محمدرضا رئیسی
 نزدیک به دو سال و نیم است که آمارهای مربوط به ویروس کرونا همه روزه از رسانه­‌ها منتشر می­‌شود و اطلاع از این اعداد، تبدیل به بخشی از زیست روزانه ما شده است؛ آمارهایی که خبر از تعداد جان‌باختگان، بستری­‌ها و ابتلا می­‌دهند و در پس هر کدام، اضطرابی پنهان یا آشکار به جان­مان می­‌نشیند.

پنجشنبه گذشته (۱۲ خرداد ماه) نقطه عطفی پدیدار شد و پس از ۲۴ ماه و ۱۰ روز، آمار فوتی­‌های کرونا در کشور به عدد صفر رسید؛ از این رو وزیر بهداشت در توئیتی اعلام کرد: «این موفقیت را به رهبر انقلاب و ملت ایران تبریک می­گویم و بر ارواح بلند شهدای مدافع سلامت درود می­‌فرستم».

 این آمار اگرچه ثابت نماند اما در روزهای بعد از عدد ۱۰ نیز فراتر نرفت اما نسبت به تابستان سیاه گذشته که مرگ­‌های کرونایی کشور، سه رقمی شد و موجی از نگرانی و بیم از بی­‌واکسنی بر کشور سایه انداخته بود، موفقیت بزرگی است و جا دارد ثبت آن را بیش از هرچیز، مدیون ایثارگری مدافعان سلامت کشور بدانیم و در مقابل عزم و اراده فداکارانه آنان سر تعظیم فرود آوریم.

این رویه گرچه با آزمون و خطاهای بسیار و تلفات انسانی و مرگ رسمی نزدیک به ۱۵۰ هزار هم‌وطن حاصل شده اما حاوی هشدارها و عبرت­‌های درس­‌آموزی است که بیان آنها خالی از فایده نیست.

این آمارها قطعی نیستند
نخستین هشداری که باید مطرح کرد این است که بر اساس اعلام چندباره مسئولان ستاد ملی مقابله با کرونا و دیگر متخصصان، آمارهایی که به صورت روزانه از سوی روابط عمومی وزارت بهداشت یا مراجع ذیصلاح اعلام می­‌شود، هیچ‌کدام قطعی نیستند و به طور معمول همه موارد لحاظ نمی­‌شود زیرا آمار اعلامی «بر اساس معیارهای قطعی تشخیصی» در مراکز بهداشتی کشور حاصل شده و ممکن است مورد یا مواردی از مرگ یا ابتلا در نقطه­‌ای روی دهد که در شمار آمارها لحاظ نشده باشد؛ از جمله در مرگ­‌ها و ابتلاهای خانگی.
بناربراین چنین ارقامی به همان اندازه که جای خرسندی دارند، جای احتیاط و مراقبت داشته و باید در محاسبه‌های مردم و مسئولان به صورت تقریبی لحاظ شوند.

هشداری که همواره باید در نظر باشد، آمار بالای بستری­‌ها در بخش مراقبت­‌های ویژه است؛ بر اساس وزارت بهداشت، نزدیک به ۵۰۰ نفر از بیماران مبتلا به کووید۱۹ در بخش‌های مراقبت‌های ویژه بیمارستان­‌ها تحت مراقبت قرار دارند.بستری­‌های «مراقبت ویژه» هنوز زیاد است
هشدار دومی که همواره باید در نظر باشد، آمار همچنان بالای بستری­‌ها در بخش مراقبت­‌های ویژه است؛ در همان روزی که اعلام شد آمار «رسمی» مرگ ناشی از کرونا به عدد صفر رسید(پنجشنبه گذشته)، وزارت بهداشت هشدار داد بر اساس معیارهای قطعی تشخیصی، ۱۷۵ بیمار جدید مبتلا به کووید۱۹ در کشور شناسایی و ۳۴ نفر از آنها بستری شدند و نیز ۴۹۴ نفر از بیماران مبتلا به کووید۱۹ در بخش‌های مراقبت‌های ویژه بیمارستان­‌ها تحت مراقبت قرار دارند.

