یوسف کلاهدوز در روزهای نخستین زمستان ۱۳۲۵ خورشیدی در قوچان دیده به جهان گشود. وی تحصیلات ابتدایی را در این شهرستان به پایان رساند و با ورود به مقطع دبیرستان توانست با هوش و ذکاوتی که زبانزد معلمان بود به مجموعه‌ آگاهی‌های علمی و از جمله معلومات مذهبی خود بیافزاید. شهید کلاهدوز عاشق مطالعه بود و بیشتر اوقات فراغت خود را صرف ورزش، نقاشی و مطالعه می‌کرد. علاقه بسیاری به مطالعه داستان و رمان داشت و به داستان های «جلال آل احمد» و همسرش «سیمین دانشور» علاقه مند بود. همچنین علاقه کلاهدوز به کتاب های مذهبی سبب شد تا او به کمک دوستان خود، کتابخانه‌ای را در دبیرستان تأسیس و جوانان علاقه‌مند به مطالعه‌ را گرد هم آورد. این اقدام از آنجا حایز اهمیت بود که در آن دوره ماموران رژیم پهلوی در اشاعه فرهنگ اسلامی مانع‌تراشی می‌کردند. با وجود این اقدامات کلاهدوز بعد از پایان تحصیلات دبیرستان وارد دانشکده افسری این رژیم شد، این در حالی بود که ارتش رژیم پهلوی محل مناسبی برای افراد مذهبی نبود اما باید گفت که شهید کلاهدوز با اهداف خاصی وارد این ارگان شد و خود را در ظاهر معتقد به رژیم نشان می‌داد اما عملاً به ترویج اصول و ارزش‌های اسلامی می‌پرداخت و افرادی را که رگه‌های مذهبی داشتند به تشکل‌های اسلامی و مبارز پیرو خط امام پیوند می‌داد تا از این راه بتواند به مبارزات و ضربات اساسی خود وسعت ببخشد. از جمله اقدامات وی در این دوره این بود که هر جا شخصیتی را می‌شناخت که در راه اعتلای اسلام قدم برمی‌داشت با او ارتباط برقرار می‌کرد. (۱)

همراهی با امام(ره) در روزهای پایانی رژیم پهلوی

در سال های پایانی رژیم پهلوی شهید کلاهدوز با چند واسطه با امام (ره) ارتباط داشت و از راهنمایی‌های ایشان استفاده می‌کرد و در تشکل نیروها و شتاب بخشیدن به روند انقلاب فعالیت می‌کرد. البته توجه شهید کلاهدوز به قرآن و امور مذهبی باعث حساسیت دستگاه اطلاعاتی رژیم پهلوی شده بود. آنها او را تعقیب می‌کردند، هرچند او با تیزهوشی و زیرکی نه تنها موجب برطرف شدن سوءظن ضداطلاعات می شد، بلکه به سبب جلب اعتماد و خوش‌بینی آنها، پیشنهاد انتقال وی به گارد شاهنشاهی داده شد. او هر قدمی را که برمی‌داشت، جوانب امر را در نظر می‌گرفت و می کوشید تا با ریشه‌یابی دردها، سرچشمه‌ آنها را بیابد.

وی حتی پیشنهاد ورود به گارد شاهنشاهی را هم پذیرفت، جایی که از نظر حساسیت قلب رژیم محسوب می‌شد چرا که او می خواست تا هرچه بیشتر به نقطه صدر هرم نزدیک شود تا بتواند، گام مؤثرتری در جهت عملی ساختن هدف‌های خود بردارد در حقیقت ورود او به گارد در حکم وسیله‌ای بود تا با کسب اطلاعات بتواند به دستگاه ضربه وارد کند و هسته‌های بینش را در گارد و ارتش شکل دهد و حتی نیروهای متعهد و انقلابی را جذب کند. قضیه ای که رهبر انقلاب بعدها آن را اینگونه بازگو می‌کند: «چهره‌ درخشان دیگری را نیز سراغ داریم که داوطلبانه از ارتش جمهوری اسلامی ایران به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منتقل شد و در رتبه‌های بالا و ممتاز این سازمان قرار گرفت و خدمات بسیار باارزشی انجام داد و سرانجام هم به افتخار شهادت در راه خدا نایل شد. «شهید کلاهدوز» را می‌گویم؛ همان افسر ارتشی که سپاه او را پذیرا شد و بدیهی است که حضور یک ارتشیِ مطلع- همچون آن عزیز بزرگوار- در رده‌های بالای سپاه پاسداران در آن زمان، چه آثار و برکاتی را در برداشت.»

