پایه‌های سیاست خارجی دولت سیزدهم از همان روزهای آغاز به کار، بر اولویت‌بخشی همسایگان و کشورهای منطقه و گسترش مناسبات با آنها استوار شد، موضوعی که نگاهی به کارنامه یکساله دولت از این واقعیت پرده برمی‌دارد.

از همان روز تحلیف آیت‌الله «سیدابراهیم رئیسی»به عنوان رئیس جمهور هفتم کشور، خطوط سیاست خارجی دولت سیزدهم ترسیم شد که در آن همسایگان و کشورهای منطقه در اولویت قرار گرفتند. رئیس جمهوری در این مراسم تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران، کشورها و ملت های همسایه را خویشاوند خود می داند و مهمترین و اصلی‌ترین اولویت سیاست خارجی خود را ارتقای روابط با کشورهای همسایه خود دانسته و خواهان عزت و اعتلای آن ها است.

رییس جمهوری همچنین در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد «دیپلماسی، باید ارتباط ملت های منطقه را بیشتر و اشتراکات آن ها را در حوزه اقتصاد، فرهنگ، علم و ورزش تقویت نماید.»

 با عنایت به این جملات می‌توان دریافت که دولت سیزدهم بنا را بر همکاری نزدیک‌تر با همسایگان گذاشته تا کشورهای دور همچون بازیگران غربی. از نگاه ناظران تجربه ناکام اعتماد به غرب در این سال‌ها از جمله دلایل گرایش بیشتر دولت سیزدهم به سمت کشور های همجوار و منطقه شد.

البته بیانات مقام معظم رهبری در انتقاد از غرب‌گرایی دولت قبل نیز در این راستا بی‌تاثیر نبود. ایشان در آخرین دیدار اعضای دولت قبل که روز چهارشنبه ششم مرداد ۱۴۰۰ انجام گرفت با بیان اینکه «هرجایی که کارهایتان را منوط کردید به غرب، ناموفق ماندید»، فرمودند: «در این دولت معلوم شد که اعتماد به غرب جواب نمی‌دهد. هر جا که کارها را منوط به غرب و مذاکره با آن و آمریکا کردید، ناموفق بودید.»

اولویت همسایگان در دولت رئیسی: از شعار تا عمل

اصول سیاست خارجی دولت سیزدهم تنها در سطح اعلانی باقی نماند و رئیسی در سطح اعمالی و عملیاتی نیز نشان داد که بر این اصول پایبند است؛ موضوعی که آن را می‌توان در دیدارهای مختلف با مقامات کشور های همجوار و نیز معاهدات امضا شده دوجانبه و چندجانبه مشاهده کرد.

 حضور فعال ایران در اجلاس سران اقتصادی اکو و ایجاد زمینه توسعه روابط اقتصادی با کشورهای عضو، امضای قرارداد سوآپ گازی سه‌جانبه با ترکمنستان و آذربایجان، انجام توافق‌های ترانزیتی با کشورهای پاکستان، آذربایجان، قرقیزستان، ترکمنستان و آذربایجان نیز از دیگر اقدامات دولت سیزدهم در حوزه دیپلماسی فعال بودتکاپوی دیپلماتیک یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های سکانداران حوزه سیاست خارجی دولت رئیسی در این بازه زمانی یکساله بوده‌ است. دولت سیزدهم در همان دوره ۱۰۰ روز اول فعالیت خود، نزدیک به ۱۰۰ دیدار و گفت‌وگوی تلفنی با مقام‌های عالی خارجی _ در سطح رئیس‌جمهوری، نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه و نماینده ویژه رئیس‌جمهوری _ داشت.

خرید صدها میلیون دُز واکسن، افزایش فروش نفت و آزادسازی چند میلیارد دلار از منابع مسدودشده ایران نزد دیگر کشورها، به دیپلماسی موفق اقتصادی دولتمردان برمی‌گردد.

افزون بر آن، حضور فعال ایران در اجلاس سران اقتصادی اکو و ایجاد زمینه توسعه روابط اقتصادی با کشورهای عضو، امضای قرارداد سوآپ گازی سه‌جانبه با ترکمنستان و آذربایجان، انجام توافق‌های ترانزیتی با کشورهای پاکستان، آذربایجان، قرقیزستان، ترکمنستان و آذربایجان نیز از دیگر اقدامات اخیر دولت سیزدهم در حوزه دیپلماسی فعال سیاست خارجی بود.

آذرماه پارسال در جریان سفر رئیسی به ترکمنستان، قرارداد سوآپ گازی به‌میزان سالانه حدود ۲ میلیارد متر مکعب از این کشور به جمهوری آذربایجان از مسیر ایران منعقد شد.

به‌گفته‌ کارشناسان این اقدام از جمله دستاوردهای مهم دولت بوده که انتفاع اقتصادی خوبی برای کشور به ارمغان آورد.

