کتاب ادبیات دفاع مقدس (مباحث نظری و شناخت اجمالی گونه‌های ادبی) نوشته‌ی محمدرضا سنگری، تحقیقی جامع برای شناخت بیشتر این گوشه از تاریخ ادبیات کشور است که به مباحث نظری وارد می‌شود و شما را با گونه‌های ادبی مختلف و ارتباط آن با ادبیات دفاع مقدس آشنا می‌کند.

هر انقلاب و جنبش اجتماعی‌ای می‌تواند بر فرهنگ و هنر تأثیر بسزایی بگذارد به حدی که در شاخه‌ها و حوزه‌های مختلف آغازگر تحولات بزرگی باشد. انقلاب اسلامی هم از این قاعده مستثنی نبود و به دنبال خود ادبیات انقلابی را به همراه آورد. هشت سال جنگ میان ایران و عراق که با عنوان دفاع مقدس از آن یاد می‌شود هم از چنین ظرفیتی برخوردار بود و هنرمندان بسیاری تحت لوای «ادبیات دفاع مقدس» به فعالیت خود ادامه دادند.

کتاب پیش رو به تاریخ ادبیات دفاع مقدس که بخش مهمی از ادبیات کشورمان محسوب می‌شود، می‌پردازد و محمدرضا سنگری شما را با انواع گونه‌های ادبی دفاع مقدس و بسیاری از هنرمندانِ این حوزه آشنا می‌کند. هنرمندانی که تا به امروز در این حوزه فعالیت داشته‌اند و نام‌هایی آشنا محسوب می‌شوند که از میان آن‌ها می‌توان به ابراهیم حاتمی‌کیا، سید مهدی شجاعی، محمدرضا عبدالملکیان و... اشاره کرد.

در بخشی از کتاب ادبیات دفاع مقدس (مباحث نظری و شناخت اجمالی گونه‌های ادبی) می‌خوانیم:

جنگ هشت ساله‌ی عراق با ایران و پیامدهای آن زمینه‌ی نگارش هزاران اثر شده است که در این آثار نویسندگان به موضوعاتی چون تاریخ عملیات‌ها، گزارش رخدادها، جغرافیای جنگ، بازتاب‌های جهانی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جنگ، نقش مردم، رسانه‌ها، فرماندهان، رزمندگان و سیاستمداران در طول جنگ و همه‌ی مسائل درون و بیرون آن پرداخته‌اند.

در این میان آثاری نیز نگاشته شد که به آن‌ها ادبیات دفاع مقدس می‌گویند. این عنوان به مجموعه آثاری گفته می‌شود که ارزش‌ها، رخدادها، ابعاد و جلوه‌های هشت‌سال دفاع مقدس و بازتاب و حوادث پیوسته به این هشت سال را با زبانی هنرمندانه (ادیبانه) بیان کرده‌اند. براساس این تعریف ادبیات دفاع مقدس دو دوره دارد:

1. دوره‌ی نخست شامل همه‌ی آثار ادبی است که در طول هشت سال دفاع مقدس آفریده شده است. این آثار منظوم و منثور به لحاظ ساختار، درون‌مایه و مقاطع دفاع هشت ساله، قابل تقسیم‌بندی است.

2. دوره‌ی دوم به آثاری اطلاق می‌شود که پس از پایان جنگ تا به امروز آفریده می‌شوند.

عنوان ادبیات دفاع مقدس با تکیه بر دو واژه‌ی «دفاع و مقدس» باعث می‌شود فقط آثاری زیر این چتر قرار گیرند که جنبه‌ی دینی و قدسی و پیوستگی با فرهنگ اسلامی وجه ممتاز و متمایز آن‌ها باشد.

