اگر فردی در جمهوری اسلامی ایران بخواهد مسوولیت داشته باشد، نباید ناز پرورده باشد... در برابر دنیایی که روبه‌روی ما قد علم کرده، باید قوی بود؛ اراده باید قوی باشد و جوان‌ها باید از پیرها بیاموزند و کار بفهمند. این جمهوری اسلامی ... که آدم معمولی نمی‌تواند از پس آن بربیاید، وای به این‌که آدمی در لای زرورق هم بزرگ شده باشد! در سختی و رنج بزرگ‌شدن، برای سیستم مدیریتی کشور بسیار مفید است. اینها بخشی از نوشته های به یادگار مانده از شهید منصور ستاری است. وی در جای دیگر با تاکید بر خودکفا بودن و اهمیت این مساله می گوید: خودکفایی چیزی است که امام خمینی(ره) می‌فهمیدند و می‌دانستند که این موضوع چگونه آدم را از زیر یوغ دیگران بیرون می‌آورد. شما به وصیت‌نامه حضرت امام خمینی(ره) که توجه می‌کنید، متوجه می‌شوید، چقدر روی این بخش حساس هستند. می‌فرمایند: باید روی پاهای خودتان بایستید؛ چون در رنج بزرگ شده و می‌فهمد که می‌شود خودکفا بود.

منصور ستاری در ۳۰ مرداد ۱۳۲۷ در روستای ولی‌آباد از توابع شهرستان ورامین دیده به جهان گشود. پدرش، حاج حسن، مردی فاضل، ادیب و شاعر بود که دیوانی از او به نام ماتمکده عشاق به یادگار مانده است. وی دوران ابتدایی را در مدرسه ولی آباد ورامین و دوران متوسطه را در محله پویینک باقر آباد به پایان رسانید. در تمام این مقاطع ایشان یکی از شاگردان ممتاز کلاس به شمار می‌رفت. سید محمد صدری دبیر شیمی شهید ستاری در خصوص دوران تحصیل شهید ستاری می گوید: “آن شهید، از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۳ در دبیرستان پویینک، هفت کیلومتری روستای ولی آباد تحصیل می کردند و من دبیر ایشان بودم. گرچه از آن زمان سال های زیادی می گذرد اما به یاد دارم که در طول سال تحصیلی، به خصوص در سرمای سخت زمستان که سطح جاده از گل و لای چسبنده پوشیده می شد، ایشان با پای پیاده فاصله ولی آباد تا مدرسه را طی می کرد. در ماه های مبارک رمضان نیز هر چند هنوز به سن بلوغ نرسیده بود، روزه می گرفت و نماز صبح خود را نیز در راه مدرسه می خواند. ایشان از لحاظ فراگیری دروس، بسیار قوی و با هوش بود و من مطمئن بودم که ایشان حتما شخص مهمی خواهد شد، ولی باورم نمی شد که روزی بیاید که من زنده باشم و شاگرد خوب و مهربانم را در خاک آرمیده ببینم.

شهید ستاری پس از اخذ دیپلم متوسطه وارد دانشکده ‌افسری شد و پس از پایان دوره دانشکده به درجه ستوان دومی نایل آمد و بعد به نیروی هوایی ارتش رفت. در نیروی هوایی پس از گذراندن دوره‌های مختص کنترل شکاری جهت افزایش دانسته‌های علمی و تجربی به آمریکا اعزام شد و در ۱۳۵۱ خورشیدی پس از طی دوره‌های تخصصی به ایران بازگشت و به ایستگاه رادار بابلسر منتقل شد. بعد از بازگشت به ایران و در ۱۳۵۴ خورشیدی در کنکور سراسری شرکت کرد و در رشته برق و الکترونیک پذیرفته شد اما با پیروزی انقلاب اسلامی و شروع جنگ تحمیلی تحصیل را کنار گذاشت و به پاسداری از دستاوردهای انقلاب پرداخت. از آن شهید بزرگوار چهار فرزند به یادگار مانده است که همگی آنها دارای تحصیلات عالیه هستند.

