میرچا الیاده در کتاب آیین‌ها و نمادهای تشرف: اسرار تولد و نوزایی، مهم‌ترین گونه‌های مراسم راز‌آموزی و تشرف آیینی را ارائه می‌دهد و بیش از هر چیز درصدد است تا معنای عمیق‌تر آن‌ها را کشف و رازگشایی کند.

میرچا الیاده (Mircea Eliade) سخنرانی‌های هاسکل را در این کتاب گردآوری کرده، که این سخنرانی‌ها در اواخر سال 1956 و در دانشگاه شیکاگو تحت عنوان «الگوهای تشرف» اتفاق افتاده‌اند. مخاطب کتاب آیین‌ها و نمادهای تشرف (Rites and symbols of initiation)، هر خواننده غیر متخصصی است که به تاریخ معنوی بشر علاقه‌مند است. به همین دلیل نویسنده مطالب را صرفاً به تصویر کردن پدیده پیچیده تشرف آن هم به‌ صورتی مختصر و مفید محدود کرده‌ است.

اغلب گفته شده که یکی از ویژگی‌های عصر جدید، از میان‌ رفتن تمامی آیین‌های معنادار تشرف است. به‌ واقع، تشرف معناداری که در جوامع ابتدایی از اهمیت اصلی برخوردار بود، در دنیای مدرن غرب وجود ندارد. یقیناً چندین فرقه مسیحی با مراتب مختلف و متفاوت بقایای آیین‌های رازآمیزی را حفظ کرده‌اند که به لحاظ ساختاری در پیوند با تشرف است. تعمید، اساساً آیینی تشرف‌گونه است؛ مراسم اعطای مناصب و مراتب مقدس کشیشی مشتمل بر تشرف است. اما نباید فراموش کنیم که مسیحیت تنها به این دلیل بر دنیا استیلا یافت و دینی جهانی شد که پس از جدایی از فضای آیین‌های رازآمیز یونانی شرقی، خود را دین رستگاری برای همگان اعلام کرد.

اما ممکن است برای ما پاسخ این سؤال مهم باشد که آیا دنیای جدید در کل، هنوز هم می‌تواند به‌ گونه‌ای توجیه‌ پذیر مسیحی خوانده شود یا نه. اگر «انسان مدرن» به‌ واقع موجودیت دارد، آن‌قدر است که از بازشناسی خودش مطابق با دیدگاه مسیحی راجع به انسان اجتناب کرده یا هم‌چون محققان اروپایی آن را برحسب «انسان‌شناسی» مسیحی بیان می‌کند.

اصالت انسان مدرن و نو بودن افکارش در مقایسه با جوامع کهن و سنتی (ماقبل کتابت)، در تصمیم و اراده او راجع به خودش - دقیقاً به‌ عنوان موجودی صرفاً تاریخی - و نیز در اراده او برای زندگی در یک کیهان اساساً تقدس‌‌زدایی‌ شده نهفته است. این‌ که انسان مدرن به چه میزان موفق شده به آرمانش جامه عمل بپوشاند مسئله دیگری است که در این‌جا به آن نخواهیم پرداخت. اما یک واقعیت هم‌چنان باقی است و آن اینکه، آرمان او دیگر هیچ اشتراکی با پیام مسیحی ندارد، و به همان اندازه نیز با تصویری از خود که بشر جوامع در ذهن داشته، بیگانه است.

آیین تشرف طریقی است که بشر جوامع سنتی، از تصویر خودش آگاهی می‌یابد، آن را می‌شناسد و می‌پذیرد. بدیهی است که تشرف بنا بر ساختارهای اجتماعی متفاوت و گستره‌های فرهنگی، انواع بی‌شمار و اشکال فراوانی دارد. اما موضوع مهم این است که در نگاه همه جوامع پیشامدرن (یعنی آن جوامعی که در اروپای غربی تا انتهای قرون وسطا و در مناطق دیگر جهان تا جنگ جهانی اول ادامه حیات دادند) ایدئولوژی و شیوه‌های تشرف در درجه اول اهمیت قرار دارد.

اصطلاح تشرف در کلی‌ترین معنایش به مجموعه‌ای از آیین‌ها و تعالیم شفاهی اشاره دارد که هدف از آن ایجاد تحول و دگرگونی بنیادین در جایگاه مذهبی و اجتماعی شخصی است که قرار است تشرف یابد. در واژگان فلسفی، تشرف معادل است با تغییری اساسی در شرایط وجودی؛ مبتدی یا نوآموزی که با پشت‌ سر‌ گزاردن آزمون سخت آیین تشرف دوباره متولد می‌شود، از وجودی برخوردار می‌گردد که با وجود پیش از تشرف او کاملاً متفاوت است؛ او انسان دیگری می‌شود. در بین انواع تشرف‌، تشرف دوران بلوغ برای شناخت بشر پیشامدرن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این «آیین‌های گذار» برای همه نوجوانان قبیله اجباری است.

نوجوانان برای برخورداری از حق پذیرفته‌ شدن در بین بزرگسالان باید مجموعه‌ای از آزمون‌های سخت تشرف را پشت سر بگذارند: به‌واسطه این آیین‌ها، و رازگشایی‌هایی که به‌ دنبال تشرف حاصل می‌شود، او دیگر یک عضو مسئولیت‌دار و مکلّف جامعه شناخته خواهد شد. تشرف، داوطلب را به جامعه انسانی و به بطن دنیای ارزش‌های معنوی و فرهنگی وارد می‌کند. او نه‌ تنها الگوهای رفتاری، فنون و مهارت‌ها، و رسوم و قوانین بزرگسالان را فرا می‌گیرد، بلکه اسطوره‌های مقدس و روایات و سنت‌های قبیله، نام‌های خدایان و تاریخ اعمال آن‌ها را نیز می‌آموزد؛ از همه مهم‌تر، او از ارتباطات رازآمیز بین قبیله و موجودات فراطبیعی، آنگونه که در آغاز زمان حکم‌فرما بودند، آگاهی می‌یابد.

