هریت بیچر استو در ۱۴ ژوئن ۱۸۱۱ میلادی در خانواده‌ای مذهبی در روستای لیچفیلد ایالت کنتاکی آمریکا چشم به جهان گشود. پدرش روحانی مذهبی به نام «لیمن میچر» بود و مادرش را هم زمانی که پنج سال داشت از دست داده بود. هریت تا ۱۳ سالگی در یک مدرسه محلی درس خواند و بعد از آن وارد مدرسه دخترانه در شهر هارتفورد شد. تعلیمات آن مدرسه بیشتر مفاهیم دینی مسیحیت بود. پس از پایان تحصیلات، وی به «موسسه زنانه وسترن» رفت، این موسسه را کاترین خواهر بزرگتر هریت استو در سینسیناتی ایالت اوهایو تاسیس کرده بود. خانواده هریت هم در ۱۸۳۲ میلادی به این شهر مهاجرت کرده بودند. در همین زمان او مقالاتی را در «مجله ماهانه وسترن» و «می فلاور» منتشر می کرد. وی در اوهایو به محافلی راه یافت که بحث و جدل درباره برده‌داری در جریان بود. همسر او نیز ضد قانون برده‌داری بود و از «راه آهن زیرزمینی» که گروهی بود، برای فراری دادن بردگان به ایالت‌های آزاد و پناه دادن آنها در خانه‌های امن حمایت می کرد.

هریت استو زمانی که با همسرش در برونزویک ایالت مین زندگی می‌کرد، شاهد مرگ مردی سیاه‌پوست بود که منبع الهام وی برای نوشتن رمان کلبه عمو تم شد در همین زمان یعنی در ۱۸۵۰ میلادی قانون فرار بردگان به تصویب رسید که طبق آن افرادی که سیاه‌پوستان را پناه داده یا فراری می‌دهند با مجازات شدید مواجه خواهند شد، پس از آن او نامه‌ای به ویراستار «هفته‌نامه ضد برده داری عصر ملی» نوشت و ایده‌اش را برای نوشتن داستانی درباره برده‌داری مطرح کرد: فکر می کنم زمان آن فرا رسیده تا حتی زنان و بچه‌هایی هم که می‌توانند حرف بزنند برای خاطر انسانیت و آزادی به صدا در آیند. وی می نویسد: امیدوارم که هر زنی که می‌تواند بنویسد، سکوت نکند. بنابراین وی که در این سال‌ها از نزدیک شاهد زندگی سیاهان و ظلمی که بر آنان می‌رفت، بود، تصمیم گرفت تا کتاب مشهور کلبه عمو تام را به رشته تحریر درآورد و همین کتاب نیز باعث شهرت وی شد. از منظر منتقدان و نویسندگان، داستانی که هریت در این رمان به تصویر می‌کشد، یکی از جرقه‌های آغاز جنگ داخلی امریکا میان شمال و جنوب را شعله ساخت که به لغو قانون برده داری منجر شد، بنابراین قدرت قلم این نویسنده برجسته در سده نوزدهم سبب یکی از بااهمیت ترین جنگ‌های تاریخ بشریت شد. بنابراین هریت موفق شد با انتشار داستانش بحثی جنجالی در محافل امریکا در خصوص لغو برده‌داری ایجاد کند و زمینه مخالفت‌جویی را میان جنوبیان امریکا تقویت سازد. در ۱۸۶۱ میلادی یعنی ۹ سال پس از انتشار رمان «کلبه عمو تام»، جنگ داخلی آمریکا شروع شد. جنوبی ها سلاح به دست گرفتند تا با زور از برده داری حمایت کنند و در مقابل شمالی ها بایستند. شمالی ها در زمینه مهمات برتری ویژه ای داشتند. ۲۳ ایالت با جمعیتی قریب به ۲۲ میلیون در برابر ۱۱ ایالت با جمعیت ۹ میلیون تن صف آرایی کردند، سرانجام در یکم ژانویه ۱۸۶۳ میلادی بیانیه مشهور «رهایی از بردگی» صادر شد و شمالی ها سیاهان فراری را در ارتش خود پذیرفتند. نتیجه جنگ داخلی آمریکا، شکست جنوبی ها و در نتیجه لغو برده داری بود. این نویسنده نامی پس از آغاز جنگ داخلی در سفری به شهر واشنگتن دی. سی با آبراهام لینکلن شانزدهمین رییس جمهور آمریکا دیدار کرد که در آن لینکلن به این نویسنده گفت: پس تو همان زن کوچکی هستی که با کتابش جنگی بزرگ به راه انداخته است.

