بررسی روند تولید و توزیع سریال‌های نمایش خانگی از مسیری پرنوسان و غیرقابل‌پیش‌بینی حکایت دارد.

این مسیر که از چند مجموعه کم مخاطب آغاز شد با قهوه تلخ و قلب یخی جان گرفت، مدتی دچار افول و رکود شد و دوباره با ساخت سریال شهرزاد ۱ نقطه عطف تازه ای در آن پدید آمد.

سریال شهرزاد ۱ ساخته حسن فتحی و به نویسندگی نغمه ثمینی و حسن فتحی در تاریخ سریالسازی در نمایش خانگی تنها یک مجموعه تلویزیونی پرمخاطب نبود بلکه تبدیل به نقشه راه و مسیر مشخصی از ساخت سریال در حوزه نمایش خانگی شد.

عمده سریال های درام و عاشقانه ای که پس از شهرزاد تولید شد و به نمایش درآمد حاکی از حرکت روی ریل طراحی شده سازندگان این مجموعه بود. برخلاف سینما که کمدی هنوز حرف اول جذب مخاطب را می زند، در نمایش خانگی و پخش سریال ها در وی او دی ها، درام های عاشقانه بیشترین مخاطب را در میان ایرانیان داخل و خارج کشور در بر می گیرد.

ادامه مسیر حرکت سریال های نمایش خانگی با نزول کیفی و ریزش مخاطبان فصل های ۲ و ۳ شهرزاد تداوم یافت و مجموعه های دیگری با حال و هوای عاشقانه و در فضایی مدرن تر و امروزی تر تولید شد. اما نقطه عطف دوم در این مسیر با شیوع ویروس کرونا و قرنطینه خانگی پدید آمد؛ جایی که سریال های نمایش خانگی نه فقط به یک سرگرمی زودگذر بلکه به یک فرهنگ روزانه و هفتگی خیل فراوانی از خانواده های ایرانی بدل شد.

در ادامه به تحلیل مهمترین دلایل افزایش این استقبال در میان مخاطبان و رونق سریال های نمایش خانگی در ماه های اخیر نگاهی اجمالی انداخته ایم:

- رونق سریال‌بینی در جهان: در سال های اخیر دنیای سینما و فیلمسازی با یک اتفاق ویژه مواجه شد. تماشای فیلم های ملال آور با سوژه های تکراری و حتی نامفهوم با رونق شبکه های تلویزیونی کابلی جای خود را به سریال های با کیفیت، جذاب و متنوعی داد که در انواع و اقسام گونه ها و برای ذائقه های مختلف طراح و پخش شد به طوری که این اپیدمی فراگیر سریال بینی فیلمسازان مطرح جهان را نیز به صرافت ساخت سریال انداخت و از این طریق و با جذب سرمایه های قابل توجه و ستاره‌های محبوب، رونق سریال بینی در جهان دوچندان شد. این موج فراگیر به ایران و مخاطبان ایرانی نیز رسید و تماشاگران ایرانی ترجیح دادند در کنار نمونه های جذاب خارجی سریال های وطنی را نیز تجربه کنند.

- انفعال صدا و سیما: عملکرد ضعیف صدا و سیما که زمانی مهمترین رسانه برای سرگرمی مخاطبان تماشای سریال های شبانه بود یکی دیگر از دلایل استقبال از سریال های نمایش خانگی شد. مخاطبان تلویزیون که از تماشای آثار تکراری و بی کیفیت تلویزیون خسته و ملال زده شده بودند سه انتخاب بیشتر نداشتند؛ اول تماشای سریال های با کیفیت خارجی، دو تماشای سریال های طولانی و مبتذل ترکی در ماهواره و سوم گرایش به سریال های وطنی در نمایش خانگی که با رویکرد جدید و فضایی نو در حال شکل گیری و ارائه بود.

