کتاب «اخبار جعلی، روزنامه‌نگاری و اطلاعات فریبکارانه» از سوی انتشارات تانیه با ترجمه جواد دلیری منتشر شد.

کتاب اخبار جعلی، روزنامه نگاری و اطلاعات فریبکارانه به صورت نظری و عملی روزنامه نگاران را ترغیب می کند که در گفت وگوهای اجتماعی درباره اینکه مردم عموماً چگونه درباره اعتبار اخبار تصمیم می گیرند و اینکه چرا برخی از افراد، اطلاعات تأیید نشده را به اشتراک می گذارند، مشارکت کنند. این فرصتی مهم برای رسانه های خبری، دانشکده های روزنامه نگاری، دانشجویان، مربیان رسانه ها و کارورزان محسوب می شود تا از این طریق تعامل مدنی قوی با مخاطبان برقرار کنند.

این کتاب به دنبال ارائه یک برنامه درسی است و به مسئله جهانی در حال ظهور اطلاعات فریبکارانه پاسخ می دهد که با جوامع به طور کلی و روزنامه نگاری به طور اخص در ارتباط است. این برنامه درسی به گونه ای طراحی شده است تا چارچوبی را به مربیان روزنامه نگاری و درس هایی را برای کمک به دانشجویان و مربیان روزنامه نگاری و حل مسائل مربوط به خبر جعلی ارائه دهد. همچنین راهنمای مفیدی برای تمرین روزنامه نگاران باشد.

کتاب، نظرات مدرسان برجسته روزنامه نگاری بین المللی، محققان و متفکران را به منظور به روزرسانی روش روزنامه نگاری و تمرین برای مقابله با چالشهای اطلاعات فریبکارانه، اطلاعات غلط و حتی اطلاعات مضر را در برمی گیرد و به عنوان یک الگوی آموزشی طراحی شده است تا چارچوبرها و درس های لازم را در اختیار مربیان و کارورزان روزنامه نگاری و همچنین دانشجویان دانشکده های روزنامه نگاری قرار دهد و به آنها کمک کند تا مسائل مرتبط با اخبار جعلی را به خوبی مدیریت و هدایت کنند.

نویسندگان در این کتاب از اینکه تصور شود اخبار جعلی معنایی سر راست و عامه فهم دارد پرهیز دارند؛ زیرا معتقدند خبر اطلاعاتی است قابل راستی آزمایی که در راستای منافع عمومی تولید و عرضه می شود و بر همین اساس اطلاعاتی که فاقد این معیارها باشد، شایستگی این را ندارد که عنوان خبر را با خود یدک بکشد. بنابراین از این نظر می توان گفت که اخبار جعلی از دو کلمه کاملاً متضادِ اخبار و جعلی تشکیل شده تا بتواند از این طریق اعتبار اطلاعاتی را که در مرز برخورداری از قابلیت راستی آزمایی و تطابق با منافع عمومی قرار دارند، نظیر اخبار واقعی، تضعیف و تخریب کند.

این کتاب برای درک بهتر دستکاری هایی که با هدف سوءاستفاده، در زبان و ژانرهای متعارف خبری صورت می گیرد، با این موارد به عنوان کلاهبرداری و گونه های خاص از اطلاعات جعلی و فریبکارانه برخورد می کند که به طور فزاینده ای در قالب های متنوع اطلاعات فریبکارانه عرضه می شوند.

کتاب اخبار جعلی ، روزنامه نگاری و اطلاعات فریبکارانه به عنوان یک برنامه آموزشی به دو بخش مجزا تقسیم شده است: سه درس آغازین، مسائل را چارچوب بندی می کند و بستر مفهومی لازم را در مورد آنها ارائه می دهد و چهار درس بعدی نیز بر واکنشها در قبال «اختلال اطلاع رسانی» و پیامدهای آن متمرکز است.

این کتاب علاوه بر پیش گفتار و مقدمه و معرفی‌های گوناگون هفت درس را به صورت تئوری و عملی روایت می‌کند. درس اول با عنوان چرا حقیقت، اعتماد و روزنامه‌نگاری مهم است تفکر درباره اهمیت فوق‌العاده و عواقب اختلال اطلاع‌رسانی‌ و اطلاعات فریبکارانه را ترغیب خواهد کرد و اینکه این گونه اختلالات چگونه بحران اعتماد در روزنامه‌نگاری را تغذیه می‌کنند. درس دوم با عنوان تأمل درباره اختلال اطلاع‌رسانی‌ (آشفتگی): اشکال اطلاعات فریبکارانه و ‌اطلاعات غلط، مساله را باز می‌کند و چارچوبی برای درک بهتر ابعاد مختلف این مشکل ارائه می‌دهد.

