آغاز جنگ تحمیلی در شهریور ۱۳۵۹ خورشیدی باعث شد تا نیروهای بعثی تجاوزهای بسیاری به مرزهای مختلف ایران داشته باشند که با استقامت و دلاورمردی های رزمندگان اسلام مواجه شدند و آنها در عملیات هایی سرنوشت ساز در برابر دشمن بعث ایستادند تا ذره ای از خاک وطن را به تاراج نبرند؛ عملیات هایی که نقش تعیین کننده‌ای در عقب راندن متجاوزان داشت و عملیات بیت المقدس به عنوان یکی از آنها مهم و تاثیرگذار بود که در جریان آن خرمشهر آزاد و برتری نظامی ایران به جهان اثبات شد.

طرح عملیات

در طراحی عملیات بیت المقدس تهاجم از طریق عبور از رودخانه کارون و پیشروی به طرف مرز بین المللی و سپس آزادسازی خرمشهر مدنظر قرار گرفت و چنین استدلال می شد که حمله به جناح دشمن که عمدتاً به سمت شمال آرایش گرفته بودند، عامل موفقیت عملیات است.

شکستن خطوط اولیه دشمن و عبور از رودخانه و گرفتن سرپل در غرب کارون تا جاده آسفالته اهواز – خرمشهر به عنوان اهداف مرحله اول و ادامه پیشروی به سمت مرز و تامین خرمشهر به عنوان اهداف مرحله دوم تعیین شدند.

بنابراین سه محور عملیاتی انتخاب شدند که محور شمالی را قرارگاه قدس با عبور از رودخانه کرخه در اختیار داشت، محور میانی را قرارگاه فتح با عبور از رودخانه کارون و پیشروی به سمت جاده اهواز – خرمشهر در دست گرفت و قرار شد که محور جنوبی  در دست قرارگاه نصر باشد که با عبور از کارون و پیشروی به طرف خرمشهر، اهداف این عملیات را اجرایی کنند.

این عملیات مدت کمی بعد از عملیات فتح‌المبین شروع شد، چنانکه امیر دریادار سیاری معاون هماهنگ کننده ارتش در خصوص آن می گوید: فاصله بین ۲ عملیات فتح‌المبین و بیت‌المقدس تنها یک ماه بود. در حالی که برای آماده شدن در این عملیات بزرگ نیاز به زمان بیشتری وجود داشت اما نیروهای مسلح ما در کمتر از یک ماه بعد از عملیات فتح‌المین، عملیات بزرگ دیگری به نام بیت‌المقدس را رقم زدند.

اجرا و هدایت عملیات

با توجه به طراحی که برای عملیات صورت گرفته بود در روز جمعه ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۱خورشیدی ساعت ۳۰ دقیقه پس از نیمه شب عملیات بیت المقدس آغاز شد که قرارگاه سرفرماندهی کربلا با صدور رمز «بسم الله الرحمن الرحیم، بسم الله القاسم الجبارین، یا علی ابن ابیطالب(ع)» به قرارگاه‌های قدس، نصر و فتح دستور اجرای نبرد را جهت آغاز یورش به دشمن اعلام کرد.

این عملیات در چهار دوره زمانی ادامه داشت که در مرحله اول محور قرارگاه قدس (شمال کرخه کور) پیشروی نیروها به سختی امکان‌پذیر بود و در این میان تنها تیپ‌های ۴۳ بیت المقدس و ۴۱ ثارالله موفق شدند از مواضع دشمن عبور کنند. در محور قرارگاه فتح، یگان‌های ایرانی ضمن عبور از رودخانه به سرعت خود را به جاده اهواز - خرمشهر رساندند. الحاق کامل قرارگاه نصر با قرارگاه فتح و هم چنین تصرف اهداف مرحله اول قرارگاه قدس در دستور کار عملیات شب دوم قرار گرفت که با انجام آن تا حدودی اهداف مورد نظر محقق شد تا این که سرانجام پس از پنج روز، جاده اهواز - خرمشهر از کیلومتر ۶۸ تا کیلومتر ۱۰۳ تثبیت و تمام رخنه‌ها ترمیم شد.

مرحله دوم در ساعت ۲۲:۳۰ روز ۱۶ اردیبهشت آغاز شد. نیروهای قرارگاه فتح در همان ساعات اولیه به جاده مرزی رسیدند. یگان‌های قرارگاه نصر نیز با اندکی تاخیر و تحمل فشارهای دشمن به مرز رسیده و به قرارگاه فتح ملحق شدند. دشمن با مشاهده جهت پیشروی نیروهای ایران به طرف مرز، لشکر های ۵ و ۶ خود را عقب کشید. در پی این عقب نشینی نیروهای قرارگاه قدس ضمن تعقیب نیروهای دشمن، تعدادی از آن ها را که از قافله عقب مانده بودند، به اسارت خود درآوردند.

در مرحله سوم نیز قرارگاه نصر که متشکل از چهار تیپ مستقل سپاه پاسداران و ۲ تیپ ارتش بودند، در آخرین ساعات ۱۹ اردیبهشت ۱۳۶۱خورشیدی عملیات خود را آغاز کردند.