- نظارت وزارت ارشاد به جای صدا و سیما: این که مجوز نمایش و ساخت سریال ها را نه صداوسیما که وزارت ارشاد صادر می کرد، فضای بازتر و نوآوری های بیشتری را برای فیلمسازانی فراهم کرد که قبلا باید موافقت مسوولان سیما را برای طرح های خود می گرفتند. مخاطبانی هم که تا دیروز مجبور بودند سوژه های تکراری و فضاهای انحصاری و کلیشه ای را تماشا کنند، با ورود وزارت ارشاد به حوزه صدور مجوز سریال های نمایش خانگی با اتمسفری جذاب تر و جدید تر مواجه بودند که همین سبب آشتی دوباره مخاطبان با سریال های ایرانی شد. از سوی دیگر فیلمسازان نیز که دست خود را در فضای جدید بازتر می دیدند به این رویداد واکنش مثبت نشان دادند و از سینما به نمایش خانگی کوچ کرده و آثار جدید خود را در قالب سریال و در مدیوم نمایش خانگی تولید کردند.

- حضور ستاره های سینما در سریال‌های خانگی: کوچ فیلمسازان و عوامل حرفه ای سینما به نمایش خانگی و سریال سازی یک ویژگی دیگر نیز داشت، کارگردان های سینما علاوه بر تزریق توان تکنیکی و فنی و همچنین نگاه خلاقانه و غیر کلیشه ای تر به حوزه هنر هفتم، سبب ورود ستاره های جذاب سینما به نمایش خانگی شدند. ستاره ها که همواره از اصلی ترین دلایل گرایش مردم به تماشای آثار نمایشی بودند در این فرمول نیز جواب دادند و توانستند یکی دیگر از دلایل گسترش استقبال مخاطبان سریال های نمایش خانگی را رقم بزنند.

- شیوع کرونا و تعطیلی سینما: شیوع ناگهانی و تمام نشدنی کرونا که باعث تعطیلی سینماها نیز شد به صورت ناخودآگاه سبب گرایش عموم مردم به خانه ها در زمان قرنطینه و تماشای بیشتر سریال های نمایش خانگی شد. ویروس کرونا برای برخی فیلمسازها باعث خیر و برکت شد و به رونق بیشتر نمایش خانگی کمک زیادی کرد. از سوی دیگر سازندگان و فیلمسازان نیز سعی کردند آثار در دست تولید خود را هر چه سریعتر به مرحله نمایش در آورند و حتی برخی نیز به صرافت ساخت سریال های جدید در نمایش خانگی و در پی استقبال چشمگیر مخاطبان ایرانی افتادند. سریال هایی هم که از نظر کیفی و هم از نظر هزینه و برآورد مالی به صرفه تر از سرگرمی های دیگر به نظر می رسیدند.

- به‌صرفه بودن تماشای سریال های نمایش خانگی: استقبال مخاطبان از آثار نمایش خانگی و همچنین، گرایش فیلمسازان صاحب نام به این سبک کیفیت این آثار را به طور محسوسی افزایش داد. از طرف دیگر ظهور پدیده وی او دی ها که امکان نمایش تعداد زیادی اثر تلویزیونی و سینمایی را با هزینه اشتراک سالانه و اندک فراهم می کرد، استقبال و هجوم به سمت آثار نمایش خانگی را مضاعف کرد تا سریال‌بینی در حال حاضر یکی از اصلی ترین سرگرمی خانواده ها در زمان قرنطینه و اپیدمی کرونا باشد.

همه موارد ذکر شده که شاهد روشنی برای استقبال مخاطبان از سریال های نمایش خانگی به نظر می رسد کافی نبود چرا که در ماه های اخیر صدا و سیما با طرح ادعایی جدید خواستار توقف فرایند صدور مجوز نمایش آثار نمایش خانگی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و انحصار این مجوز به صدا و سیما شد؛ وضعیتی که نتیجه آن نزول کمی و کیفی آثار نمایش خانگی و همچنین کاهش و سقوط مخاطبان آن خواهیم بود.