مبارزه با رژیم پهلوی و همراهی با امام(ره)

پیش از  پیروزی انقلاب، نیروهای ضد اطلاعات ارتش حکومت دست‌نشانده پهلوی، شماری از کارکنان پدافند هوایی، همچون سروان منصور ستاری را زیر نظر داشتند. حضور در دسته‌های مذهبی، سخنرانی‌ های انقلابی و پخش اعلامیه‌های امام(ره) میان کارکنان نیروی هوایی، هراسی در دل رژیم پهلوی ایجاد کرده بود. از دی ۱۳۵۷خورشیدی شهید ستاری تصمیم گرفته بود که با نوشتن نامه‌ای به کمک "آیت‌الله محمد یزدی"، تکلیف گروهش که فعالیت انقلابی خود را پنهانی دنبال می‌کردند، از امام(ره) خواستار شوند. محتوای نامه او به امام خمینی(ره) این بود که در این موقعیت حساس در نیروی هوایی بمانند و یا بیرون بروند؟ امام(ره) در جواب می نویسند: نمی‌خواهند ارتش را منحل کنند و نیاز است که کارکنان پدافند هوایی در بخش‌های خود بمانند و در راه پیروزی انقلاب به تلاش خود ادامه دهند.

نقش بی بدیل ستاری در جنگ تحمیلی

این فرمانده ایثارگر و کاردان پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تجاوز نیروهای بعثی به مرزهای ایران در مأموریت‌های مختلف نظامی به دفاع از کشور و آرمان های نظام اسلامی مشغول شد. خدمت در ایستگاه‌های رادار پدافندهوایی سوباشی همدان، دزفول، آبدانان، سربندر سبب افزایش تجربیاتش در حوزه تخصصی او شد. همچنین خدمت در دایره زمین به هوا مدیریت عملیات پدافند هوایی نیروی هوایی ارتش به افزایش معلومات و تجربیات وی در خصوص جنگ افزارهای زمین به هوا منجر شد. همچنین وی علاقه مند به فراگیری دانش‌های نوین بود و همین امر باعث شد تا وی در عملیات خیبر و در عملیات‌های پس از آن به ویژه در زمینه کنترل هواپیماهای جنگنده لیاقت و استعداد خود بروز دهد. امیر سرتیپ خلبان عزیز نصیرزاده در خصوص برخی از ویژگی های این نابغه نظامی می گوید: شهید ستاری مبتکر تاکتیک‌های پیشرفته پدافندی و فردی بود که زیرساخت‌های اساسی و به یادماندنی از جمله یک دانشگاه هوایی را از خود به جای گذاشت. علاوه بر تاسیس دانشگاه هوایی، این شهید والامقام در طول دوران حیات خویش، اقدامات بسیار موثری دیگری را هم انجام داد که از جمله می توان به تاسیس دانشگاه هوافضا، تأسیس دانشکده پرستاری و مرکز پاتولوژی نیروی هوایی و ایجاد شبکه دیده‌بانی اشاره کرد. همچنین این فرمانده متعهد و کاردان طرح‌ها و ابتکارات بسیاری در تجهیز سیستم‌های راداری و پدافندی در هشت سال دفاع مقدس را به اجرا گذاشت و توان نیروی هوایی را در سرنگونی هواپیماهای دشمن بعثی، چند برابر کرد.

تدبیر و کاردانی ستاری برای احیا نیروی هوایی

در دوران جنگ تحمیلی و در ۱۳۶۲خورشیدی، این فرمانده مبتکر به علت فعالیت های بیش از حدی که در اجرای طرح‌های جنگی از خود نشان داد به عنوان معاون عملیات فرماندهی پدافند نیروی هوایی منصوب شد. در حقیقت مقطع زمانی فرماندهی شهید ستاری بر نیروی هوایی از آغاز تا فرجام، مقطعی سرنوشت‌ساز و حساس بود. واکاوی شرایط آن زمان، تدابیر شهید ستاری و ثمرات آن نشان‌دهنده احیا و کارآمد شدن نیروی هوایی با تدابیر وی است. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان نظامی، شهید ستاری یکی از خلاق‌ترین فرماندهان تاریخ بوده است، زیرا توانست در آن مقطع حساس دستاوردهای ارزنده‌ای را از خود بر جای بگذارد. ایشان در روزهای جنگ و پس از آن، چه در جایگاه معاون پدافندی نیروی هوایی و چه در قامت فرمانده نیرو، چنان بر محدودیت‌ها غلبه کرد که دستاوردها و راه و روش او، به عنوان یک الگوی خوب برای نسل‌های بعدی ثبت شد و به یادگار ماند. تلاش بی‌وقفه و خستگی‌ناپذیری، ویژگی مهم فرمانده بود، وی در دورانی که عنوان معاون عملیات فرماندهی پدافند نیروی هوایی را داشت، طرح‌ها و برنامه‌هایی ارایه می‌داد که نوآورانه، منطقی و اثرمند بود. مهم‌تر از همه، قابلیت اجرایی شدن داشت. در ۱۳۶۴ به عنوان معاون طرح و برنامه نیروی هوایی برگزیده شد. آیت الله خامنه‌ای درباره اقدامات ارزشمند او در زمینه طراحی‌های علمی-نظامی می فرمایند: ساخت وسایل زمینی رادارها و وسایل هدایت شونده زمینی و به‌کارگیری بسیار دشوار و پیچیده آن‌ها جزو افتخارات نیروی هوایی است که ستاری قبل از آنکه فرمانده نیروی هوایی شود، یکی از قهرمان‌های این میدان بود. 