مرحله چهارم عملیات نیز در ساعت ۲۲:۳۰ یکم خرداد ۱۳۶۱ خورشیدی با هدف تلاش برای آزادی سازی خرمشهر با رمز «بسم الله القاسم الجبارین یا محمد بن عبدالله (ع) » آغاز شد. نیروهای بعثی در مقابل تک غافلگیرکننده نیروهای ایرانی در منطقه خرمشهر و پل نو مجبور به ترک خاکریزهای دفاعی خود یکی پس از دیگر شده و ساعت چهار و ۳۰ دقیقه بامداد دوم خرداد ۱۳۶۱ خورشیدی جاده آسفالته شلمچه– خرمشهر (جاده پل نو) در محدوده منطقه قرارگاه نصر ۳، فجر ۳ و فتح آزاد شد. با تصرف جاده مرزی پاسگاه خین و پاسگاه مرزی، ارتباط زمینی دشمن با خرمشهر قطع شد و شهر عملاً به محاصره در آمد.

در برابر تک سریع و غافلگیرکننده نیروهای اسلام، دشمن دچار وحشت و سرگردانی شدید شد و نتوانست عکس‌العمل مناسبی نشان دهد. ارتباط یگان‌های دشمن با یکدیگر قطع شد و فرار افسران، درجه‌داران و سربازان از منطقه خرمشهر گویای از هم پاشیدگی سازمان یگان‌های دشمن در خرمشهر بود.

در دوم خرداد قرارگاه کربلا به هدف خود که احاطه کامل خرمشهر بود، رسید و این شهر بدون تردید در آستانه سقوط قرار گرفت و ساعت ۱۱ صبح روز بعد در حالی که درگیری شدیدی میان نیروهای قرارگاه نصر و نیروهای بعثی در شمال نهر خین جریان داشت، یگان‌های قرارگاه فتح از سمت غرب و خیابان کشتارگاه به سهولت وارد خرمشهر شدند.

در ناحیه گمرک خرمشهر در کنار اروند مقاومت اندکی وجود داشت که به سرعت منهدم شد. ساعت ۱۲ روز سوم خرداد نیروهای ایرانی از سه طرف شمال، شرق و غرب وارد خرمشهر شدند و نیروهای بعثی راهی جز تسلیم یا اسارت نداشتند. بنابراین در ساعت ۱۴، خرمشهر به طور کامل تصرف و پرچم ایران بر فراز مسجد جامع و پل تخریب شده خرمشهر به اهتزاز درآمد و این شهر که ساعت چهار بعد از ظهر چهارم آبان­ ۱۳۵۹ خورشیدی به اشغال دشمن درآمده بود. سرانجام ساعت ۱۴و ۲۰ دقیقه سوم خرداد ۱۳۶۱خورشیدی پس از ۱۹ ماه اسارت، به دست فرزندان غیور این مرز و بوم که برای رهایی این شهر از چنگال متجاوز سر از پا نمی‌شناختند و خون پاکشان را بی‌دریغ نثار کرده بودند، آزاد شد.

 فتح خرمشهر آنچنان سترگ بود که دستگاه‌های تبلیغاتی و مطبوعات غرب را مجبور ساخت تا به این پیروزی بزرگ اعتراف کرده، آن را ضربه مهلک و راهبردی بر پیکر ارتش بعثی تلقی کنند. از جمله فاینشنال تایمز نوشت: سقوط خرمشهر و اسارت هزاران سرباز عراقی را فقط می‌توان یک شکست فاجعه‌آمیز دانست و ارتش عراق تحقیر ناشی از آن را نمی‌تواند فراموش کند. ارتش عراق، توانست خرمشهر را پس از یک ماه جنگ شدید و تحمل تلفات سنگین به تصرف خود در آورد، در حالی که ایرانیان، پس از یک حمله که کمتر از ۲ روز به طول انجامید، آن را باز پس گرفتند و این عمل، افزون بریک ضربه استراتژیک، از نظر روانی، ضربه بزرگی به ارتش عراق وارد کرد.

دستاوردهای نظامی و سیاسی

طی عملیات بیت المقدس پنج هزار و ۳۸ کیلومتر مربع از اراضی اشغال شده از جمله شهرهای خرمشهر و هویزه و نیز پادگان حمید و جاده اهواز – خرمشهر آزاد شدند. علاوه بر این رزمندگان اسلام  شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از تیررس توپخانه دشمن خارج کردند.

همچنین ۱۸۰ کیلومتر از خط مرزی تامین شد و با فتح خرمشهر، برتری نظامی ایران بر عراق مورد تایید کارشناسان و تحلیل گران نظامی قرار گرفت زیرا در جریان این عملیات حدود ۱۹ هزار تن از نیروهای دشمن به اسارت درآمده و بالغ بر ۱۶ هزار تن کشته و زخمی شدند.

نیروهای بعثی به درستی دریافتند که دستیابی به اهداف توسعه ‌طلبانه و تجاوزکارانه‌اشان در ایران با توسل به قدرت نظامی، تهاجم و تجاوز مسلحانه، امری ناشدنی بوده و ناگزیر از چشم‌پوشی از آن هستند و ۲۰ روز پس از پایان عملیات رژیم بعثی شکست خفت‌بار خود را در این نبرد و به‌ویژه از دست دادن خرمشهر، یک اقدام تاکتیکی با عقب‌نشینی اختیاری بیان کرد.

بنابراین با پایان گرفتن نبرد بیت‌المقدس، جنگ تحمیلی وارد مرحله جدیدی شد؛ مرحله‌ای که نیروهای بعثی در وضعیت انفعالی و رزمندگان اسلام در موضع قدرت نظامی قرار گرفته و برای وادار کردن متجاوز به پذیرش تمامی شرایط ایران برای خاتمه جنگ، به نبردهای برون مرزی دست زدند.