هدی‌سادات پاک‌نهاد
- ناباروری اغلب در کوتاه‌مدت یا بلندمدت افراد را دچار مشکل می‌کند و آنان را در معرض فشارهای خانوادگی و اجتماعی قرار می‌دهد. بر اساس برآوردهای سازمان بهداشت جهانی ۱۵ درصد کل زوج‌های جهان نوعی  از ناباروری را در طول زندگی خود تجربه می‌کنند، عددی که در ایران به ۲۲ درصد هم می‌رسد. طبق آمارها، در ایران حدود ۴ میلیون زوج نابارور وجود دارد. گروهی از زوج‌های نابارور کنونی، نابارور ثانویه هستند؛ یعنی آنها زوج های باروری بوده‌اند که بنا به دلایلی همچون سبک زندگی، تغذیه، تأخیر در فرزند آوری و ... قدرت باروری خود را از دست‌داده‌اند اما یکی از سؤالات رایج این است که آیا  ورزش و کاهش وزن می تواند شانس باروری را کاهش یا افزایش دهد؟

برای پاسخ به این سؤال به سراغ دکتر آتوسا کریمی، متخصص زنان و زایمان، فلوشیپ درمان ناباروری و عضو هیات علمی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا رفتیم و درباره تأثیر ورزش در باروری و ناباروری با ایشان به گفت‌وگو پرداختیم.

ورزش شانس باروری را افزایش می‌دهد

تحقیقات نشان می‌دهد که حدود ۱۲ درصد از ناباروری‌ها به دلیل وجود چربی بیش‌ازحد و اضافه‌وزن است. دکتر کریمی با اشاره به این موضوع یکی از روش‌های افزایش شانس باروری را ورزش و کاهش وزن می داند: «کسانی که ورزش می‌کنند معمولاً سبک زندگی سالم‌تری خواهند داشت و اندازه شاخص توده بدنی‌شان در اندازه ایده‌ال تنظیم می‌شود لذا احتمال اینکه دچار چاقی مفرط شوند، بسیار پایین است.شاخص توده بدنی این‌گونه به دست می‌آید که وزن(برحسب کیلو گرم )را تقسیم‌بر مجذور قد (برحسب متر) فرد می‌کنند و اگر شاخص توده بدنی عددی مابین ۵ /۱۸تا ۹/۲۴ باشد، وزن فرد ایده‌آل است اما شاخص توده بدنی از  ۲۵تا۹ /۲۹  اضافه‌وزن، ۳۰  تا ۹/۳۴چاقی و شاخص توده بدنی بالای ۳۵ چاقی مفرط به‌حساب می‌آید. از طرف دیگر، کسانی که ورزش می‌کنند تمایلشان به مصرف دخانیات کمتر می‌شود و از این‌جهت، افراد سالم‌تری هستند وخون رسانی به همه اندام های آنان از جمله دستگاه تولید مثل بیشتر می باشد و در نتیجه شانس باروری در این افراد بیشتر است. همچنین زنان چاقی که تصمیم به اقدام برای بارداری دارند با ورزش می‌توانند شانس باروری را افزایش دهند زیرا چربی، اطراف تخمدان‌ها و لگن را فرا می‌گیرد و با ایجاد اختلال در سوخت وساز قند خون واختلال کارکرد هورمون های جنسی سبب کاهش تخم گذاری وکاهش باروری می‌گردد. همچنین درصورت نیاز به انجام روش‌های پیشرفته  کمک باروری مانند IVF و میکرواینجکشن دسترسی به تخمدان‌ها درحین عمل‌، مشکل خواهد بود؛ از طرفی، خانم‌های چاق برای درمان ناباوری به دوز داروهای بیشتری نیاز دارند و همین مسئله باعث افزایش هزینه دارو، پاسخ‌دهی کمتر و جراحی سخت‌تر خواهد شد.»

لاغری مفرط منجر به ناباروری می‌شود

به گفته کریمی همان‌طور که چاقی و شاخص بدنی بالای ۲۵ احتمال باروری را کاهش می‌دهد، لاغری مفرط و شاخص توده بدنی پایین‌تر از ۵/۱۸ نیز می‌تواند منجر به ناباروری شود.

این فلوشیپ درمان ناباروری می‌گوید: «زمانی که وزن و بافت چربی خانم‌ها از یک حدی کمتر می‌شود، به‌صورت فیزیولوژیک تخمک‌گذاری و خون‌ریزی‌های ماهانه متوقف می‌شود و به‌صورت موقت ناباروری اتفاق می‌افتد که اگر در این مرحله، فرد به پزشک مراجعه نکند و زیر نظر متخصص تغذیه وزنش را اصلاح نکند، ممکن است ناباروری طولانی‌مدت و حتی غیرقابل‌برگشت شود. بنابراین، افراد باید خودشان را در محدوده وزنی مناسب (شاخص توده بدنی ۵/۱۸ تا۹/۲۴) نگه‌دارند. همچنین کسانی که در شاخص توده بدنی نرمال قرار دارند، با ورزش می‌توانند شانس باروری را افزایش دهند و در صورت باروری، دوران بارداری بهتر و سالم‌تری را سپری کنند.»

