دبیرکل ستاد مبارزه با موادمخدر اظهار داشت: در خصوص کرونا کار ما به‌دلیل شایعاتی که گفته می‌شد به اصطلاح معتادان کرونا نمی‌گیرند، خیلی سخت‌تر از بقیه سازمان‌ها بود، مخصوصاً ماه‌های اول وقتی هنوز تحقیقات در این زمینه کامل نشده بود و واکسنی هم ساخته نشده بود.

روزنامه ایران پنجشنبه ۹ بهمن در گفت وگو با اسکندر مؤمنی دبیرکل ستاد مبارزه با موادمخدر، نوشت: در این میان همان روزهای اول بود که شایعه‌ای بشدت درباره مقاومت بدن معتادان در برابر ابتلا به این ویروس پخش شد، البته بسرعت با تحقیقات به عمل آمده همه متوجه شدیم که این خبر شایعه‌ای بیش نیست و به‌هیچ عنوان صحت ندارد، از آنجایی که برخی از معتادان به‌دلیل شرایط زندگی و نداشتن بهداشت مناسب بشدت در معرض ابتلا به ویروس و انتشار آن به دیگر افراد جامعه بودند، باید برنامه ویژه‌ای برای جلوگیری از آسیب‌های جدید که ناشی از کرونا بود، ریخته می‌شد.

این در حالی است که کشور ما به‌دلیل همجواری با کشور افغانستان همواره با افزایش نرخ اعتیاد روبه‌روست تا جایی که بر اساس آخرین سرشماری صورت گرفته، ۵.۴ درصد جمعیت فعال کشور، مبتلا به اعتیاد هستند و به تعبیری دو میلیون و ۸۰۰ هزار مصرف کننده مستمر و یک میلیون و ۶۰۰ هزار مصرف کننده تفننی در کشور وجود دارد. با اسکندر مؤمنی، دبیرکل ستاد مبارزه با موادمخدر درباره تغییر روند کار در دوران کرونا و برنامه‌های سال‌جاری و عملکرد جدید در سال ۱۴۰۰ به گفت‌وگو نشستیم که می‌خوانید:

‌با توجه به اهمیت موضوع کرونا و آسیب پذیر بودن قشر معتاد در جامعه در برابر این ویروس، برای مراقبت از این دسته از افراد چه برنامه‌هایی داشتید؟
از آنجایی که مراکز تجمعی موجب افزایش ابتلا به کرونا می‌شود، مراقبت‌ها هم باید بیشتر می‌شد، در کمیته درمان، تصمیم گرفته شد که به این موضوع به طورخاص نگاه شود و مبلغ ۹ میلیارد تومان برای پیشگیری و مراقبت از معتادانی که در خیابان‌ها یا مراکز هستند، اختصاص دادیم و ماسک، ژل و موادضدعفونی و ارائه آموزش‌های لازم در زمینه پیشگیری از ابتلا به کرونا با این بودجه انجام شد.

سازمان بهزیستی و وزارت بهداشت هم در این زمینه متولی بودند و خوشبختانه همکاری بین دستگاه‌ها و بررسی پیش‌بینی‌های لازم سبب شد که از گسترش اپیدمی کرونا و مرگ و میرهای مبتلایان به اعتیاد جلوگیری شود. گام دیگری که در خصوص پیشگیری از ابتلا به کرونای معتادان برداشتیم، افزایش مدت زمان نگهداری این افراد در مراکز بود و با تمهیدات و رعایت پروتکل‌ها این زمان به یکسال افزایش پیدا کرد.

با این برنامه جدید، همه افراد به محض ورود تحت آزمایش قرار می‌گیرند و افرادی که جواب آزمایش آنها، مثبت است به مکانی برای قرنطینه کامل فرستاده می‌شوند، آن دسته از افراد هم که جواب تست کرونای منفی دارند به مدت دوهفته در جایی مجزا نگهداری شده و بعد به مرکز اصلی منتقل می‌شوند. این یک افتخار برای کشور است که در این یکسالی که درگیر کرونا بودیم، مبتلایان به کرونا و فوتی‌ها نسبت به سایر کشورهای دنیا از آمار کمتری برخوردار بود، در این خصوص حتی سپاه و بسیج هم به کمک ما آمدند و در نهایت هم توانستیم بخوبی در این دوران از پس کرونا برآییم.

