن، عدم آموزش، عدم مشارکت و تصمیم گیری در امور، می‌تواند آنها را بیشتر در معرض خشونت و سو استفاده قرار دهد. چنین کودکانی اصولاً همسر مردان متاهلی می‌شوند که با عنایت به اختلاف سنی که با یکدیگر دارند، کمتر قادر هستند با شوهرانشان صحبت کنند و در مورد مسایل خانواده تصمیم بگیرند و از سلامت و تندرستی خودشان محافظت کنند، به ویژه در اولین رابطه جنسی، این خشونت بیشتر نمایان است.

این جامعه شناس اضافه کرد: برای پسرانی هم که در سنین پایین ازدواج می‌کنند، مسوولیت‌ها و وظایفی ایجاد می‌شود، در حالیکه هنوز شرایط و موقعیت برای برعهده گرفتن نقش‌ها و مسوولیت‌های سنگین زندگی در آنها وجود ندارد. نتیجه این می‌شود که پس از مدت کوتاهی توان تحمل خود را از دست می‌دهند و بدون اطلاع اطرافیان یا متواری می‌شوند و یا به طریقی دیگر به زندگی خود ادامه می‌دهند.

راهکارهای جلوگیری از این پدیده

بابایی در خصوص راهکارهای لازم برای جلوگیری از پدیده کودک همسری تاکید کرد: افزایش سطح تحصیلات دختران یکی از راهکارهای موثر در این زمینه است. زیرا باعث می‌شود آگاهی دختران ارتقا یابد و این امر منجر به این می‌شود که حتی اگر دختران به دانشگاه نروند اما باز انتخاب بهتری داشته باشند. در کنار ارتقای آگاهی دختران باید آگاه سازی والدین از مخاطرات ازدواج زودرس را نیز اضافه کرد. زیرا به نظر می‌رسد که آنها نیز از خطرات این نوع ازدواج اطلاح چندانی نداشته باشند.

این جامعه شناس خاطر نشان کرد: راه دیگر تقویت مهارت‌های زندگی است. این امر کمک می‌کند دختران و پسران درک بهتری از شرایط فعلی خود داشته باشند و بتوانند با چالش‌های پیش رو مواجه شده و راه حل مناسبی را گزینش کنند.

وی گفت: نظارت کافی بر قوانین و تصویب جرایم سنگین برای افرادی که در این پدیده دخیل هستند نیز می‌تواند راهکاری مناسب برای جلوگیری از بروز این پدیده باشد.آنچنان که در قانون حمایت از خانواده پیش بینی شده، اگر مردی برخلاف مقررات قانونی با دختری در سن کودکی برای مثال زیر ۱۳ سال ازدواج کند برای آن مرد، عاقد و والدین آن کودک مسوولیت کیفری لحاظ می‌شود و مجارات‌هایی در نظر گرفته می‌شود.

بابایی در پایان گفت: تا فرهنگ سازی نشود، قوانین نقش ممانعت از ورود جرم و نقش پیش‌گیرانه را ندارند. در واقع هر چند قوانین نقش و جایگاهی ویژه دارند، اما فرهنگ سازی نقش اصلی و اساسی را ایفا می‌کند و لازم است در این زمینه فعالیت بیشتری صورت بگیرد. استفاده از ظرفیت‌های رسانه‌ها برای نشان دادن عواقب و پیامدهای ناشی از کودک همسری به صورت‌های مختلف می‌تواند در انتقال پیام‌ها و ممانعت از این عمل موثر واقع شود.