کتاب موسیقی در ایران از پیشدادیان تا ساسانیان اثر بابک محمدی، به عنوان چهارمین جلد از مجموعه‌ی تاریخ برای همه، نگاهی تاریخی به موسیقی و سازها دارد.

موسیقی قدرت پیوستگی زیادی دارد و از آن می‌توان در تفاهم اجتماعی و همدلی عمومی بهره برد. در مقیاس و دیدی وسیع‌تر، موسیقی طنین یکپارچگی عالم است. ایرانی در شناخت و دریافت موسیقی به آنجا رسیده که هر حرکت برگ، هر جفای خار و جستجوی پیوسته‌ی جویبار... همهمه‌ی جنگل و سکوت سنگ در آغوش کوهستان خاموش... نعره‌ی نخجیر جفت جوی، بوی گل و هیاهوی بی‌امان بلبل، برای او در حکم پرده‌هایی از سمفونی بزرگ طبیعت و آفرینش است. این اندیشه‌های لطیف در نزد ایرانی، همه جلوه‌های عشق بیکرانی است که همواره به هستی و آفرینش داشته و این همهمه و فریاد همیشگی، ترنم عاشقانه و موسیقی عارفانه‌ی اوست.

داستان موسیقی ایران، داستانی است پر از فراز و نشیب و در این میان آنچه ما را به مبدأ پیدایش این هنر نزدیک می‌کند کشف نی‌های استخوانی مربوط به هزاره‌های قبل از میلاد است که در نوع خود ابتدایی‌ترین و اولین نمونه‌های سازهای موسیقی محسوب می‌شود. از زمانی که بشر توانست انفعالات درونی خود را به وسیلۀ صدا نمایش دهد و وزن را از صداهای منظم و مختلف طبیعت به دست آورد، موسیقی را به وجود آورد زیرا جهان پر از اصوات است و عالم خلقت بر توازن و انتظام استوار است. چون تشخیص موزون از غیر موزون در طبیعت بشر است و هر چیز موزون مطابق طبع انسان است.

آواز، رقص، شعر که هر سه موزونند و مورد پسند بشر؛ از همان دوران قدیم به صورت آداب و رسوم جزو زندگی ملل دنیا درآمدند؛ با پیشرفت تمدن و با اختراع آلات و ادوات موسیقی بشر از نواهایی که در ذهنش حالت دلپذیر ایجاد می‌کرد، تقلید نمود و با سرودهای مذهبی به نیایش رب‌النوع‌ها پرداخت و موسیقی را رکن اصلی دین قرار داد و از رقص و آوازهای ضربی و غیر ضربی در جشن، سرور و مراسم مذهبی خود استفاده نمود. پس ریشۀ موسیقی به عهد کهن ارتباط دارد، موسیقی صوتی با سخن به وجود آمده و در واقع همان روزی که انسان توانست برای نخستین بار خوشی‌ها و رنج‌های خود را با صدا نمایش دهد، مبدأ موسیقی است.

مهم‌ترین اسناد حضور موسیقی در دوران باستانی ایران، یافته‌های باستان‌شناسی بوده است. بدیهی است چون پهنۀ فرهنگی ایران قدیم بسی فراتر از جغرافیای فعلی ایران بوده، کاوش‌های باستان‌شناسی در سرزمین‌های پیرامونی کنونی ایران نیز در تکمیل تحقیقات سازشناسی باستانی ایران نقش مهمی ایفا کرده است. به طوری که تاریخ تمدن موسیقی در فلات ایران، قبل از دستاوردهای این کاوش‌ها، با تکیه بر اشاراتی که در متون کهن تاریخی در این باره وجود داشته، از دوره هخامنشی عقب‌تر نمی‌رفته؛ نظیر آنچه در آثار هرودوت و گزنوفون مورخان یونانی وجود دارد و در آن توضیحاتی درباره حضور موسیقی در دوران هخامنشی داده شده است.

اما امروزه یافته‌های باستان‌شناسی گواهی می‌دهند که تاریخ حضور موسیقی و ساز در تمدن ایرانی به هزاره‌های قبل‌تر از تاریخ هخامنشیان و به دوران تمدن عیلامی و حوزه‌های تمدنی کوچک‌تر در فلات ایران باز می‌گردد. به گونه‌ای که امروزه نقش‌های مانده از سازها و نوازندگان موسیقی در دوران باستانی تمدن ایرانی، قدمتی بیش از هفت هزار سال یافته‌اند.

در بخشی از کتاب موسیقی در ایران از پیشدادیان تا ساسانیان می‌خوانیم:

اردشیر بابکان در طى سلطنت کمتر از بیست ساله خود، ایران را به مدارج بالایى از نظم و اعتبار رساند. تعیین نظام طبقاتى مردم و موسیقى‌دان‌ها از ابتکارهاى او است و در زمان او، خنیاگران و رامشگران که از دیرباز جزء طبقات متوسط و گاهى جزء طبقه پست جامعه بودند، به سطح درباریان ترقى داده شدند. او درباریان را به هفت طبقه تقسیم کرده بود و موسیقى‌دان‌ها پنجمین طبقه از آن‌ها بودند.

بهرام گور پانزدهمین پادشاه ساسانى پس از یادگیرى علوم و فنون، موسیقى را نیز آموخت. وى به موسیقى علاقه بسیار داشت و بعد از نشستن بر تخت پادشاهی، اولین کارى که کرد، رسیدگى به وضع موسیقى‌دان‌ها و تأمین رفاه آن‌ها بود. او موسیقى‌دان‌ها را از نظر مقام به طبقه سوم نشاند.

علاقه بهرام گور به ادبیات و موسیقی، سبب ترویج این دو رشته گردید و به سبب ارتباط ایران و هندوستان در زمان او، ایران از علوم و ادبیات و موسیقى هند نیز بهره‌مند شد. حمزه اصفهانى نوشته است: «بهرام گور حکم فرمود که مردم ایران نیمى از روز کار کنند و نیم دیگر را به خوشى بگذرانند». بهرام گور در جنگ و شادی، در رزم و بزم از موسیقى غافل نمى‌شد. در نقش‌هاى بجا مانده از دوره ساسانی، نشانه‌هاى وجود موسیقى و دختران خنیاگر در شکارها فراوان است. این رسم که در ایران و هند برقرار بود، تا سال‌ها بعد و قرن‌هاى متمادى ادامه داشت. در مراسم شکار، موسیقى فقط براى سرگرمى نبود بلکه جنبه‌هاى کاربردى داشت. حکیم فردوسى در وصف روزگار بهرام اشاره‌هاى فراوانى به حضور درخشان موسیقى در جاى جاى زندگى عصر او دارد.

فهرست مطالب
سخن نخست
مقدمه
موسیقی در ایران از پیشدادیان تا ساسانیان
کهن‌ترین آثار شعر و موسیقی آریائیان
موسیقی دوره‌ی پیشدادیان
موسیقی دوره‌ی هخامنشیان
ابزار موسیقی در دوره هخامنشی
ساسانیان و شعر و موسیقی
موسیقی‌دانان عصر ساسانی
داستان آشنایی خسروپرویز با باربد
آشنایی با مفاهیم و ابزار موسیقی
پیدایش موسیقی
پیدایش کلمه‌ی موزیک
پیدایش نت
انواع سازهای جهانی
ساختار سازهای کوبه‌ای
ارتباط روانشناسی و موسیقی
منابع و مآخذ