کتاب «مونادولوژی و چند مقاله دیگر» اثر گوتفرید ویلهلم فون لایبنیتز در زمره آثار کلاسیک فلسفه و در تبیین رابطه جهان و انسان تالیف شده است.

گوتفرید ویلهلم فون لایبنیتز، فیلسوف، منطق دان، ریاضی دان، فیزیکدان، حقوقدان، تاریخ دان و دیپلمات آلمانی بود که نقش بسزایی در سیاست اروپای زمان خود بازی کرد. از جمله آثار گوتفرید مونادولوژی است. مونادولوژی با وجود حجم بسیار اندک در زمره آثار کلاسیک فلسفه به حساب می آید.  

کتاب «مونادولوژی و چند مقاله دیگر» تالیف گوتفرید ویلهلم فون لایبنیتز است که توسط عبدالکریم رشیدیان، ترجمه و انتشارات علمی فرهنگی در ۱۳۹۸ خورشیدی منتشر و روانه بازار کرده است. این اثر دربردارنده یکی از مهمترین ایده های فلسفی لایبنیتز در تبیین رابطه جهان و انسان است. کتاب متضمن آرای متاخر فیلسوف و نظریه معروف وی در خصوص علل موقعی در تبیین عالم است.

مترجم با قلمی روان مونادولوژی را از اصل فرانسه به فارسی برگردانده و دارای یک پیشگفتار مترجم و یک پیش گفتار مترجم انگلیسی است. در پیشگفتار مترجم چنین عنوان شده که مقاله اصول فلسفی به مونادولوژی که شاید تنها نوشته ای باشد که لایبنیتز به زبان فرانسه نگاشته و دیگر آثار وی به زبان لاتینی نوشته شده است. ترجمه اصول فلسفی موسوم به مونادولوژی از متن فرانسه با متن انگلیسی آن نیز مطابقت شده است. این مقابله به طور معکوس در مورد مقاله «ملاحظات انتقادی درباره بخش عمومی اصول دکارت» نیز صورت گرفته است.

معرفی کتاب

گوتفرید ویلهلم به هشت عنوان در کتاب خود با عنوان مونادولوژی و چند مقاله دیگر پرداخته که نخستین عنوان «وحدت اندیشه فلسفی» است. در سرتاسر زمینه های متعدد فعالیت لایبنیتز- از ریاضیات تا متافیزیک، از زمین شناسی تا مهندسی، از سیاست تا الهیات، از فیزیک و شیمی تا اقتصاد، از تاریخ تا زبان شناسی- وحدتی درونی و نافذ وجود دارد که برای فهم کامل آثار او باید اداراک شود. با این همه، دست یابی به این وحدت درونی، به ۲ دلیل کاری به غایت دشوار است. نخست آنکه لایبنیتز هرگز این وحدت را در آثار خود به طور منظم نمایش نداده و دوم اینکه منشاء دشواری دقیقاً در کثرت و تنوع مسایل مورد علاقه لایبنیتز نهفته است. [۱]

«تفکراتی درباره شناخت، حقیقت و ایده ها» عنوان دیگری از کتاب است. نویسنده در این بخش می نویسد که امروزه مردان بسیاری بر سر ایده های حقیقی و باطل درگیر شده ­اند. چون این مساله برای شناخت حقیقت حائز اهمیت فراوان است و چون حتی دکارت هم راه حل کاملا رضایت بخشی به دست نداده است، مناسب دیدم آنچه را، به نظر من درباره تفاوت ها و معیارهای ایده ها و معرفت ها می باید گفته شود، مختصر تشریح کنم. هرگونه شناختی یا مبهم است یا روشن و شناخت روشن نیز یا آشفته است یا متمایز؛ شناخت متمایز نیز یا ناکافی است یا کافی و شناخت کافی هم یا نمادین است یا شهودی. کامل ترین شناخت، شناختی است که هم کافی باشد و هم شهودی. [۲]