فهرست مطالب
مقدمه
اهمیت و ضرورت
تببین چند اصطلاح
1. ادبیات جنگ
2 ادبیات پایداری
3 ادبیات مقاومت
4 ادبیات دفاع مقدس
وجه نام‌گذاری دفاع مقدس
ادبیات دفاع مقدس و تفاوت آن با ادبیات پایداری دیگر ملت‌ها
پیشینۀ ادبیات پایداری در ایران
ادبیات پایداری در دوره پهلوی
ادبیات دفاع مقدس
شاخصه‌ها و ویژگی‌های محتوایی دورۀ اول دفاع مقدس
آثار ادبی دورۀ دوم دفاع مقدس شاخصه‌ها و ویژگی‌ها
گونه‌های ادبی دفاع مقدس
پدیدآورندگان آثار دفاع مقدس
پژوهش‌های دفاع مقدس
1 مصاحبه‌ها، نقد و نظرها و پژوهش‌های موردی در مطبوعات
2 مجلات و نشریات تخصصی و پژوهشی
3 همایش‌های تخصصی
4 کتاب‌های پژوهشی
تطبیق و پیوند ادبیات دفاع مقدس با ادبیات کلاسیک، نو و ادبیات جهانی
ادبیات دفاع مقدس و ادبیات کلاسیک
وجوه مشترک ادبیات دفاع مقدس با ادبیات پایداری جهان
1. بهره‌گیری از نماد و رمز
2. توصیف و ستایش جان باختگان و شهیدان
3. توصیف جنایت‌ها و بیداد دشمن
4. ترسیم چهرۀ رنج کشیده و مظلوم مردم
5. دعوت به مبارزه و پایداری
6. ستایش سرزمین و وطن
7. طرح افتخارات گذشته (گذشته‌گرایی پیش برنده)
8. تحقیر دشمن، تکریم خود
9. القای امید به آینده و پیروزی موعود (خوش‌بین به جنگ)
10. ستایش آزادی و آزادگی و آزادگان
11. اعتراض به بی‌دردی، بی‌هویتی و رفاه‌زدگی و غفلت و ریاکاری
12. دل‌تنگی و حسرت ماندن پس از شهیدان و نوستالژی جبهه
شعر دفاع مقدس
ویژگی‌های بارز نخستین سروده‌های دفاع مقدس
ویژگی‌های سبکی شعر دفاع مقدس
ساحت زبانی
ساحت ادبی
ساحت اندیشه
نصرالله مردانی(ناصر)
محمدرضا عبدالملکیان
سیمیندخت وحیدی
سیدحسن حسینی
سلمان هراتی
قیصر امین‌پور
علیرضا قزوه
محمدسعید میرزایی
شعر کودک و نوجوان دفاع مقدس
خاطره
ارزش خاطره‌
انواع خاطره
تاریخچه خاطره‌نویسی دفاع مقدس
ویژگی‌های خاطرات دفاع مقدس
پژوهش‌ها در حوزۀ خاطره دفاع مقدس
برخی مقالات و مصاحبه‌ها
تپۀ برهانی
دا
ادبیات داستانی
ادبیات داستانی دفاع مقدس
ادبیات داستانی جنگ و پایداری در ایران
ادبیات داستانی دفاع مقدس
مضمون داستان‌های دفاع مقدس
نویسندگان ادبیات داستانی دفاع مقدّس
ادبیات داستانی کودک و نوجوان
سیدمهدی شجاعی
داوود امیریان
احمد دهقان
ادبیات نمایشی
شهید مرتضی آوینی
غلامحسین دریانورد
ابراهیم حاتمی‌کیا
نثر ادبی دفاع مقدس
سید‌ضیاء‌الدین شفیعی
حرمان هور
احمد عزیزی
زندگی‌نامه
زندگی‌نامۀ داستانی (داستان مستند)
عبور از آتش
مسافر
نامه‌ها و وصیت‌نامه‌ها
وصیّت‌نامه شهید حسین بیدخ
یادداشت‌ها و نامه‌های اسارت (اردوگاهی)
ادبیات جبهه (کوتاهه‌نگاری‌ها)
نیایش‌ها
استغفار و عذر تقصیر
کلمات قصار
شفاعت‌نامه
منابع