اسفندیار احمدیه یکی از برجسته‌ترین چهره‌های انیمیشن ایران و نخستین سازنده این هنر در ایران بود که به دلیل خلق آثار کم‌نظیری در این زمینه به پدر انیمیشن ایران شهرت یافت، ثبت مناظر طبیعی و توجه به مضامین مذهبی از جمله ویژگی‌های آثار وی است.

واژه انیمیشن از زبان لاتین و به معنای حرکت درآوردن تصویر است در ایران این واژه با نام پویانمایی عنوان می‌شود. فیلم های انیمیشن، حرکت جسمانی و اندامی را به گونه ای تصویری، بازسازی می کنند و برخلاف فیلم زنده از انعطاف بیشتری برای کاربرد خلاقانه حرکت برخوردار است به عبارت واضح تر، انیمیشن با کند و تند کردن حرکات یا کاربرد طنزآمیز یا بیانگرایانه آن، می تواند توانایی های جسمانی را جلوه ای اغراق آمیز ببخشد، هنر انیمیشن نیز از همین جا آغاز می شود. این صنعت در ایران تا ۱۳۱۰ خورشیدی فاقد امکانات تولید فیلم انیمیشن بود اما فردی که توانست نخستین حرکت را در این حوزه به وجود آورد، اسفندیار احمدیه بود که نخستین نقاشی کارتون را به صورت اسلاید ساخت و سپس آن را به صورت نقاشی متحرک درآورد.

این فیلم ملانصرالدین نام داشت و اینگونه اسفندیار احمدیه با ساخت انیمیشن ملانصرالدین نخستین سازنده این هنر در ایران شد. این اقدام احمدیه باعث شد که در مدت کوتاهی، انیمیشن در ایران به چنان جایگاه و پیشرفتی دست یابد که بتواند حتی به سینماهای کشورهای منطقه نیز نفوذ کند و اینگونه یک هنرمند با خلق آثار بی بدیل چنان خدمت بزرگی به فرهنگ و هنر خود انجام دهد.

زندگینامه

اسفندیار احمدیه در ۱۳۰۷ خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود، پدر وی یکی از سرشناس ترین پزشکان طب سنتی و نخستین مشوق احمدیه در امر هنر بود اما وی از همان دوران کودکی با مشکل در شنوایی و تکلم روبه رو شد به همین دلیل بعد از پایان ششم ابتدایی پدرش که نگران فرزند بود و استعداد شگرف و روحیه جستجوگرش را می دید، ابتدا او را به کارگاه نجاری فرستاد و سپس او را نزد اصغر پتگر در کلاس نقاشی ثبت نام کرد و آموزش رنگ و روغن و آبرنگ را نزد او کامل کرد و در ۱۳۲۶ راهی هنرستان کمال الملک شد و نزد شاگردان کمال الملک به تعلیم این دانش پرداخت به همین دلیل مضامین تابلوهای اسفندیار احمدیه نیز همان حال و هوای آثار کمال الملک و شاگردان وی را دارد. که از جمله می توان به تصاویری از طبیعت، زندگی، کار، آداب و سنن مردم عادی، تک چهره سازی، طبیعت بی جان، مصور کردن قصص دینی، حماسی و فولکلوریک اشاره کرد. بنابراین احمدیه را باید در زمره پیروان مکتب کمال الملک به حساب آورد. احمدیه برای تکمیل دانسته های خود به کشورهای مختلفی سفر کرد و بر دانش خود افزود.

ورود به عرصه صنعت انیمیشن

اسفندیار احمدیه خالق قدیمی ترین انیمیشن تولید شده در ایران به نام 'ملانصرالدین بود وی که با عنوان نخستین سازنده این صنعت در ایران شناخته می شود در ۱۳۳۹ خورشیدی با همکاری جعفر تجارتچی کاریکاتوریست قدیمی و پرویز اصانلو واحد نقاشی متحرک وزارت فرهنگ و هنر را راه اندازی کردند و در این دوره فیلم قمر مصنوعی به کارگردانی اصانلو ساخته شد. طراحی و نقاشی این فیلم را اسفندیار احمدیه بر عهده داشت. از آنجا که امکانات لابراتواری وجود نداشت، این فیلم برای ظهور و چاپ به انگلیس فرستاده شد.