‌ ‌با وجود اقداماتی که انجام داده اید تا مدت ها تصور مردم بر این بود که افرادی که موادمخدر مصرف می‌کنند، به ویروس کرونا مبتلا نمی‌شوند. به اعتقاد شما چه چیزی پشت پرده این شایعات وجود داشت؟ در این زمینه حتی اوایل شیوع بیماری کلیپ‌هایی هم در فضای مجازی منتشر شده بود و در آنها افراد معتاد با اشاره به اینکه بدن افراد معتاد، در برابر کرونا مقاوم است، مردم را تشویق به‌ مصرف موادمخدر می‌کردند. علت چه بود؟
‌در خصوص کرونا کار ما به‌دلیل شایعاتی که گفته می‌شد به اصطلاح معتادان کرونا نمی‌گیرند، خیلی سخت‌تر از بقیه سازمان‌ها بود، مخصوصاً ماه‌های اول وقتی هنوز تحقیقات در این زمینه کامل نشده بود و واکسنی هم ساخته نشده بود، این شایعه بشدت قوت گرفته بود، اما با مرور زمان و تکمیل تحقیقات، مشخص شد که پشت پرده این شایعه دروغین، باندهای بزرگ بین‌المللی و سوداگران مرگ بودند تا از این طریق میزان مصرف افزایش پیدا کرده و به سود سیاه آنها افزوده شود، در فاصله زمانی کوتاهی هم این شایعه توسط ستاد و مراکز علمی تکذیب شد تا جایی که خوشبختانه مردم به این باور رسیدند که معتادان هم در معرض این بیماری قرار می‌گیرند.

‌در سال‌های اخیر سازمان‌های مختلفی در حوزه پیشگیری و مقابله برنامه داشتند، اما متأسفانه می‌بینیم که آمار اعتیاد کاهشی نبوده و حتی با افزایش هم روبه‌رو بوده است. به اعتقاد شما مشکلات اساسی کجا است و چطور می‌توان روند صعودی مصرف موادمخدر را کاهش داد؟
کشور تنها در دهه ۶۰ کاهش شیوع داشته، دهه‌های قبل و بعد از آن همواره با افزایش مصرف روبه‌رو بوده‌ایم. اگر بخواهیم در حوزه موادمخدر موفق عمل کنیم، باید مداخله‌های دخیل و مؤثر را با هم پیش ببریم. از طرفی مردم هم انتظار دارند موادمخدر وجود نداشته باشد تا روند مصرف هم کند شود، البته این حق مردم است و وظیفه دولت و حاکمیت است که با توزیع مواد مخدر مقابله کند، با این همه در کنار تلاش‌های دولت و حاکمیت، خانواده‌ها هم باید همکاری کنند و بازدارندگی مواد امری درونی باشد و افراد خود، به‌سمت مصرف کشیده نشوند.

در سال‌های گذشته عمده تمرکز در حوزه مقابله بود و متأسفانه مسئولان در حوزه پیشگیری فعالیت چندانی نداشتند. در رویکرد نوین، معتقدیم که باید مؤلفه‌های پیشگیری، درمان و مقابله هر سه در کنار یکدیگر پیش بروند. البته در حوزه مقابله، اقدامات تا حدی درست و با برنامه‌ریزی پیش رفتند و توانستیم به موفقیت‌های مثال زدنی در تاریخ کشور و در کل دنیا دست پیدا کنیم، تا جایی که در سال‌جاری بالاترین میزان کشفیات را در دنیا داشتیم و مورد تقدیر هم قرار گرفتیم، این امر در حالی صورت گرفته که تولید موادمخدر در کشور همجوار ما یعنی افغانستان در سال گذشته کاهش داشته و با وجود این کشفیات ما روندی افزایشی داشته است.