این فرمانده نامدار با لیاقت، کاردانی و شایستگی که از خود نشان داد در بهمن ‌۱۳۶۵ خورشیدی با درجه سرهنگی به عنوان فرماندهی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران منصوب شد و تا هنگام شهادت عهده دار این مسوولیت بود.

‌ مدیریت جهادی در دوران دفاع مقدس

سرهنگ سید علی حسینی در خصوص برخی از ویژگی های شهید ستاری می گوید: یکی از شاخصه‌های مهم ایشان در مدیریت، استعدادیابی پرسنل و به کارگیری آن‌ها در مسوولیت‌ها با توجه به توانایی علمی و عملی شخصی شان بود. ستاری نیروهایش را در اجرای مأموریت‌های سازمانی، همه جانبه حمایت می‌کرد. زمان زیادی را با پرسنل می‌گذراند که این موضوع باعث روحیه مضاعف پرسنل و کارکنان می‌شد. همان زمان شهید ستاری شیوه مدیریتی را اعمال می‌کرد که در اصطلاح امروز به آن مدیریتی جهادی می‌گویند. مدیریتش یک مدیریت مصلحتی نبود، یک مدیریت اقتضایی هم نبود، بلکه یک مدیریت با دید رو به جلو بود. ستاری در مقطعی فرماندهی نیروی هوایی را برعهده گرفت که جنگ در اوج خودش بود. در دوره فرماندهی ایشان، نیروی هوایی سهم بسیار مهم و کارسازی در عملیات غرورآفرین رزمندگان اسلام ایفا کرد. از موارد تاثیر گذار در این زمینه می‌توان به آموزش حین خدمت و لجستیکی، عملیاتی کردن تجهیزات، به کارگیری پرسنل مؤمن و جهادگر در تمام تخصص‌ها و بهره‌برداری از آن‌ها در جنگ نابرابر تحمیلی نام ببریم.

گزیده ای از خدمات  شهید ستاری در قامت فرمانده نیروی هوایی

این فرمانده مبتکر و نامدار در زمانی که فرماندهی نیروی هوایی را به عهده داشت با اجرای ده‌ها طرح و برنامه مبتکرانه و خلاقانه، توانست بر محدودیت‌ها فائق آمده و راه دفاع هوایی را هموار کند.

بسیاری از پیشکسوتان و متخصصان نظامی، معتقدند در دورانی که رژیم بعث از قدرتمندترین تجهیزات آفندی اهدایی از طرف دشمن غربی برخوردار بود و رادارها و سایت‌های پدافندی ما را هدف می‌داد، آن‌هم در شرایطی که تأمین تجهیزات نظامی جدید برای کشورمان امری ناممکن به حساب می‌آمد، اگر ابتکارهای بزرگانی چون شهید ستاری نبود، قطعاً راه دفاع هوایی کشور مسدود می‌شد. ایجاد شبکه‌ای منسجم و هماهنگ از رادارها که صدها رادار کوچک و بزرگ را شامل می‌شد، ایده نوآورانه‌ای از شهید ستاری بود که موجب شد، ضمن کاهش هزینه‌ها، روند دفاع هوایی کشور دچار خلل نشود.

امیر سرتیپ براتعلی غلامی از فرماندهان نیروی هوایی ارتش کشور در دوران دفاع مقدس در خصوص نجات سامانه پدافندی توسط شهید ستاری می گوید: در عملیات بزرگی مانند فتح‌المبین و بیت‌المقدس، استفاده از سامانه پدافند هوایی  هاگ، برای نخستین بار و به ابتکار شهید ستاری، به صورت مستقل عملیاتی شد. یعنی با استفاده از رادار متصل به سامانه، کاری شد که شبکه‌ای درهم تنیده و متشکل از چندین رادار تصویری گسترده از آسمان کشور ارایه دهد. این فرمانده پیشکسوت نجات سایت‌های هاگ را یکی از ابتکارات شهید ستاری می‌داند و می‌گوید: سایت راداری هاگ به واسطه توانمندی و ویژگی‌های خوبی که در شناسایی دشمن داشت، یک تجهیز بسیار مهم و راهبردی به شمار می‌رفت، ضمن آن‌که تأمین و جایگزینی این سامانه برای کشورمان بسیار دشوار بود. دشمن هم همین سامانه را هدف حملاتش قرار داده بود اما شهید ستاری کاری کرد که از منهدم شدن پیاپی سامانه‌های پدافندی هاگ به واسطه اصابت موشک‌های دشمن به رادار این سامانه، جلوگیری شد.