این نویسنده سرشناس در ژوئن ۱۸۵۱ میلادی نخستین قسمت از داستانش را به مجله فرستاد در واقع این کتاب سری داستانی بود که یک سال هر هفته ابتدا با نام «مردی که کالا بود» و بعدتر با نام دیگر «زندگی در لولی» چاپ می‌شد اما در ۱۸۵۲ میلادی کتاب به شکل رمان تنها در پنج هزار نسخه به چاپ رسید. رمان کلبه عمو تم با چنان استقبالی مواجه شد که کمتر از یک سال ۳۰۰ ‌هزار نسخه آن به فروش رسید.

این کتاب در انگلیس در همان سال یک میلیون نسخه به فروش رفت. این نویسنده برجسته در کتاب کلبه عمو تم نزدیک به ۵۰ شخصیت می‌آفریند و داستان‌هایی بسیار رنج‌آور از سال‌ها برده داری انسان‌ها روایت می کند. کتاب صحنه‌های دردناک و عاطفی دارد و مخاطب را از نزدیک با زندگی اسفناک و غیرقابل باور سیاهان آشنا می سازد. داستان‌هایی که اکثرا واقعیت دارند و از مشاهدات و شنیده‌های هریت استخراج شده اند. البته وی تنها نویسنده ای توانا با قلمی درخشان نبود، بلکه قدرت نویسندگی وی در خدمت تغییرات سیاسی-اجتماعی قرار گرفت. کلبه عمو تم شاهکاری ادبی قلمداد می‌شود که تصویری از زندگی بسیار ظالمانه و غیر انسانی افریقایی-امریکایی‌ها ترسیم می‌کند. او پس از چاپ این رمان در روزنامه‌ای امریکایی به اسم «عصر ملی» به شهرتی جهانی دست یافت و آتشی در میان مردم برای تقویت مبارزه‌های ضدبرده داری سیاهان برافروخت. اهمیت این اثر تا اندازه ای بود که به ده ها زبان مختلف ترجمه و چندین فیلم نیز با اقتباس‌های متفاوت از آن ساخته شد. بنابراین این اثر نه در دنیای بردگان بلکه در کشورهای شرقی هم مورد استقبال قرار گرفت در ایران کلبه عمو تم توسط محسن سلیمانی ترجمه شده است.

موضوع و محتوای رمان کلبه عمو تُم

داستان کلبه عمو تام، یک رئال اجتماعی است که شخصیت‌هایش در جهانی واقعی زندگی می‌کنند. مهم‌ترین درون مایه‌ رمان، مخالفت با برده‌داری و استثمار سیاهان است که در کنار مضامینی چون حمایت از مسیحیت و دفاع از آزادی در سراسر داستان جاری است. هریت در این کتاب داستان برده‌ آقای «شلبیِ» مزرعه‌دار را بازگو می‌کند. شلبی که با برده‌هایش رفتار بدی نداشته، سفته‌هایش به دست تاجر برده‌ای به نام «هالی» می‌افتد و همین او را ناگزیر می‌کند تا برخلاف میل باطنی‌اش در یک دوراهی قرار گرفته و ناچار به انتخاب میان فروش برده­‌هایش به یک تاجر برده و فروپاشی زندگی، یکی را انتخاب کند. شلبی تصمیم می­‌گیرد «تام» برده وفادارش را به هالی بفروشد اما هالی علاوه بر تام، پسر چهار ساله «الیزا» خدمه مخصوص خانم شلبی را نیز می‌خواهد و شلبی با فروش او نیز موافقت می­‌کند. الیزا ناراضی از این امر فرار می­‌کند اما تام که مردی باایمان است با آگاهی از وضعیت اربابش، تن به خواست او می‌دهد و تسلیم سرنوشت می‌شود. از این پس، روایت فراز و فرود زندگی تام پس از مرزعه آقای شلبی آغاز می‌شود. هریت به خوبی پدیده مرسوم آمریکای آن زمان را با تمام زشتی‌ها و زمختی‌هایش ترسیم می‌کند. با این حال نمی‌توان منکر روح لطیف مسیحی تام نیز شد که در سراسر داستان نمود یافته است. همین تناقض میان مصیبت­‌های تام و روح بی‌­آلایش و آرام اوست که بر زشتی برده‌داری در این کتاب، می‌افزاید. این اثر، همچنین نمایی از آمریکای سده نوزدهم است و می‌تواند بخشی از فرهنگ و گذشته این کشور را به روایت هریت بیچر استو به خواننده منتقل کند.