‌نرخ شیوع مصرف در میان دانش‌آموزان و دانشجویان به چه میزان است، با توجه به افزایش و گسترش توزیع مواد مخدر صنعتی و از آنجایی که بسیاری از خانواده‌ها هنوز با موادمخدر صنعتی آشنایی ندارند و جامعه هدف نیز نوجوانان و جوانان هستند، چه راهکاری برای مهار میزان مصرف در سنین پایین دارید؟ ‌
براساس آخرین سرشماری صورت گرفته، ۵.۴ درصد جمعیت فعال کشور، مبتلا به اعتیاد هستند و به تعبیری دو میلیون و ۸۰۰ هزار مصرف کننده مستمر و یک میلیون و ۶۰۰ هزار مصرف کننده تفننی در کشور وجود دارد.

همچنین طبق آخرین آمارگیری‌ها، نرخ شیوع در جامعه دانش‌آموزی ۲.۱ درصد است و این رقم در جامعه دانشجویی ۴.۷ درصد برآورد شده است، البته خوشبختانه رشد مصرف موادمخدر در میان دانش‌آموزان، متوقف شده است و این موفقیت به‌دلیل عملکرد خوب طرح یاریگران زندگی است، زیرا تمامی نهادهای مسئول دولتی و غیردولتی از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت ورزش و جوانان، ان‌جی‌اوها، ورزشکاران، هنرمندان، نخبگان و پزشکان همگی در این طرح با ما همکاری داشتند و در کل شاهد همراهی خوبی در اجرا بودیم. مفهوم این طرح هم یعنی باید یاریگر هم باشیم و به افرادی که در دام اعتیاد گرفتار شده‌اند، کمک کنیم تا درمان شوند و در بحث پیشگیری هم یاریگر همه افراد جامعه باشیم تا فردی به سمت مصرف موادمخدر نرود.

یکی از اصلی‌ترین مسائلی که سبب افزایش آمار اعتیاد در کشور می‌شود، مرزهای ورودی به کشور و شهرستان‌هایی است که در معرض آسیب در حوزه قاچاق و ترانزیت قرار دارد، این اواخر شنیده شده که حتی از طریق پاراگلایدر هم مواد به کشور وارد می‌شود، آیا فکر نمی‌کنید که باید از تکنولوژی‌های به روزتری برای مبارزه با قاچاق استفاده کرد؟ چه مشکل عمده‌ای در این حوزه وجود دارد که نمی‌توان مانع از ورود مواد مخدر به کشور شد؟
تمرکز ما بیشتر بر باندهای بزرگ و قسمت‌هایی از شرق کشور است، بیش از ۷۵ درصد کشفیات در استان‌های شرقی کشور صورت پذیرفته یعنی کمتر از ۲۵ درصد به بقیه کشور اختصاص دارد، این نتایج هم ناشی از کار اطلاعاتی است که انجام شده، البته از ابزارهای جدیدی مانند پهپادها و دوربین‌های نسل جدید هم در این حوزه استفاده می‌کنیم و به‌دلیل سختگیری‌هایی که شده موفقیت‌هایی هم کسب شده، نگاهی که در مقوله ترانزیت وجود دارد و کشورهای دیگر به آن زیاد توجه ندارند، سیاست‌های کلان نظام است، سیاست‌های کلان نظام و آموزه‌های دینی ما اجازه نمی‌دهد، در بحث مقابله بی‌تفاوت باشیم.

ما در خصوص توزیع و قاچاق مواد در کشورهای دیگر هم می‌خواهیم تلاش کنیم و این امر می‌طلبد که دولت‌ها و کشورهای دیگر هم در این قضیه با ما همکاری داشته باشند، به‌عنوان مثال وقتی که چند تن هروئین خالص را که در حال ترانزیت است، متوقف می‌کنیم و متوجه می‌شویم که در فلان ساعت این محموله به فلان بندر در یک کشور اروپایی تحویل داده می‌شود، اطلاعات را در اختیار کشور مقصد قرار می‌دهیم و از آنها می‌خواهیم که از دستگیری افراد مورد نظر در مقصد ما را مطلع کنند، اما متأسفانه در این خصوص هیچ‌گونه همکاری با ما نمی‌شود و در زمینه دستگیری افرادی که تحویل گیرنده بودند، اقدام مؤثری صورت نمی‌گیرد و در نهایت متوجه می‌شویم که در واقع شبکه‌های اصلی در آن کشورها کشف نمی‌شود.