دنیای آنلاینِ ۲۴ ساعته، با نیاز سیرنشدنی‌اش به اخبار و محتویات خبری در دوره‌ای ظهور کرد که کاهش بودجه و نیروهای تحریریه، باعث تغییر روزنامه‌نگاری شده بود. این تحول در درس سوم تحت عنوان تحول در صنعت خبری : تکنولوژی دیجیتال، پلتفرم‌های اجتماعی و گسترش اطلاعات فریبکارانه و اطلاعات غلط بررسی شده است. در حال حاضر تجارت و گستره اخبار جعلی که به‌صورت آنلاین به اشتراک گذاشته می‌شود، در یک مقیاس وسیع، بحرانی تازه برای روزنامه‌نگاری ایجاد کرده است که پیامدهایی برای روزنامه‌نگاران، رسانه‌ها و کل جامعه دارد.

کسانی که روزنامه‌نگاری را تبلیغ و ترویج می‌کنند مثل مربیان و کارآموزان و سیاست‌گذاران رسانه‌ای چگونه باید در مقابل این مشکل واکنش نشان دهند؟ مبارزه با ‌اطلاعات غلط از طریق سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی، موضوع درس چهارم است.

در نهایت، این قوانین و مقررات مربوط به راستی‌آزمایی است که روزنامه‌نگاری حرفه‌ای را از بقیه انواع روزنامه‌نگاری جدا می‌کند و این موضوع مورد توجه درس پنجم یعنی راستی‌آزمایی و حقیقت‌یابی است. درس ششم با عنوان راستی‌آزمایی رسانه‌های اجتماعی: ارزیابی منابع و محتواهای بصری یک بخش بسیار کاربردی است و با چالش‌های مربوط به راستی‌آزمایی و روزنامه‌نگاری مبتنی بر شواهد سر و کار دارد. این نوع روزنامه‌نگاری عمدتاً با ظهور تکنولوژی‌های دیجیتال و رسانه‌های اجتماعی، فراگیر شده است.

علاوه براین‌، برای بسیاری از روزنامه‌نگارانی که اعتقاد عمیقی به آزادی بیان دارند و سال‌هاست خود را جزو بازیگران حامی جوامع دموکراتیک می‌دانند، چگونگی برخورد با اختلال‌های اطلاع‌رسانی‌ موضوعی پیچیده است.این موضوع یک موضوع شخصی نیز هست: حملات آنلاین به روزنامه‌نگاران، به‌خصوص روزنامه‌نگاران زن بسیار شایع است و در بسیاری از موارد آن‌ها را با مخاطرات فیزیکی و روانی زیادی مواجه می‌کند و باعث ارعاب حرفه روزنامه‌نگاری نیز می‌شود. این موضوعات در درس هفتم با عنوان برخورد با بدرفتاری‌های آنلاین: هنگامی‌که روزنامه‌نگاران و منابع آن‌ها هدف قرار می‌گیرند تشریح شده است.

هادی خانیکی استاد دانشگاه علامه طباطبایی و رییس پیشین کرسی ارتباطات علم و فناری یونسکو در دانشگاه علامه طباطبایی، محمد سلطانی فر استاد دانشگاه و سید ضیا هاشمی مدیر عامل خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) نیز مقدمه هایی بر این کتاب نوشته اند.

خانیکی در مقدمه این کتاب نوشته است: تولید، پخش و پذیرش اخبار جعلی مبتنی بر وجود زمینه مساعد اجتماعی است، در شرایطی که جامعه با فروبستگی‌ها یا محدودیت‌هایی در انعکاس اخبار واقعی روبه‌رو است یا سرمایه اجتماعی، اعتماد سیاسی و امید به آینده روبه‌کاهش نهاده و همبستگی اجتماعی تضعیف شده است، زمینه رشد و گسترش اخبار جعلی نیز فراهم می‌شود. در این شرایط اخبارجعلی به‌صورت کالایی در می‌آید که بازار مناسب دارد و در پوشش اخبار شهروندی وارد حوزه پیام می‌شود. برای اخبار جعلی در چنین وضعیتی می‌توان کارکردهای سیاسی (تخریب و تضعیف رقیبان)، کارکردهای اجتماعی (منازعات هویتی و قومی و مرکز- پیرامونی)، کارکرد اقتصادی (درآمدزایی) قائل بود. حال این فرآیند و ساز وکارهای برآمده از آن گرفتار شدن مردم عادی و بی‌خبر در سیلابی از اخبار و اطلاعات نادرست وجهت‌دار است که معمولاً در شبکه‌های اجتماعی خانوادگی و دوستی و حلقه‌های بسته غیر رسمی بارها و بارها باز نشر می‌شوند.