اشغال این تعداد تخت در بخش مراقبت­‌های ویژه از آن رو اهمیت دارد که بدانیم بخش­‌های آی‌سی‌یو در بیمارستان­‌ها همواره با محدودیت مواجه­‌اند و مجهزترین مراکز درمانی نیز، گاه از کمبود تخت­‌ها در این زمینه اظهار تاسف می­‌کنند. بد نیست بدانیم تعداد تخت­‌های مراقبت ویژه در شبکه بهداشت کشور همواره کمتر از نیاز است و بر اساس اعلام سال ۱۳۹۸ «علی‌ امیر سوادکوهی» رئیس انجمن مراقبت‌های ویژه ایران، «هزینه راه­‌اندازی هر تخت آی‌سی‌یو بین ۱.۵ تا ۲ میلیارد تومان است»!

هنوز ۱۴ میلیون ایرانی حتی یک دُز واکسن نزده‌اند!
شاید باورش سخت باشد اما حقیقت دارد که هنوز ۱۴ میلیون نفر از واجدان شرایط، حتی یک دُز واکسن کرونا را هم تزریق نکرده‌اند؛ این آمار نه مربوط به چند ماه پیش بلکه مربوط به ۱۴ خرداد است که از سوی سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا اعلام شد.
«عباس شیراوژن» در گفت‌وگوی تلویزیونی با اعلام اینکه تکمیل چرخه واکسیناسیون نقش مهمی در کاهش مرگ‌ومیرهای کرونایی دارد از هم‌وطنان خواست برای دریافت واکسن خود اقدام کنند و افزود: «حدود ۱۴ میلیون نفر از هموطنان حتی یک نوبت واکسن کرونا را هم دریافت نکرده‌اند»!
در همان برنامه «حمید عمادی» متخصص بیماری‌های عفونی نیز با هشدار درباره اینکه تک رقمی شدن تعداد فوتی‌ها به معنای پایان کرونا نیست، از هم‌وطنان خواست علاوه بر تکمیل چرخه واکسیناسیون، شیوه­‌نامه‌های بهداشتی را هم رعایت کنند.

با توجه به اینکه هنوز هیچ مرجع رسمی داخلی و جهانی اعلام نکرده است که ایمنی کامل یا نسبی از کووید۱۹ حاصل شده و با نظرداشت اینکه ۱۴ میلیون نفری که هیچ واکسنی نزده‌اند، در سطح کشور پراکنده‌اند، احتمال ابتلای این افراد همچنان بالاست و باید مراقبت­‌های لازم را از جمله فاصله­‌گذاری و زدن ماسک را مهم پنداشت.

به عنوان آخرین نکته در بخش هشدارها، شاید بد نباشد پژوهشگران عرصه­‌های مختلف اجتماعی، پزشکی و روان‌شناسی، مطالعه علمی این موضوع را در اسرع وقت در اولویت بگذارند که «چه علل و عواملی باعث شده است این جمعیت میلیونی، از تزریق واکسن امتناع کنند»؟! آن­هم در شرایطی که همه مراجع علمی، مذهبی، حاکمیتی و مردمی بر تزریق سه دُز واکسن تاکید کرده و خاطره مرگ­‌های سه رقمی روزانه هنوز در ذهن و ضمیر ما زنده است.