ایران می‌خواهد که کشورهای دیگر هم سهم خود را در زمینه مقابله ادا کنند؛ فرهنگ، تاریخ و آموزه‌های ما اجازه نمی‌دهند که بحث مقابله را رها کنیم. مشکل به اینجا ختم نمی‌شود، ما در همسایگی کشوری زندگی می‌کنیم که تا سال ۲۰۰۰ به میزان ۲۰۰ تن تولید داشته اما حالا تولیدات موادمخدر در آن کشور به ۹ هزار تن رسیده است، کاملاً مشخص است که کشورهای فرامنطقه‌ای مانند امریکا در این مقوله از آن کشورها حمایت می‌کنند.

چرا ایران ۱۰۰۰ تن کشف می‌کند اما کشور تولیدکننده‌ای مانند افغانستان جلوی چشم امریکا و ناتو تنها ۳۰۰ تن کشف می‌کند؟ این موارد نشان می‌دهد که در عرصه تولید بشدت تحت حمایت هستند و همین امر هم کار ما را که در همسایگی افغانستان هستیم، سخت می‌کند.

برای پیشبرد کارها در حوزه مبارزه با موادمخدر و کاهش آمار اعتیاد در کشور در سال ۱۴۰۰ چه برنامه‌ای دارید؟
مهم‌ترین مشکلی که در این حوزه وجود دارد، بحث اصلاح قانون است، من تصور می‌کردم که در سال ۹۹ در این خصوص به نتیجه برسیم، اما متأسفانه این اتفاق تا کنون نیفتاده، هرچند پیش‌نویس اصلاح قانون در مراحل پایانی است و خوشبختانه هر سه قوه هم در این زمینه اجماع دارند، هم در زمینه پیشگیری، هم درمان و هم مقابله نیاز به اصلاح قانون وجود دارد.

به‌عنوان مثال قانون می‌گوید که معتادان متجاهر به مدت یک تا سه ماه باید به مراکز ترک اعتیاد سپرده شوند، این در حالی است که در سایر کشورهای دنیا به مدت حداقل دو سال از افراد نگهداری می‌شود و در خصوص افرادی که چندین بار معتاد شده‌اند هم متفاوت برخورد می‌کنند، مثلاً بار اول فرد دو سال نگهداری می‌شود و چنانچه بار دیگر به اعتیاد دچار شود، سه سال هم اضافه‌تر از او در مراکز نگهداری می‌شود، یعنی آن فرد در مجموع ۵ سال باید در مرکز مربوطه باشد، از این‌رو در سایر کشورها می‌بینیم که حدود ۸۵ درصد از افرادی که به مراکز سپرده می‌شوند به اعتیاد باز نمی‌گردند.

مسأله دیگری که در قانون باید اصلاح شود، ضربه به بنیان‌های اقتصادی است، ما در خصوص مصادره اموال ناشی از وقوع جرم مشکل داریم، باید همه اموال افراد مصادره شود و بعد از مصادره فرد باید ثابت کند که اموالش را از طریق قاچاق به دست نیاورده است، اما در حال حاضر این قانون وجود ندارد.

یکی از ایرادات قانونی مهم دیگری که وجود دارد، این است که تکلیف خرده فروش‌ها مشخص نیست، وقتی که معتادان جمع‌آوری می‌شوند، خرده فروش‌ها بسرعت به‌دنبال دانش‌آموزان می‌روند، برای اینکه جلوی این قضیه هم گرفته شود، لازم است که خرده فروش‌ها هم به اردوگاه‌ها سپرده شوند، چنانچه این بخش از قوانین اصلاح شوند، می‌توانیم در زمینه کاهش آمار اعتیاد گام‌های مؤثری برداریم اما در غیر این صورت بجز هدر دادن منابع ملی کاری صورت نمی‌گیرد.

امیدوارم تا آخر امسال یا اوایل سال آینده بتوانیم پیش‌نویس را که در مراحل پایانی قرار دارد به مجلس شورای اسلامی تحویل دهیم و کارهای لازم در این خصوص انجام پذیرد.