در همین زمینه، رئیسی با یادآوری سفر خود به ترکمنستان و شرکت در اجلاس سران اکو، گفت: «ما ۵ سال با ترکمنستان مشکل داشتیم. با انجام این سفر، هم ارتباط برقرار و هم مساله ترانزیت حل شد. همچنین قرارداد سواپ گاز میان ترکمنستان، ایران و آذربایجان برقرار شد و این قرارداد می‌تواند زمینه خوبی باشد برای اینکه ایران را هاب(قطب) ترانزیت منطقه‌ای قرار دهیم.»

افزون بر موارد اشاره شده، اقدامات دیگری مانند تدوین ۲۱ پروژه‌ دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران در کشورهای هدف، حمایت از جبهه مقاومت و ارتقای قدرت و نفوذ منطقه‌ای ایران نیز همواره در دستورکار دولت سیزدهم قرار داشته‌ است.

عادی سازی روابط دیپلماتیک با کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس

روابط دیپلماتیک ایران با برخی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس که بعد از اتفاقات سال ۱۳۹۴ به شدت کاهش یافته یا حتی قطع شده‌ بود، در سایه رویکرد اولویت بخشی به همسایگان در دولت رئیسی در حال ترمیم است.

تازه ترین مورد آن به بهبود روابط ایران و امارات برمی گردد که چند روز پیش اتفاق افتاد و امارات پس از ۷ سال، به جای کاردار، سفیر به ایران اعزام کرد و به عبارتی روابط دیپلماتیک خود را به سطح سفیر ارتقا داد.

روابط دیپلماتیک ایران با برخی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس که بعد از اتفاقات سال ۱۳۹۴ به شدت کاهش یافته یا حتی قطع شده‌ بود، در سایه رویکرد اولویت بخشی به همسایگان در دولت رئیسی در حال ترمیم استوزارت امور خارجه امارات یکشنبه ۳۰ مرداد ۱۴۰۱ اعلام کرد که سفیر این کشور در ایران طی روزهای آینده ماموریت خود را در تهران شروع می‌کند.
بر همین اساس، خبرگزاری رسمی امارات اعلام کرد: در چارچوب تمایل رئیس کشور امارات جهت تقویت روابط با جمهوری اسلامی ایران و در راستای اجرای تصمیم قبلی مبنی بر بالا بردن سطح روابط دیپلماتیک به درجه سفیر و تماس تلفنی که ۲۶ ژوئن ۲۰۲۲ میان شیخ «عبدالله بن زاید آل نهیان» وزیر امور خارجه و «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در این مورد، وزارت امور خارجه تصمیم گرفت «سیف محمد الزعابی» به عنوان سفیر دولت امارات در ایران در روزهای آینده به تهران برگردد.

همان طوری که از متن بیانیه وزارت امور خارجه امارات برمی آید، این رخداد برایند تردد دیپلماتیک و مذاکراتی است که در این یکسال عمر دولت سیزدهم بین تهران- ابوظبی صورت گرفته است.

کویت نیز به‌ تازگی و حدود هفت سال پس از فراخواندن سفیر خود از تهران به نشانه همبستگی با عربستان سعودی، سرانجام سفیر جدیدی در ایران منصوب کرد. اواخر مردادماه امسال، «بدر عبدالله المنیخ» سفیر جدید دولت کویت در شروع ماموریت خود در جمهوری اسلامی ایران، در دیدار با امیرعبداللهیان، رونوشت استوارنامه خود را به وی تقدیم کرد. وی نخستین سفیر کویت در تهران پس از هفت سال است.

بنابراین کشورهای عربی که بعد از قطع ارتباط ایران و عربستان از تهران فاصله گرفته بودند، اینک در صف عادی سازی روابط ایستاده‌اند و گویی نوبت به خود ریاض رسیده‌ است تا مناسبات خود را با تهران از سر گیرد.

لازم به ذکر است که قطع روابط دیپلماتیک تهران و ریاض همان سالی اتفاق افتاد که «دونالد ترامپ» در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا پیروز رقابت های سیاسی شد و به کاخ سفید راه یافت. سیاست های کاخ سفید از آن پس بر محور آشتی اعراب و اسراییل استوار شد تا این اتحاد به عنوان سدی در برابر تحرکات منطقه ای ایران عمل کند.

با شکست ترامپ در انتخابات ۲۰۲۰ این کشور، ریاض راه خود را از تل آویو جدا ساخت و  در این مدت شاهد دست کم پنج دور مذاکرات بین مقامات ایران و عربستان در بغداد و مسقط بوده‌ایم که این گفت وگوها به گفته مقامات تهران و ریاض سازنده بوده‌ است.

ایران و عربستان در آستانه برگزاری دور ششم مذاکرات دوجانبه با هدف عادی سازی مناسبات قرار دارنداکنون ایران و عربستان در آستانه برگزاری دور ششم مذاکرات دوجانبه با هدف عادی سازی مناسبات قرار دارند. آن طور که «محمد ایرانی» سفیر ایران در کویت چند روز پیش در گفت‌وگو با روزنامه کویتی «الرای» اظهار کرده‌است، این دور از گفت وگوها به دلیل تحولات اخیر عراق به تعویق افتاده و انتظار می‌رود با فروکش کردن بحران سیاسی در عراق به عنوان کشور میزبان و میانجی، از سرگرفته شود./ ایرنا