سعید فرزان‌مهر
  نگاه مناسبتی به وقایع تاریخی، آنها را از معنا تهی می‌کند و از آن روزها چیزی جز کلیشه باقی نمی‌گذارد. ۱۲ فروردین، روز جمهوری اسلامی یکی از همین روزهاست که قرار گرفتن آن در روزهای آغازین سال بر مهجوریت آن افزوده است.

همواره در ارتباط با رفراندوم ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ پرسش‌هایی پیرامون آزادی انتخاب در رفراندوم، نقش و جایگاه زنان درآن و چیستی نظام مطلوب مردم مطرح می‌شود. بی‌تردید درک بی‌واسطه دیدگاه‌های انقلاب اسلامی، با رجوع به اندیشه و مواضع امام خمینی(ره) به عنوان رهبر فکری و سیاسی انقلاب اسلامی ایران میسر می‌شود.
در همین راستا بیانات حضرت امام(ره) در روزهای منتهی به رفراندوم ۱۱ و ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ و انتخاب نوع نظام سیاسی ایران بازخوانی شد تا علاوه بر درک بهتر این رفراندوم، چرایی رای قاطع مردم مورد تامل و توجه قرار گیرد.
در ادامه پنج محور اصلی و پرتکرار بیانات حضرت امام(ره) در ایام منتهی به این رفراندوم مرور شده است.

۱. اتحاد و هوشیاری در استمرار نهضت
این موضوع را می‌توان پرتکرارترین مساله و دغدغه حضرت امام(ره) پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در روزهای منتهی به رفراندوم نظام سیاسی ایران دانست. حضرت امام(ره) در بیانات خود در این رابطه بر دو محور زیر تاکید دارند:
_ همگانی بودن ساخت کشور و ضرورت حضور همه با هم با تاکید بر اتحاد و برادری
_ مقابله با ریشه‌های نهادینه شده استعمار در فرهنگ، اقتصاد و جامعه

«ما هنوز پیروزِ حقیقی نشده‌ایم؛ گمان پیروزی نبرید که سستی می‌آورد. دشمنان اسلام و کشور در کمین‌اند و اختلاف ایجاد می‌کنند و توطئه دارند... با قدرت واحد!
اگر همه با هم باشید، این بار را به آخر خواهید رسانید و اگر خدای نخواسته اختلافی بین قشرها پیدا بشود، من ترس این را دارم که باز مسائل قبل اعاده شود. باید این رمز پیروزی را که وحدت کلمه و اتکا به قرآن مجید است حفظ کنیم و همه با هم به پیش برویم (امام خمینی (ره)؛ ۰۲ فروردین ۱۳۵۸)».
«باید با هم همین طور که تا اینجا آمده‌ایم تا آخر برویم. این نهضت را نگذارید سرد بشود، نگذارید سست بشود. سستی و سردی در امروز، احتمال این را دارد که ما را به شکست ببرد و اگر خدای نخواسته شکستی برای ملت حاصل بشود به نابودی اسلام تمام می‌شود (امام خمینی (ره)؛ ۰۴ فروردین ۱۳۵۸)».

«و بحمد الله همه اقشار ملت ما آگاهانه مسائل را حل کرده‌اند و تا اینجا رسانده‌اند؛ من امیدوارم که از حالا به بعد هم این نهضت را ادامه بدهید و مسائل بعد؛ که مسائل اساسی است و برای ساختن مملکت است. یک مملکتی که ویرانش کردند و رفتند، ساختن لازم دارد. و این احتیاج دارد که همه اقشار ملت کمک کنند و از دولتِ تنها نمی‌آید این کار، از بعضی قشرها نمی‌آید این کار، از روحانیون نمی‌آید این کار. باید همه با هم باشند؛ همان طوری که همه با هم تا کنون پیشرفت کردیم، از حالا به بعد هم، همه با هم باید به پیش برویم (امام خمینی (ره)؛ ۰۹ فروردین ۱۳۵۸)».

«ما هنوز پیروزِ حقیقی نشده‌ایم؛ گمان پیروزی نبرید که سستی می‌آورد. دشمنان اسلام و کشور در کمین‌اند و اختلاف ایجاد می‌کنند و توطئه دارند... با قدرت واحد!ریشه‌های استعمار
«استبداد بحمدالله از بین رفت. دیگر کسی نیست که به شما زور بگوید... و مردم هم دیگر زور نمی‌شنوند. همه در خدمت ملت هستند؛ دولت در خدمت ملت است؛ ما همه در خدمت ملت هستیم. آنچه باقی مانده، ریشه‌های استعمار است که به این زودی این ریشه‌ها را نمی‌توانیم از بیخ درآوریم مگر اینکه همه این نهضت را حفظ کنید، و این وحدت کلمه را حفظ کنید.
اگر گمان بکنید که پیروز شدید، سست خواهید شد... ما الآن بین راه هستیم، به منزل نرسیدیم و ما راه طولانی دیگری داریم و آن اینکه ریشه‌های گندیده استعمار را از بیخ و بن ان‌شاء‌الله به خواست خدا درآوریم (امام خمینی (ره)؛ ۰۷ فروردین ۱۳۵۸)».