با توجه به اینکه هیچ مرجع رسمی داخلی و جهانی اعلام نکرده که ایمنی کامل یا نسبی از کووید۱۹ حاصل شده و با نظرداشت اینکه ۱۴ میلیون نفر هیچ واکسنی نزده‌ و در سطح کشور پراکنده‌اند، احتمال ابتلای این افراد همچنان بالاست و باید مراقبت­‌های لازم را از جمله فاصله­‌گذاری و زدن ماسک را مهم پنداشت.عبرت­‌های کرونایی و چند پرسش مقدماتی
نگاهی به آثار و عوامل رویدادهای مربوط به کرونا و درس­‌آموزی از ۲۸ ماه گذشته، نیازمند یک بررسی جامع و چندبعدی است که از حوصله این نوشتار خارج است؛ از رویدادهای اقتصادی و معیشتی ناشی از همه­‌گیری کرونا تا پیامدهای روانی، اجتماعی، بهداشتی و مرگ‌ومیرهای آن.

بر اساس آخرین آمارها، مجموع بیماران کووید۱۹ در کشورمان به حدود ۷ میلیون و ۲۳۳ هزار؛ مجموع جان‌باختگان این بیماری به بیش از ۱۴۱ هزار و ۳۳۰ نفر و بیماران بهبود یافته و یا از بیمارستان‌ها ترخیص شده نیز به ۷ میلیون و ۵۶ هزار و ۲۰۶ نفر رسیده است؛ ضمن آنکه بیش از ۵۲ میلیون و ۳۶۷ هزار و ۲۵۰ آزمایش تشخیص کووید۱۹ در کشور انجام شده و نزدیک به ۵۰۰ نفر هنوز در بخش مراقبت­‌های ویژه بستری هستند.

البته تعداد قطعی فوتی‌ها و مبتلایان (اعم از بهبودیافتگان یا بستری­‌های پیشین) بیشتر از آمار کنونی است و همین موضوع لزوم عبرت­‌آموزی از رفتارهای مردم و مسئولان را بیشتر می­‌کند. با این تفاصیل پرسش‌هایی در ذهن هر انسان مسئول و متعهدی مطرح است که حتی مرور آنها نیز آموزنده بوده؛ از جمله پرسش­‌های زیر که انشاالله در فرصتی مجزا، پاسخی درخور بیابند:

۱. در ۹ ماه گذشته (از آغاز  به کار دولت سبزدهم) چه اتقاقی افتاد که واکسیناسیون شتابی گسترده گرفت و نوعی ایمنی جمعی (اگرچه به صورت نسبی) ایجاد کرد؟

۲. به جز واکسن، مسئولان کنونی چه تدبیری اندیشیدند که مرگ­‌های کرونایی به زیر ۱۰ نفر رسیده است و چرا مدیران پیشین از انجام آن عاجز بودند؟

۳. نقش ما مردم در رعایت شیوه­‌نامه­‌های بهداشتی تا چه حد موثر بود و آیا اگر از ابتدا هر شهروندی، مسئولانه به وظایف ملی، میهنی، شرعی و اجتماعی خود عمل می­‌کرد، مرزهای این بیماری چنین گسترده می­‌شد؟

۴. نقش رسانه‌ها در آموزش و ترغیب مردم و مسئولان برای مهار کرونا چه بود و چه کاستی­‌ها و غفلت­‌هایی داشتند؟

۵. مرگ رسمی نزدیک به ۱۵۰ هزار ایرانی، چه پیامدهای فردی و اجتماعی دارد و چه میزان از آن قابل اجتناب بود؟

۶. بار مالی وارد آمده بر نظام بهداشتی کشور تا چه میزان برآورد می­‌شود و چگونه می­‌توان برای همه­‌گیری­های احتمالی بعدی، آمادگی داشت؟  

۷. پیامدهای روانی ماه­‌های سیاه خانه­‌نشینی از سوی کدام مرجع برآورد شده و برای مقابله با آثار سوء آن چه باید کرد؟

۸. برای خانواده­‌هایی که سرپرستان خود را به دلیل کووید۱۹ از دست داده‌اند، چه فکری شده است؟

و ده‌ها پرسش دیگر که خارج از تعارف‌های معمول رسانه­‌ای، باید به دنبال پاسخ آنها بود.