وی با بیان این‌که کارایی و نقش مهم سامانه پدافندی هاگ در دفاع مقدس و از بین بردن جنگنده‌های مهاجم، دشمن را بر آن داشت که بیش از گذشته در پی انهدام این سامانه باشد، ادامه می‌دهد: دشمن با حمایتی که از طرف غرب داشت، توانست با استفاده از موشک‌های هوا به زمین معروف به ضد تشعشع تعدادی از دستگاه‌های هاگ را مورد اصابت قرار دهد. اما سرلشکر شهید ستاری، با آگاهی خوبی که از کارکرد این سامانه و جزییات آن داشت، همچنین شناختی که از شرایط جغرافیایی و اقلیمی منطقه نبرد به دست آورده بود، توانست راه تازه‌ای را فراروی دفاع هوایی باز کند. بنابراین باید گفت تأمین وسایل و تجهیزات با بهره گیری حداکثر از منافع موجود داخلی و با تکیه بر اهداف خودکفایی کشور یکی از مهم ترین اقدامات این فرمانده کاردان بود، همچنین سازماندهی نیروی انسانی متعهد و بیش از همه خوداتکا و خودباور در پروژه های توسعه ای و پیشرفت را از دیگر اقدامات شهید ستاری می توان برشمرد.

همچنین وی معماری آینده نگر برای سیستم پدافند هوایی کشور بود که با راه اندازی تأسیسات و امکانات جدید تعمیر و نگهداری و نیز اجرای پروژه هایی مانند پروژه اوج و نیز راه اندازی مرکز پژوهش، تحقیقات و آموزش (پتا) توان نگهداری نیرو را تقویت و به چندین برابر قدرت قبلی ارتقا داد. این مهم برای کشوری که پایه های صنعتی اش تقریباً ضعیف بود، کاری بسیار بزرگ بود. یکی دیگر از مهمترین فعالیت های این فرمانده برجسته از ۱۳۶۶خورشیدی تا پایان جنگ تحمیلی اسکورت ناوگان تجاری کشتی های نفتکش ایران در خلیج فارس و دریای عمان تا خروج آنها بود. انجام عملیات اسکورت باتوجه به حجم عملیات جنگی اقدامی دشوار و بسیار بزرگی بود. نگهداری مجتمع پتروشیمی بندرامام، حفاظت از میدان گازی کنگان و مواردی دیگر  از جمله اقدامات دوران مدیریت این فرمانده همیشه به یادماندنی است.

آثاری که به زندگینامه شهید ستاری پرداخته‌اند

روایت ناتمام نوشته رضا رسولی به  زندگی نامه سرلشکر خلبان منصور ستاری از فرماندهان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران می‌پردازد. این کتاب حاصل گفت‌وگوی نویسنده با خانواده، دوستان و همرزمان فرماندهان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران است که انتشارات روایت فتح آن را منتشر کرده‌است. همچنین لعیا رزاق‌زاده کتابی با نام منصور ستاری را نوشته است که در انتشارات روایت فتح به چاپ رسیده است این کتاب روایاتی از زندگی و رشادت‌های این شهید بزرگ دفاع مقدس از زبان همسر ایشان است. کتاب پاکباز عرصه عشق به قلم علی اکبر توسط نشر آجا منتشر شده‌است. این کتاب در چهار فصل، کودکی تا شهادت وی را بازتاب می دهد و به غیر از خاطرات شخصی ستاری، افراد فراوان دیگری مانند اعضای خانواده، همکاران نظامی و … نیز خاطرات خودشان از او نقل کرده‌اند.

شهادت

سرانجام این نابغه نظامی در ۱۵ دی ۱۳۷۳ خورشیدی به همراه چند تَن از مسوولان نیروی هوایی پس از  شرکت در مراسم فارغ التحصیلی گروهی از دانشجویان دوره خلبانی در پایگاه هوایی شهید بابایی اصفهان در راه بازگشت به تهران دچار سانحه هوایی شدند و هواپیمایشان سقوط کرد. در این حادثه، ۶ تَن از سرداران نیروی هوایی ارتش به همراه تیمسار ستاری و ۶ تن از خدمه پروازی به درجه رفیع شهادت رسیدند. پیکر پاک شهید ستاری در آرامستان بهشت زهرا تهران به خاک سپرده شد.