الیاده در کتاب آیین‌ها و نمادهای تشرف شش بخشی از اسرار تشرف در ادیان ابتدایی، آزمون‌های سخت آیین تشرف، آیین‌های قبیله‌ای و کیش‌های سری، تشرف‌های فردی و انجمن‌های سری، تشرف‌های حماسی و شمنی و الگوهای تشرف در ادیان تکامل‌ یافته‌تر همانند هندوئیسم و مسیحیت سخن می‌گوید.

در بخشی از کتاب آیین‌ها و نمادهای تشرف می‌خوانیم:

تشرف معرّف یکی از مهم‌ترین پدیده‌های معنوی در تاریخ بشریت است. در معنای جدید کلمه «دین» تشرف عملی است که تمامیت زندگی فرد را درگیر می‌کند. در جوامع بدوی و کهن از طریق تشرف است که انسان آن چیزی می‌شود که هست و آن چیزی می‌شود که باید باشد وجودی که بر حیات روح گشوده می‌شود و از آن پس، شخصی است که در فرهنگی سهیم می‌شود که در آن پا به هستی گذاشته است. زیرا همان‌طور که به‌ زودی خواهیم دید، تشرفِ مرحله بلوغ، بیش از هر چیز آشکارسازی امر مقدس است و در چشم‌انداز دنیای بدوی، امر مقدس نه‌ تنها به معنای هر چیزی است که ما اکنون از دین می‌فهمیم، بلکه به‌ معنای کل مجموعه سنن و روایات اسطوره‌ای و فرهنگی قبیله است. در بسیاری از موارد، آیین‌های بلوغ از جهت یا جهاتی، به‌ طور ضمنی به پرده‌‌برداری از مسائل جنسی اشاره دارند اما در کل دنیای پیشامدرن، جنسیت نیز در امر مقدس سهیم بوده است.

کوتاه سخن آن‌ که داوطلب از طریق تشرف، پا ورای نحوه وجود طبیعی نحوه وجود کودک خود می‌گذارد و به وضعیت و شرایط فرهنگی دست می‌یابد؛ یعنی او با ارزش‌های معنوی آشنا می‌شود و از آن‌ها آگاهی می‌یابد. از یک نقطه‌ نظر می‌توان گفت که در جهان ابتدایی انسان‌ها از طریق تشرف است که به جایگاه موجود بشری می‌رسند؛ پیش از تشرف آن‌ها هنوز به‌ طور کامل به زندگی دینی دست نیافته‌اند. به این دلیل است که تشرف نمایانگر تجربه‌ای مهم برای هر فردی است که عضوی از جامعه پیشامدرن است؛ این تجربه یک تجربه بنیادین‌ هستی‌ شناختی است زیرا انسان به‌ واسطه آن این قدرت را پیدا می‌کند تا به‌ طور کامل تن به نحوه وجودی جدید بدهد.

فهرست مطالب
پیش‌گفتار
مقدمه
فصل اول: اسرار تشرف در ادیان ابتدایی
اشارات مقدماتی
زمین مقدس
جدایی از مادر
اسرار تشرف کورنای‌ها
موجود متعال و تشرف در میان یوین‌ها
نمادپردازی مرگ تشرفی
معنای آزمون‌های سخت آیین‌ تشرف
تشرف و تجدید حیات جمعی
فصل دوم: آزمون‌های سخت آیین تشرف
فصل سوم: از آیین‌های قبیله‌ای تا کیش‌های سرّی
تشرف دختران
مراتب تشرف دختران
یک آیین سرّی باقی مانده در استرالیا
نمادهای تشرفی بازگشت به زهدان
نمادپردازی تولد دوباره در تشرف‌های هندی
معانی چندگانه نمادپردازی جنین
فصل چهارم: تشرف‌های فردی و انجمن‌های سرّی
نزول به عالم مردگان و تشرف‌های قهرمانانه
نمادپردازی تشرف سیمپلیگادها
تشرف‌های فردی: امریکای شمالی
انجمن‌های رقصنده کواکیوتل
انجمن‌های سرّی مردان
بن‌مایه‌های تشرف‌گونه مشترک در آیین‌های بلوغ و انجمن‌های سرّی
فصل پنجم: تشرف‌های حماسی و شمنی
شوریدگی و خشم
تشرف کوچولائین
نمادپردازی حرارت جادویی
تشرف‌های شمنی
آزمون‌های سخت آیین تشرف شمن‌های سیبری
آیین‌های عمومی تشرف‌های شمنی
فنون و مهارت‌های خلسه
تشرف‌های حکیم‌ساحران استرالیایی
تأثیرات آسیایی در استرالیا
فصل ششم: الگوهای تشرف در ادیان تکامل‌یافته‌تر
هند
ردّ و نشان‌های آیین‌های بلوغ در یونان باستان
الئوسیس و آیین‌های سرّی هلنی (یونانی)
مسیحیت و تشرف
بقایای بن‌مایه‌های تشرف در اروپای مسیحی
الگوهای تشرف و بن‌مایه‌های ادبی
نکات پایانی
سخن پایانی
واژه‌نامه
نمایه