همچنین رمان کلبه عمو تم به سبکی احساسی نوشته شده که بخشی از رنسانس امریکایی نیز به حساب می‌آید. در این کتاب گرچه موضوع اصلی، مبارزه در راه آزادی برده‌های سیاه‌پوست در ایالات جنوبی امریکا است اما نویسنده به طرح حقوق دست نیافته زنان امریکا نیز می‌پردازد. او در این رمان نشان می‌دهد که چگونه روابط برده داری موجب جدایی مادران و کودکان سیاه‌پوست می‌شود و زنان و دختران سیاه‌پوست مورد استثمار از طرف اربابان قرار می‌گیرند. فمنیسم محافظه‌کارانه مسیحی نویسنده متکی بر ارزش‌های ویکتوریایی مرسوم آن زمان است، با این وجود او می‌کوشد تا به نیروهای مثبت زنان در جامعه، خانواده و محیط کار اشاره کند و گرچه نویسنده مبلغ روابط زناشویی، ازدواج و اهمیت نقش مادری برای زنان است، او حق رأی و شرکت زنان در سیاست را نیز فراموش نمی‌کند. بعد از نشر رمان کلبه عمو تم بیش از نیم میلیون از زنان خواننده این کتاب در اروپا، به گردآوری امضا و حمایت از نویسنده رمان در راه مبارزه برای لغو برده‌داری و دفاع از حقوق زنان در امریکا پرداختند و آن امضاها را به شکل ۲۶ جلد کتاب برای وی ارسال کردند. او در این اثر گفته بود که عشق مادری باید به جای تفکر مردسالاری و محبت زنانه به جای سودجویی مردانه قرار گیرد. غیر از دفاع از حقوق زنان، در مبارزات ضدبرده داری، این کتاب نقش مهمی داشت. او می‌گفت که قانون برده‌داری نه تنها غیرانسانی بلکه یک ننگ ملی به حساب می‌آید که به ارزش‌های نظام دموکراتیک با ادعاهای اخلاق مسیحی نمی‌خورد. لِو نیکلایِویچ تولستوی فعال سیاسی-اجتماعی و نویسنده روسی پس از خواندن کتاب در ستایش آن گفت: این رمان یکی از بزرگترین فراورده‌های ذهن بشر است.

هریت استو بیش از ۲۰ کتاب، رمان، خاطرات، نامه و مقالات نوشت اما هیچ‌کدام از آن‌ها به اندازه کلبه عمو تم شهرت جهانی نیافت از مهم ترین آنها می توان به درد، خواستگاری کشیش، مروارید جزیره او، آگنس دو سورنت، مردم شهر قدیم، زندگی در میان بیچارگان، خاطرات شیرین از سرزمین‌های بیگانه، پیرمرد شهرنشین و سرزمین صنوبرهای نوک تیز اشاره کرد.

توجه و تحلیل مقام معظم رهبری به شاهکار ادبی هریت استو

نکته قابل توجه در خصوص رمان «کلبه عمو تام» توجه و تحلیل مقام معظم رهبری در مورد این اثر است. آیت الله خامنه ای در دیدار خود با مسوولان نظام در ۲۷ اسفند ۱۳۸۰ خورشیدی درباره رمان «کلبه عمو تام» فرمودند: «آمریکایی ها اصولی را به عنوان اصول آمریکایی معرفی می کنند و می گویند این اصول، جهانشمول است. این اصول، آزادی انسان، آزادی فکر، کرامت انسان، حقوق بشر و از این قبیل چیزها است. اینها اصول آمریکایی اند؟ مشخّصه جامعه آمریکایی امروز اینها است؟ مشخّصه حکومت امروز آمریکا اینهایی است که شما ذکر کردید؟ آیا این حکومت نبود که بومیان اصلی سرزمین آمریکا را قتل عام کرد؟ سرخپوستان آمریکا را نابود کرد؟ آیا این حکومت و عوامل مؤثّر در این حکومت نبودند که میلیون ها آفریقایی را از داخل خانه هایشان به بردگی گرفتند و دختر و پسر جوان آنها را برای بردگی ربودند و سال های متمادی با سخت‌ترین فاجعه ها با اینها رفتار کردند؟ امروز یکی از تراژدیترین آثار هنری، اثری است به نام «کلبه عموتام» که زندگی برده داری را در آمریکا نشان می دهد که شاید قریب دویست سال است که این نوشته هنوز زنده است. واقعیّت های آمریکا این است؛ حکومت آمریکا این است؛ آن مشخّصه و ممیّزهایی که نظام آمریکایی به دنیا نشان داده، این است؛ نه آزادی انسان، نه برابری انسان. کدام برابری؟ شما هنوز هم بین سیاه و سفید برابری قائل نیستید. همین امروز هم از نظر شما رگه سرخپوستی در یک نفر آدم در هر یک از مراحل گزینش اداری یک نقطه ضعف برای او محسوب می شود. برابری انسان ها؟ آزادی فکر؟»

سرانجام

سرانجام خالق رمان کلبه عمو تم در یکم ژوئیه ۱۸۹۶ میلادی پس از ابتلا به بیماری آلزایمر در هارت‌فورد ایالت کنتیکت دیده از جهان فروبست.