تأثیر ورزش در کاهش عوارض بارداری خانم‌های چاق

کریمی می‌گوید عوارض بارداری در خانم‌هایی که اضافه‌وزن دارند بیشتر است: «زنان چاق حتی در صورت بارداری عوارضی مانند سقط‌ جنین،افزایش فشارخون یا مسمومیت حاملگی، لخته شدن خون درریه ها واندام‌ها و... بیشتر از بانوانی تست که وزن نرمال دارند. ورزش کمک می‌کند تا  خون‌رسانی به  همه اندام‌ها واز جمله تخمدان‌هاورحم افزایش یابدواحتمال پذیرش بافت پوششی رحم برای لانه گزینی جنین بیشتر شود. همچنین با خون‌رسانی بهتر به تخمدان‌ها، فولیکول‌ها و تخمک‌های باکیفیت بهتری تولید می‌شود.»

 ورزش چه زمانی شانس باروری را کاهش می‌دهد؟

کریمی در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «ما برحسب شرایط بیماران در برخی مقاطع به آن‌ها توصیه می‌کنیم که از انجام ورزش‌های سنگین خودداری کنند. به‌عنوان‌مثال، خانم‌هایی که تحت درمان IVF  قرار دارند به دلیل مصرف داروهای تحریک تخمک‌گذاری تزریقی که سبب رشد فولیکول ها در تخمدان می گردد باید از انجام ورزش‌های سنگین مثل دراز و نشست، حرکات ژیمناستیک و تردمیل با سرعت زیاد خودداری کنند زیرا احتمال دارد به تخمدان‌ها ضربه بخورد یا تخمدان‌ها در اثر حرکات شدید دچار پیچ‌خوردگی(تورشن) شوند که این مسئله باعث می‌شود خون‌رسانی تخمدان دچار مشکل شود اما پیاده‌روی با سرعت ملایم برای این بانوان نه‌تنها مشکلی ندارد بلکه به بهبود شرایط نیز کمک خواهد کرد؛ بنابراین تا زمانی که بیماری در سیکل IVF قرار نگرفته و داروهای تزریقی هورمونی دریافت نکرده، محدودیتی برای انجام ورزش ندارد.»

همچنین بانوانی که برای آنان انتقال جنین انجام شده است، در دوره پس از انتقال جنین از ورزش های سنگین خودداری کنند اما پیاده روی سبک وکوتاه مدت منعی ندارد. بانوان باردار در طول دوره بارداری برای نوع ومدت زمان حرکات ورزشی مناسب باید حتما با متخصص زنان مشورت کنند به عنوان مثال بانوان بارداری که جفت در بخش پایینی رحم قرار گرفته است باید از فعالیت های بدنی سنگین خودداری کنند وپزشک  درمورد محدوده فعالیت مجاز، برحسب سن بارداری وشرایط بیمارتصمیم گیری خواهد کرد.

تحت نظر متخصص تغذیه رژیم بگیرید

این روزها کاهش وزن و تناسب‌اندام به دغدغه‌ای برای زنان جوان تبدیل‌شده است. ازآنجایی‌که حین بارداری وزن بدن مادر افزایش می‌یابد، برخی زنان قبل از باردارشدن اقدام به کاهش وزن می‌کنند؛ دکتر کریمی دراین‌باره می‌گوید: «در صورت اضافه وزن وچاقی کاهش وزن قبل از اقدام به بارداری  پیشنهاد می‌شود، به‌ ویژه زنانی که دچار تنبلی تخمدان ( تخمدان پلی کیستیک )ودارای اضافه وزن  هستند حتماً قبل از بارداری باید وزنشان را کاهش دهند زیرا چربی زیاد در بدن این افراد باعث افزایش مقاومت به انسولین واختلال در سوخت وساز قند وچربی خون وهورمون های جنسی  می شود و به ناباروری دامن می‌زند. با کاهش وزن، مقاومت به انسولین کاهش می یابد وسوخت وساز قند وچربی وکارکرد هورمون ها تنظیم می گردد وسرانجام خون‌ریزی‌های ماهانه منظم شده و تخمک‌گذاری‌ها آغاز می‌شود به طوری که برخیاز افراد که دارای تخمدان های پلی کیستیک هستند پس  از کاهش وزن، خودبه‌خود باردار می‌شوند اما دقت کنید که کاهش وزن حتماً باید تحت نظر متخصص تغذیه انجام شود و رژیم‌های خودسرانه و فوری ممنوع است زیرا برخی افراد بدون توجه به نیازهای بدن، برای کاهش وزن تنها از یک ماده غذایی استفاده می‌کنند و خودشان را از مواد غذایی دیگر محروم می‌کنند که این امر به‌مرورزمان باعث کمبود ویتامین‌ها و املاح شده و مشکلاتی مانند ریزش مو، چروک شدن پوست، آسیب به ارگان‌های داخلی و تشدید ناباروری را به دنبال خواهد داشت.»

این فلوشیپ نازایی تأکید می‌کند: «چنانچه افراد زیر نظر متخصص تغذیه اقدام به کاهش وزن نمایند، می‌توانند مقدار مناسب و درعین‌حال متنوعی از مواد غذایی و ویتامین‌ها را دریافت کنند و وزنشان را در مدت‌زمان مناسب با رژیم علمی کاهش دهند. همچنین این نوع کاهش وزن کمک می‌کند تا سلامتی مو و پوست افراد حفظ شود و در عین حال شانس باروری را افزایش می‌دهد.» / ایرنا