کتاب حاضر، مشتمل بر مجموعه‌ای از نقدها و مطالب در باب زبان و ادبیات فارسی است. در خلال مطالب این کتاب به ادبیات داستانی، ادبیات حماسی، حماسه‌های تاریخی، ادبیات تعلیمی، زبان اوستایی، خط اوستایی، انواع سبک‌های زبانی در فارسی، عوامل درونی زبانی، معادل‌یابی در زبان، مدل‌های زبان‌ها، درباره‌ی زبان دری، انواع نثر در ادب پارسی و ... نیز پرداخته‌شده است.

ادبیات فارسی در دوره اسلامی پس از وقفه‌ای کوتاه، از نخستین سده‌های ظهور اسلام با الفبای عربی پدید آمد که در واقع ادامه ادبیات پیش از اسلام بود.

بنابراین، می‌توان گفت فارسی دری، با تشکیل حکومت‌های مستقل و نیمه مستقل طاهریان، صفاریان و سامانیان در بخش‌های شرقی و شمال شرقی ایران پا گرفت و در دوره‌های بعد، در داخل فلات ایران گسترش یافت. در فاصله پایان حکومت ساسانی و آغاز کار حکومت‌های مستقل و نیمه مستقل ایرانی، افزون بر نگارش آثار ادبی و دینی به خط و زبان پهلوی میانه، بسیاری از ادیبان و دانشمندان ایرانی که بیشترشان مسلمان هم شده بودند، آثار ادبی خود را به زبان عربی می‌نگاشتند که زبان رسمی تمام قلمرو حکومت اسلامی و از جمله سرزمین‌های ایرانی بود، چنان که ابن مقفّع و ده‌ها نویسنده ایرانی دیگر و بیشتر شاعران ایرانی این دوره از جمله ابونواس اهوازی و بشار بن بُرد اشعار خود را به این زبان می‌نوشتند.
فهرست مطالب

پیدایش ادب فارسی دوره اسلامی
شعر
ادبیات داستانی
ادبیات عرفانی
ادبیات حَماسی
حماسه‌های ملی ایرانی
حماسه‌های تاریخی
حماسه‌های دینی
1. حماسه طبیعی
2. حماسه مصنوعی
ادبیات غنایی
ادبیات تعلیمی
نمونه‌های برگزیده از سبک‌های مختلف ادبیات کهن فارسی
ادبیات حماسی
ادبیات تعلیمی
قصه سلیمان و انگشتری
انوشیروان و پیرزن دانا
درویش فارغبال
شناختن دنیا
چشم تنگ دنیادار
ادبیات تعلیمی (انتقادی)
ادعای خدایی
باقی تو دانی
ادبیات عرفانی
مراتب عشق مجازی
ریشهی زبان فارسی
نگاهی به تاریخچه‌ی خط و زبان در ایران
دوران پیش از اسلام
زبان پارسی باستان
خط میخی
زبان اوستایی
خط اوستایی
زبان پهلوی
خط پهلوی
زبان و ادبیات فارسی
سبک‌های زبانی در فارسی امروز
انواع سبک‌های زبانی در فارسی
سبک محترمانه
سبک رسمی
سبک نیمه‌رسمی
سبک‌ محاوره‌ای
سبک عامیانه (خودمانی)
زبان و ادبیات فارسی
گفتاری پیرامون زبان، گویش و لهجه در فارسی
تکامل و تغییر زبان فارسی
ببینیم تمدن اروپایی یعنی چه؟
اهمیت گویش‌های ایرانی
«فارسی» یا «دری»؟
زبان و ادبیات فارسی
بررسی جامعه‌شناختی و زبان‌شناختی واژه‌های قرضی
ویژگی اجتماعی زبان
برخورد زبانی
قرض‌گیری در شرایط مختلف برخورد زبانی
حذف زبان زیرین
جابه‌جایی زبان‌های زیرین و زبرین
همزیستی زبان‌های زیرین و زبرین
عوامل قرض‌گیری واژه‌ها
عوامل درون‌زبانی
بسامد وقوع پایین معادل‌ها در زبان قرض‌گیرنده
وجود هم‌آوایی واژگانی و مخدوش شدن اصل‌ رسانگی
نیاز به واژه‌ی قرضی برای تغییر بار معنایی
عوامل برون‌زبانی
نفوذ سیاسی-نظامی
نفوذ فرهنگی-اجتماعی
تابوی زبانی
مسیر قرضی‌گیری
قرض‌گیری مستقیم
قرض‌گیری غیرمستقیم
انواع واژه‌های قرضی در زبان فارسی
انواع واژه‌های قرضی ضروری
انواع واژه‌های قرضی غیرضروری
طبقه‌بندی واژه‌های قرضی در زبان فارسی
برخورد با واژه‌های قرضی
انتخاب معادل تیره
معادل‌یابی در زمانی
معادل‌سازی قیاسی
تاثیر نظام آوایی عربی بر نظام آوایی فارسی
دگرگونی‌های زبان فارسی
لهجه‌های دیگر که پس از اسلام رایج بوده است چیست؟
دامنه‌ی نفوذ و تأثیر زبان فارسی بر زبان‌های جهان
تاثیر زبان فارسی بر زبان و ادبیات عرب
نمونه‌هایی از واژه‌های فارسی در زبان عربی امروز
برخی مسایل مربوط به
تکامل ادب فارسی در دوران پس از اسلام
اشکال و انواع سبک‌های ادبی
درباره‌ی زبان دری
زبان و جامعه
متروک شدن کلمات
پیدایش لغات نو
انواع لغات بیگانه:
بازگشت ادبی در ایران
دوره‌ها و ویژگی‌های شعر فارسی
فن ترجمه و انواع روش ترجمه
برگردان میان زبان‌های گوناگون
مدل‌های زبان‌ها
زبان و معانی فرهنگی
فن ترجمه و انواع روش ترجمه
ترجمه ماشینی
فرآیند ترجمه
روش قانونمند
روش بین زبانی
نرم‌افزارهای کاربردی
ارزیابی ترجمه خودکار در حوزه‌های مختلف
فن ترجمه و انواع روش ترجمه
روش‌های ترجمه
ترجمه شفاهی
ترجمه کتبی
انواع نثر در زبان فارسی
دوره‌های نثر فارسی
انواع نثر در ادب فارسی
انواع نثر
تحقیق میدانی و کتابخانه‌ای
فرق تحقیق و تألیف
روش تحقیق
تحقیق عام
تحقیق در متون
شرایط یک محقق
تحقیق در مسائل اسلامی
منابع اسلامی
ردهبندی کتاب‌ها
گزارشنویسی
مراحل تهیه
ویژگی‌های گزارش خوب یا ناقص
مرحله تدوین، نگار و عرضه
نکات جنبی
فهرست منابع