مدت نمایش آن پنج دقیقه بود. بدین ترتیب احمدیه با خلق این آثار به بانی انیمیشن در ایران و پدر پویانمایی ایرانی معروف شد و نام خود را به عنوان بنیانگذار نقاشی متحرک در ایران به ثبت رسانید. احمدیه ۲فیلم ملانصرالدین و قمر مصنوعی را با مداد طراحی کرده و به مدت ۲ دقیقه به حرکت در آورده بود. از دیگر نخستین آثار وی می‌توان به طراحی و نقاشی و کارگردانی فیلم «اردک حسود»، «خوشه گندم»، «خروس بی محل» و نقاشی فیلم «بادبادک به کجا می روی؟» به کارگردانی افخم ماکویی اشاره کرد. انیمیشن های این هنرمند نامدار نه تنها فراموش نشدنی هستند، بلکه حاوی تعابیر جالب اجتماعی نیز هستند و از این نظر برخی از این آثار با وجود اینکه سال ها از ساخت آنها می گذرد اما همچنان مورد توجه قرار دارند.

آسیه هندی تهیه کننده و انیماتور آرامش درونی و علاقه عجیب‌ احمدیه را رمز خستگی ناپذیری او در خلق آثار هنری می داند و می‌گوید: میهن‌دوستی‌ احمدیه باعث شد که برای انیمیشن، سبک ایجاد کند. کارهای اولی‌اش بیشتر فانتزی هستند و به روش قدیم والت دیزنی اما بعدها سعی می‌کند، تنها ایرانی طراحی کند. چیزی که فقط زاده ذهن خودش باشد نه برگرفته از طرح‌های دیگر کشورها و به این امر اصرار می‌ورزید و از ما هم می‌خواست کپی نکنیم، خودمان بکشیم، ایرانی بکشیم. کاری که واقعاً سخت است، چراکه ایده‌آل‌های ما همه خارجی هستند.

ویژگی و اهمیت آثار

از جمله ویژگی های آثار این هنرمند خلاق این بود که بسیاری از آثار وی آثاری خیالی بودند، اهتمام به مضامین مذهبی نیز از دیگر ویژگی های آثار وی است. به عنوان مثال، می توان به تابلوهایی چون شهادت امام حسین (ع)، روایت اصحاب فیل، علی (ع)، ضامن آهو و صحنه خیالی او از روز قیامت را نام برد. یکی دیگر از مضامین کارهای هنری احمدیه ثبت مناظر طبیعی متعدد از چشم اندازهای اطراف تهران و دیگر نقاط ایران بود، او مناظری را برای همیشه در قاب تابلوهایش ثبت کرده که دیگر نشانی از آنها در حومه تهران و حتی سایر نقاط دورتر وجود ندارد. از چنین دیدگاهی، منظره نگاری های وی اسناد معتبری در ثبت چشم اندازهای ایرانی محسوب می شوند. این هنرمند نامدار همچنین لحظات روزمره زندگی، کار، معیشت، آداب و سنن و فرهنگ جامعه ایرانی دهه های ۳۰ و ۴۰ را ثبت کرد و با این اقدام خود اسناد مهمی در مطالعه و شناخت جامعه ایرانی در طول یک سده گذشته برجای گذاشت و در این راه تلاش های بسیاری انجام داد. پروین دخت مهاجر همسر اسفندیار احمدیه در خصوص تلاش و پشتکار وی می‌گوید: او از ۲۴ ساعته شبانه روز تنها ۸ ساعت استراحت می‌کرد و نیمی از زمان خود را به خلق آثار نقاشی و نیمی دیگر را صرف انیمیشن می کرد؛ او خستگی ناپذیر، امیدوار، عاشق هنر و کارش بود و از اینکه دچار نقص در گویایی و شنوایی بود، اعتراضی نمی‌کرد. این هنرمند توانا در ۱۳۷۰خورشیدی نیز از طرف شورای ارزشیابی هنرمندان کل کشور نشان درجه یک هنری را دریافت کرد و همچنین به دلیل سال ها تلاش در زمینه فعالیت های هنری در ۱۳۸۷ خورشیدی از طرف مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی مورد تقدیر قرار گرفت و در ۱۳۸۴خورشیدی از طرف انجمن سینمایی فیلم سازان انیمیشن ایران (آسیفا) به عنوان پایه گذار انیمیشن در ایران شناخته شد.

خاموشی

سرانجام این هنرمند فقید انیمیشن ایران در ۱۷ بهمن ۱۳۹۰ خورشیدی به دلیل کهولت سن دیده از جهان فروبست.