انقلاب فرهنگی چین ۱۹۶۶-۱۹۷۶ اثری از دانیل لزه که توسط واهیک کشیش‌زاده ترجمه و در سال ۱۳۹۹ از طرف انتشارات مهر اندیش وارد بازار نشر شد. کتاب پیش‌رو، مطالبی مختصر در ارتباط با انقلاب فرهنگی چین به رهبری مائو است.

درباره نویسنده

دکتر دانیل لزه، استاد چین‌شناسی در دانشگاه آلبرت – لودویگ شهر فرایبورگ آلمان با گرایش تاریخ و سیاست چین معاصر است. دکتر لزه پس از تحصیل در رشته تاریخ، جرم شناسی و اقتصاد در دانشگاه های ماربورگ و پکن، کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه مونیخ دریافت کرد. پایان نامه  دکتری دانیل لزه در مورد انقلاب فرهنگی مائو تسه تونگ در دانشگاه بین‌الملی برمن به پایان رسید و پس از آن مدت زمانی طولانی را در جمهوری خلق چین و هنگ کنگ گذراند. دکتر دانیل لزه مقالات و کتاب های متعددی در خصوص چین، مائو و انقلاب فرهنگی نوشته است.

درباره مترجم

کتاب‌های روبسپیر، سیاست فلسفه، چین نو، از جنگ‌های تریاک تا به امروز و سفرنامه مراکش توسط واهیک کشیش زاده ترجمه شده است.

معرفی کتاب

کتاب انقلاب فرهنگی چین ۱۹۶۶-۱۹۷۶ در ۱۴۸ صفحه شامل ۶ فصل، سخن پایانی و مهم ترین چهره‌های انقلاب فرهنگی، تدوین شده است.

در فصل نخست کتاب با عنوان "معمای انقلاب فرهنگی" نویسنده به مناقشه و سانسورهای دولتی و همچنین گاه شماری انقلاب فرهنگی چین می‌پردازد. نویسنده در این فصل می نویسد: قوه‌ جاذبه‌ این انقلاب کاری با رویدادهای واقعی انقلاب فرهنگی در چین نداشت، بلکه تداعی کننده‌ تصویری بود که اطلاعیه‌های اغلب رمز آمیزی که رهبر حزب در نشریاتی چون پکن ریوو، سازندگی در چین و چین در تصویر منتشر می‌کرد از خود بر جا می گذاشت و باز خورد ویژه ای در بافتار کاملا متفاوتی پیدا می کرد. (۱)

در فصل دوم که علت و بنیادهای ایدئولوژیک نامگذاری شده است، علت‌های ناظر برحاکمیت سیاسی، علت های ایدئولوژیک و علت های اجتماعی انقلاب فرهنگی چین مورد بحث قرار گرفته است. شمار بسیاری از روایت‌های قدیمی بر عامل جدال میان خط مشی‌های گوناگون درون حزبی در حکم علت اصلی بروز انقلاب فرهنگی تاکید دارند. (۲)

در فصل سوم کتاب با عنوان "نمونه‌های تاریخی و سقوط دستگاه حزبی" به کودتاهای هدفمند، شورش در مدرسه و دانشگاه و همچنین هرج و مرج عظیم زیر گنبد کبود در چین می‌پردازد. انتشار مقاله ای در روزنامه‌ شانگهایی ون‌هویی بائو در ۱۰ نوامبر ۱۹۶۵ را عموما بهانه‌ به راه افتادن انقلاب فرهنگی می‌دانند که در آن یک قطعه‌ نمایشی تاریخی مورد نکوهش قرار گرفته بود. در چین استفاده‌ ابزاری از تاریخ برای نقد وضعیت حاکم سنت دیرپایی دارد.( ۳)

در فصل چهارم با عنوان "انقلاب فرهنگی" مولف موضوعات مختلف همچون کیش رهبر و ترور سرخ، گاردهای سرخ و پیامدهای خاستگاه طبقاتی، کمون شانگهای و نخستین کمیته های انقلاب در چین، واقعه ووهان را مورد بحث و توضیح قرار داده است. جنبش در مرحله‌ آغازین انقلاب فرهنگی محدود به گاردهای سرخ در مدارس و دانشگاه‌ها بود. به تدریج اقشار دیگر مردم هم نقش مهم‌تری بازی کردند.(۴)

 فصل پنجم کتاب "تضییقات حکومتی و سلطه‌ نظامی"  نام دارد. در این فصل مسایل و رخدادهایی همچون پاک سازی و شمار قربانیان انقلاب فرهنگی چین، کنگره نهم حزب و سناریوهای جنگی و ماجرای لین بیائو شرح داده شده است.