«درباره علم کلی: تفسیری» عنوان دیگری از کتاب حاضر است. نویسنده در این بخش می نویسد که سراسر دانش یقینی ما یا از طریق برهان یا از طریق آزمایش ها مستقر شده است. در هر ۲ مورد، آنچه برتری دارد دلیل است. زیرا خود هنر ابداع آزمایش ها و هنر به کاربردن آن ها مبتنی بر دلایل معینی است و به بخت یا تصادف وابسته نیست. پیشرفت هنر تعقلی ابداع، تا حدود زیادی، به بهبود هنر نمادهای تفسیری وابسته است. انسان ها معمولا یقین برهانی را فقط در مورد اعداد، خطوط و اشیایی که به وسیله آن ها نمایش داده می­ شود، جستجو می­ کنند. دلیل این محدودیت آن است که به غیر از اعداد، ما هیچ­گونه نمادهای تفسیری مناسبی که با مفاهیم کلی متناظر باشند، نداریم. به همین سبب است که تاکنون، حتی هندسه هم فقط تا جایی جنبه تحلیلی یافته است که بتواند به کمک تحلیل جبری، که در آن اعداد عموما به وسیله حروف نشان داده می­ شوند به اعداد تحویل شود با این همه تحلیل هندسی عالی تری وجود دارد که نمادهای تفسیری خاص خود را، که با ظرافت و ایجاز بسیار بیشتری عمل می ­کنند، بکار می ­برند. [۳]

لایبنیتز عنوان بخش بعد کتاب خود را «ملاحظات انتقادی درباره بخش عمومی اصول دکارت» نامگذاری می کند. وی در این بخش ۷۵ اصل دکارتی را درباره شک، مورد نقد قرار می دهد در واقع پارادوکس هایی را مطرح می­ کند. [۴]

«درباره اصلاح متافیزیک و درباره مفهوم جوهر» عنوان بخش دیگری از کتاب حاضر است. در این بخش آمده است که در متافیزیک به روش مخصوصی برای اثبات قضایا نیازمندیم که به ما کمک کند تا مسایل را به همان آسانی روش اقلیدس حل کنیم. اهمیت این روش نوین قبل از هر چیز در رابطه با مفهوم جوهر پدیدار خواهد شد، مفهومی که نویسنده چنان تعریف پر فایده­ ای از آن به دست می­ دهد که بنیادی‌ترین حقایق، حتی حقایق مربوط به خداوند و ذات و ذهن و ذات و جسم را می­ توان از آن استنتاج کرد. [۵]

«درباره آفرینش آغازین عالم» عنوان بخش بعدی است. نویسنده در اینجا در مورد نحوه شکل گیری جهان صحبت می­ کند و این سخن خود را با یک مثالی شروع می ­کند و می نویسد فرض کنیم کتابی با عنوان هندسه جاودانه وجود داشته باشد و هر طبع آن همواره از طبع قبلی استنتاج شود، هرچقدر هم که در این سلسله کتاب­ های رونویسی شده به عقب بازگردیم هرگز نمی توانیم به بررسی کاملی دست یابیم. بنا به گفته لایبنیتز می­توان جهان را جاویدان فرض کرد. بنابراین دلایل جهان در ذاتی خارج از جهان پنهانندکه با سلسله یا زنجیره اشیایی که جمع آن­ها جهان را تشکیل می­ دهد، متفاوت است. [۶]

نویسنده در بخش بعدی کتاب با عنوان «طبیعت چیست؟ تفکراتی درباره نیروی ذاتی در اشیاء مخلوق و درباره کنش های آن­ها» به ۲ مساله می پردازد: اول آن طبیعتی که ما عادت داریم به عالم نسبت دهیم مشتمل بر چیست؟ و مساله دوم آن است که آیا در اشیاء مخلوق نوعی نیرو وجود دارد یا نه و به نظر می رسد که او منکر آن است. وی معتقد است که طبیعت اثر کامل صنع خداوند است. [۷]

بخش پایانی کتاب با عنوان «اصول فلسفی موسوم به مونادلوژی» نامگذاری شده است. لایبنیتز در این بخش می نویسد: موناد که در اینجا از آن سخن می­ گوییم، چیزی جز جوهری بسیط نیست که در مرکبات وارد می­ شود؛ بسیط یعنی اجزاء، در واقع وی به ۹۰ اصل از مفهوم مونادولوژی می پردازد. [۸]

منابع

[۱] لایبنیتز، گوتفرید، مونادولوژی و چند مقاله فلسفی دیگر، مترجم: عبدالکریم رشیدیان، تهران: علمی فرهنگی، سال۱۳۹۸.

[۲] همان،ص ۲۴

[۳] همان. ص۳۵

[۴] همان،ص ۵۱

[۵] همان،ص ۱۲۵

[۶] همان، ص ۱۲۷

[۷] همان،ص ۱۴۱

[۸] همان، ص ۱۶۵