بنابراین این مبارز متعهد در دوران اوجگیری انقلاب اسلامی فعالانه در تمامی صحنه‌ها حضور یافت و با ورود امام به ایران فعالیت های خود را ادامه داد. تا جایی که در شب ۲۱ بهمن ۱۳۵۷ خورشیدی متوجه نقل و انتقالات مشکوکی در سطح پادگان‌ و متوجه نقشه‌های آنها علیه امام (ره) می‌شود. از این رو شب از پادگان خارج می‌شود و خبر را به بیت امام می‌دهد و به پادگان باز می‌گردد و تا صبح مشغول بیرون آوردن سوزن چکاننده تانک ها می‌شود و بدین ترتیب بزرگترین توطئه رژیم را مبنی بر گلوله‌باران فرودگاه، مجلس، مرکز رادیو و تلویزیون، میدان ارگ، راه‌آهن و بیت امام را خنثی می‌کند.

شهید کلاهدوز همچنین در هنگام پیروزی انقلاب اسلامی شب و روز از وسایل، ابزار و ادوات پادگان‌ها حفاظت می‌کرد و در دستگیری سران رژیم نقش مؤثری داشت. در زمانی که عده ای دم از انحلال ارتش می‌زدند، ایشان سخت مخالفت کرد و با اطاعت از فرمان حضرت امام (ره)، کار سازمان بخشیدن به ارتش را برعهده گرفت. (۲)

همکاری برای تشکیل سپاه پاسداران

شهید کلاهدوز در ادامه فعالیت‌های جهادی خود و پس از پیروزی انقلاب اسلامی نه تنها اجازه انحلال ارتش را نداد، بلکه به همراهی تنی چند از نیروهای متعهد تشکیلاتی به نام «پاسداران انقلاب» را ایجاد کرد. هنگامی که سپاه به صورت منظم به عنوان یک نهاد به امر حضرت امام (ره) ایجاد شد، کلاهدوز جزء نخستین افرادی بود که با میل و رغبت خود به سپاه پیوست و به عنوان یکی از اعضای شورای عالی سپاه انتخاب شد.

کلاهدوز که یکی از محورها و بنیانگذاران سپاه به شمار می‌رفت، امر مهم آموزش را در سپاه از طرف نماینده شورای انقلاب برعهده گرفت و در نتیجه فعالیت‌های چشمگیرش، قائم‌مقام فرمانده سپاه شد. او از جمله افرادی بود که توانست سپاه را در مقابل تمامی توطئه های داخلی و خارجی حفظ کند و پس از مدتی ارتش و سپاه به همت او و یارانش به عنوان ۲ بازوی توانمند انقلاب به ایفای نقش برای حفظ امنیت و تحقق اهداف نظام اسلامی درآمدند. کلاهدوز هرگز ارتباط خود را با ارتش قطع نکرد و براین اساس جلسات متعددی با افراد رده بالای ارتش و سپاه برگزار می‌کرد و در نزدیک شدن این ۲ نهاد، تأثیر بسزایی داشت. شهید کلاهدوز معتقد بود که سپاه باید نیروی منظم زمینی و هوایی داشته باشد و بر همین اساس موفق شد با کمک افراد متخصص و متعهد طرح تشکیل یگان هوایی را در سپاه تهیه کند. سرانجام شهید کلاهدوز که نقش بی‌بدیلی در حفظ نیروهای معتقد به امام خمینی در ارتش داشت، پس از پیروزی انقلاب اسلامی با امضای سرلشگر قرنی از ارتش به سپاه مأموریت پیدا کرد و خدمات بسیاری را در جهت تشکیل و سازماندهی سپاه پاسداران به انجام رساند. (۳)