نویسنده برای فصل ششم کتاب عنوان "دعوای جانشینی و دگرگونی اجتماعی" را انتخاب کرده در این فصل به موضوعات مختلفی همچون ثبات در سیاست‌های داخلی و چرخش در سیاست خارجی، انقلاب فرهنگی و اقتصاد، تحول اجتماعی و فرهنگی و در نهایت دعوا بر سر جانشین و مرگ مائو پرداخته شده است. نویسنده بیان می کند که سیاست اقتصادی مساله مرکزی و دل مشغولی رهبر سیاسی چین باقی ماند. اقتصاد چین در مجموع پس از پایان انقلاب فرهنگی بیش از حد صنعتی شده بود اما کوشش برای صنعتی کردن حوزه‌ روستایی- کشاورزی تنها با سرمایه گذاری سرمایه بر و کاربر امکان پذیر بود. در حیطه‌ تحول اجتماعی و فرهنگی سال‌های اخیر، گرایش‌های آشکار رویزیونیستی(تجدیدنظرطلبی) به چشم می‌خورد، چنان که تداوم یا حتی موفقیت های دوران انقلاب فرهنگی را برجسته می‌سازد.( ۵)

در قسمت پایانی کتاب نویسنده عنوان می‌کند که برخورد به تاریخ فرهنگی هنوز تابع شرط و شروط سیاسی است و بدین سبب در خدمت ساده‌نگری ها و اسرار آمیزی این دوران به همراه سوء تعبیرهای حسرت آمیز گذشته یا نکوهش بی‌حساب کتاب آن سیر می کند. اما ضرورت درنگ ‌ناپذیر تاریخی کردن این دوران و بررسی همه جانبه‌ تاثیر آن نه فقط در چین، بلکه درک جهانی از انقلاب احساس می‌شود( ۶)

مولف کتاب پیش رو در پایان به صورت کاملا مختصر و کوتاه به معرفی مهم ترین چهره های انقلاب فرهنگی چین در دوران معاصر پرداخته است. افرادی همچون چن بودا، چن بی، چن زایدو، دنگ توئو، گوان فنگ، هه لونگ...

نکات مثبت و منفی کتاب

انقلاب بزرگ فرهنگی پرولتری چین، کماکان پس از گذشت حدود پنجاه سال از وقوع آن همچنان جهانیان را شگفت زده می سازد. تلاش مائوتسه تونگ، صدر حزب کمونیست چین در راستای ممانعت قطعی از بازگشت اندیشه و اقتصاد سرمایه‌داری در جمهوری خلق چین نه تنها در تاریخ جمهوری خلق چین، بلکه تا به امروز در مجموعه تاریخ جنبش کمونیستی یک مورد استثنایی به شمار می رود. هیچ رهبر حزبی را نمی توان یافت که گروه هایی از مردم را علیه تشکیلات حزبی بسیج کرده و خطر بروز وضعیت هرج و مرج و جنگ داخلی را آگاهانه به جان خریده باشد.

کتاب معرفی شده یکی از انقلاب های بزرگ در دنیا را که واقعه ای مهم، تاریخی و تاثیرگذار در چین محسوب می شود، بررسی و شرح داده است. نویسنده جنبه‌های مختلف سیاسی و  فرهنگی را که در وقوع این انقلاب موثر بودند و همچنین واقعه و رخدادهای تاریخی این انقلاب فرهنگی را شرح می دهد. مولف در این کتاب موضوع هایی را که بیان می کند به صورت گلچین و خلاصه شرح داده و موضوع کتاب کاملا تخصصی است و برای علاقمندان به تاریخ و سیاست چین می‌تواند جذاب و مورد استفاده قرار گیرد. روش به کار رفته از طرف وی به صورت توصیفی و تحلیلی است. نویسنده از منبع  و کتاب خاصی  در این زمینه یا سندی نام نبرده است و بیشتر توصیف ها و تحلیل های وی را شامل می شود. نویسنده در حقیقت شمه‌ای از علت‌ها، سیر رویدادها و پیامدهای انقلاب فرهنگی چین را در اختیار خواننده می‌گذارد.

منابع

۱- انقلاب فرهنگی چین ۱۹۶۶-۱۹۷۶، دانیل لزه، ترجمه واهیک کشیش زاده، مهراندیش، تهران، ۱۳۹۹

۲- همان، ۲۵

۳- همان، ۳۹

۴- همان، ۶۸

۵- همان، ۱۱۵

۶- همان، ۱۳۵