گای برگر مدیر بخش آزادی بیان و توسعه رسانه‌ها و دبیر برنامه بین‌المللی توسعه ارتباطاتِ یونسکو در پیش گفتار این کتاب اشاره دارد که این کتاب راهنما، به‌نوعی فراخوان به اقدام عملی است؛ همچنین روزنامه‌نگاران را ترغیب می‌کند که در گفت‌وگوهای اجتماعی درباره اینکه مردم عموماً چگونه درباره اعتبار اخبار تصمیم می‌گیرند و اینکه چرا برخی از افراد اطلاعات تأییدنشده را به اشتراک می‌گذارند، مشارکت کنند. این فرصت مهمی برای رسانه‌های خبری، دانشکده‌های روزنامه‌نگاری و دانشجویان آن‌ها و مربیان رسانه‌ای و کارورزان‌شان محسوب می‌شود تا از این طریق تعامل مدنی قوی‌تری با مخاطبان برقرار کنند. با توجه به شرایط موجود باید گفت زمان آن فرا رسیده است که رسانه‌های خبری به معیارها و اخلاقیات حرفه‌ای نزدیک‌تر شوند تا از انتشار اطلاعات تایید نشده جلوگیری کنند. رسانه‌های خبری همچنین باید فاصله خود را از اطلاعاتی که ممکن است مورد توجه برخی از مردم قرار گیرد ولی در راستای منافع عمومی نیست، حفظ کنند.

روزنامه‌نگاری همچنین باید فعالانه به کشف و افشای انواع و اشکال جدید اطلاعات فریبکارانه بپردازد. این مأموریتی مهم برای رسانه‌های خبری است و گزینه جایگزین را برای رویکردهای مبتنی بر تنظیم مقررات و قانون‌گذاری در زمینه مبارزه با «اخبار جعلی» ارائه می‌کند. در راستای انجام چنین ماموریتی و به‌عنوان پاسخی فوری به یک موضوع داغ و مخرب، باید راهبردهای میان مدت بیشتری را تکمیل و تقویت کرد؛ نظیر بالابردن سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی که می‌تواند مخاطبان را توانمند سازد تا تشخیص دهند چه چیزی خبر است و چه چیزی اطلاعات فریبکارانه و ‌اطلاعات غلط محسوب می‌شود. اطلاعات فریبکارانه، یک موضوع داغ و حساس است که پوشش قوی آن (روشن کردن ابعاد مختلف آن برای مردم) خدمات روزنامه‌نگاری برای جامعه را تقویت خواهد کرد.

کتاب اخبار جعلی ، روزنامه نگاری و اطلاعات فریبکارانه در ۲۱۲ صفحه، به قیمت ۲۸ هزار تومان منتشر شده است.

جواد دلیری روزنامه نگار و مترجم این اثر است که از سال ۱۳۷۴ روزنامه نگاری را از تحریریه روزنامه ایران آغاز کرد و ده سال در این روزنامه به عنوان خبرنگار فعالیت داشت. دبیر سرویس سیاسی روزنامه اعتماد ملی(۸۷-۸۴-)، دبیر سرویس سیاسی روزنامه فرهیختگان(سال ۱۳۸۸)،سردبیر سایت جماران و پرتال امام خمینی و مدیر کاربران این مجموعه(۸۹-۹۱) ، دبیر ویژه نامه ها و معاون سردبیر روزنامه اعتماد از سال ۱۳۹۰ و سردبیر این روزنامه از سال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۶، عضو شورای سردبیری روزنامه همشهری به مدت یکسال(۹۶-۹۷ ) و سردبیر ورزنامه ایران از سال ۱۳۹۶ تا کنون از جمله عنوان های کاری او است.

وی دانش اموخته روزنامه نگاری است و در حال حاضر دانشجوی رشته مدیریت رسانه در مقطع دکتری است.