جنگ تحمیلی و شهادت

این مبارز انقلابی در دوران دفاع مقدس نیز خدمات بی بدیل و ارزشمندی انجام داد، او عنصری آگاه و در تمام زمینه‌ها فعال، کنجکاو و نمونه بود. شهید کلاهدوز در عملیات شکستن حصر آبادان که با فرمان صریح حضرت امام (ره) آغاز شد، نقش بسزایی داشت. ایشان به‌واسطه آشنایی خاصی که با ارتش داشت، سبب همکاری و هماهنگی میان نیروهای مسلح شد که این امر موجب، پیروزی عملیات حصر آبادان شکسته شد. این افسر ولایی ۲ روز پس از شکست حصر آبادان سرانجام در ۷ مهر ۱۳۶۰ خورشیدی به هنگامی که با دیگر سرداران اسلام و حدود یک صد تن از رزمندگان اسلام از جبهه های جنوب به تهران بازمی گشت بر اثر سانحه هوایی در منطقه کهریزک تهران به درجه رفیع شهادت نایل آمد.

آثار و تالیفاتی که به زندگی شهید کلاهدوز پرداخته‌اند

کتاب‌های مختلفی در خصوص زندگی این شهید والا مقام نوشته شده است که در ادامه به معرفی برخی از این آثار می‌پردازیم: کتاب گویای مژه‌های سوخته که روایت گر زندگی شهید کلاهدوز و به قلم فرزندش نوشته شده است در واقع این اثر، نخستین کتابی است که فرزند یک شهید، درباره‌ زندگی‌نامه‌ پدر خود نوشته است. حامد کلاهدوز در این کتاب، همه‌ تلاش خود را برای شناخت، واکاوی و معرفی شخصیت پدر شهیدش به کار می‌گیرد و مخاطب نیز، گام‌به‌گام با فرازونشیب‌ها پیش می‌رود و با زوایای پیدا و پنهانِ زندگی شهید یوسف کلاهدوز آشنا می‌شود. این کتاب با نثری روان و صمیمی و توسط انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر شده است.

کتاب «فرازهایی از زندگی سردار سرلشگر شهید یوسف کلاهدوز قوچانی» یکی دیگر از آثاری محسوب می شود که به قلم مریم عرفانیان و توسط اداره هنری، اسناد و انتشارات بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی منتشر شده است. مؤلف در این یادنامه تلاش دارد با گردآوری خاطراتی به مرور بخش‌هایی از زندگی آن شهید والامقام بپردازد و مخاطب را با ابعاد شخصیتی و روحیات آن شهید در چارچوب شرایط اجتماعی و سیاسی آن زمان آشنا سازد.

«همدم یاد شما» خاطراتی از سردار سرلشگر پاسدار یوسف کلاهدوز از دیگر آثاری به شمار می رود که به قلم محمدرضا محمدی‌پاشاک درباره شهید کلاهدوز نوشته شده است. در این اثر نویسنده روایت های مختلفی را از اعضای خانواده و فامیل گرفته تا دوستان و همرزمان نوشته است. نویسنده در بخشی از کتاب «همدم یاد شما»، درباره گوشه‌ای از رشادت‌های «یوسف کلاهدوز» می نویسد: نگاهی به تانک ها کرد و گفت: اگر اینها وارد خیابان بشوند، خون راه خواهد افتاد. تنها راه چاره از کار انداختن تانک هاست. تانک ها را شمرد؛ دویست تانک که هریک با ده ها گلوله خود می‌توانستند شهر تهران را با خاک یکسان کنند. از کار انداختن دویست تانک چقدر وقت می‌برد؟ حداقل پنج ساعت، آن هم در این شرایط سخت که چندین چشم آنها را می‌پایید. چاره دیگری ندید و خود را به اولین تانک رساند ...

تیک‌تاک‌ زندگی به قلم گلستان جعفریان، پاسدار ولایت‌ نوشته علی اصغر نصرتی‌ و هاله ای از نور نوشته محمدعلی قربانی از دیگر آثاری هستند که به زندگی این شهید والامقام می‌پردازند.

منابع:

۱- برای اطلاعات بیشتر در خصوص زندگی‌نامه شهید کلاهدوز ر. ک فرازهایی از زندگی سردار سرلشگر شهید یوسف کلاهدوز قوچانی، مریم عرفانیان، اداره هنری، اسناد و انتشارات بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی

۲- برای اطلاع بیشتر ر. ک:مژه های سوخته، حامد کلاهدوز، انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس

۳- برای اطلاعات بیشتر ر. ک همدم یاد شما خاطراتی از سردار سرلشگر پاسدار یوسف کلاهدوز، محمدرضا محمدی‌پاشاک