«شما جوان‌ها، شما نیروهای جوان باید این نیمه راه دیگر را هم با قدرت پیش ببرید. باید با وحدت کلمه، با اسلام، با ایمان، از این نهضت تا اینجا که آمده‌اید، از اینجا به بعد هم جلو بروید. باید همه ریشه‌های استبداد و ریشه‌ای استعمار را از این مملکت بکَنید؛ باید این مملکت را پاکسازی کنید. این مملکت عقب مانده است، این مملکت اقتصادش ورشکسته است، این مملکت الآن آشفته است [و] به نیروی شما جوان‌ها باید این مملکت اصلاح بشود. ما همه مسئول هستیم؛ ما همه باید دنبال این کار را بگیریم تا به آخر برسانید (امام خمینی (ره)؛ ۰۹ فروردین ۱۳۵۸)».

۲_ حضور فعال زنان و حقوق بیشتر آنها
همان‌گونه که زنان در دوران مبارزه نقش به‌سزایی در انقلاب داشتند، پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در روزهای تعیین نوع نظام سیاسی ایران نیز اهمیت حضور و نقش‌آفرینی آنها تداوم یافته لذا یکی از محورهای بیانات حضرت امام(ره) حضور و حقوق آنها بوده است.

«آنچه لازم است تذکر دهم شرکت زنان مبارز و شجاع سراسر ایران در رفراندوم است. زنانی که در کنار مردان بلکه جلوتر از آنان در پیروزی انقلاب اسلامی نقش اساسی داشته‌اند، توجه داشته باشند که با شرکت فعالانه خود، پیروزی ملت ایران را هر چه بیشتر تضمین کنند. شرکت در این امر برای مرد و زن از وظایف ملی و اسلامی است. شما همه آزادانه به هر چه می‌خواهید رای بدهید (امام خمینی (ره)؛ ۴ فروردین ۱۳۵۸)».

«همان‌گونه که حقوق مردها در اسلام مطرح است، حقوق زن‌ها [هم مطرح است‌]. اسلام به زنها بیشتر عنایت کرده است تا به مردها. اسلام زنها را بیشتر حقوقشان را ملاحظه کرده است تا مردها. این هم [آن‌] معنا که بعد از این چه خواهد شد: زن‌ها حق رای دارند-از غرب بالاتر است این مسائلی که برای زن‌ها ما قائل هستیم- حق رای دادن دارند، حق انتخاب دارند، حق انتخاب شدن دارند. همه اینها هست. تمام معاملاتشان به اختیار خودشان است و آزاد هستند. اختیار شغل را آزاد هستند... ما قول می‌دهیم به شما که در حکومت اسلامی همه- همه و همه- آزاد، همه و همه به حقوق حقّه خودشان خواهند رسید. (امام خمینی (ره)؛ ۹فروردین ۱۳۵۸)».

زن‌ها حق رای دارند-از غرب بالاتر است این مسائلی که برای زن‌ها ما قائل هستیم- حق رای دادن دارند، حق انتخاب دارند، حق انتخاب شدن دارند. همه اینها هست. تمام معاملاتشان به اختیار خودشان است و آزاد هستند.۳_ آزادی مردم در انتخاب نوع نظام سیاسی
امام خمینی(ره) آگاهی‌بخشی و ارتقا بینش و شناخت مردم را لازمه یک نظام مردمی می‌داند. در همین رابطه ایشان هم‌زمان با فعال‌سازی آحاد مردم برای نقش‌آفرینی در ساختن نظام اسلامی، بر ارتقا آگاهی و رشد عمومی تاکید دارند. لذا در آن روزها با وجود روشن بودن سلیقه و انتخاب مردم، ایشان علاوه بر تاکید بر آزادی مردم در انتخاب نوع نظام سیاسی، اصرار بسیاری بر ضرورت تبیین و تشریح معنا و ابعاد نظام جمهوری اسلامی و تفاوت با دیگر نظام‌ها داشتند.

«همه قشرها باید رای بدهند و شرکت کنند و همه قشرها آزادند در رای دادن. تمام قشرها به حقوق خودشان خواهند رسید. برادرهای سنی ما مثل ما هستند، با ما هیچ فرقی ندارند در حقوق؛ حقوق همه آنها داده خواهد شد. شرکت کنند آنها هم در آنچه سرنوشت آنها را تعیین می‌کند. به حرف اشخاصی که بین آنها می‌خواهند تفرقه بیندازند، می‌خواهند به اسم سنی و شیعه بین ما برادرها را جدایی بیندازند و منافع ما را به جیب دیگران بکنند، به حرف اینها اعتنا نکنید (امام خمینی (ره)؛۹ فروردین ۱۳۵۸)».

«من تقاضا دارم که همه رای بدهید به جمهوری اسلامی. البته آزاد هستید [به‌] هر چه خواستید رای بدهید. و اینکه در این ورقه‌ها «آری» و «نه» است، شما می‌توانید در «نه» هر فرمی را که می‌خواهید در او بگنجانید. لازم نیست که همان «نه» باشد؛ شما حق دارید، می‌توانید که در آن ورقه بنویسید «جمهوری دمکراتیک»، بنویسید «رژیم سلطنتی». هر چه خواستید بنویسید مختار هستید لکن البته رفراندم به معنی «آری» و «نه» است. انتخاب نیست، رفراندم است؛ رفراندم «آری» و «نه» است لکن شما مختارید که انتخاب کنید و یکی از آن چیزهایی که می‌خواهید بنویسید... به همین نکته هم توجه کنید که «نه» معنایش رژیم سلطنتی نیست؛ «نه» معنایش این است که جمهوری اسلامی را نمی‌خواهید. بعد می‌شود که شما رژیم سلطنتی خواستید و «نه» گفتید؛ می‌شود که جمهوری مطلق خواستید و «نه» گفتید؛ و می‌شود که جمهوری دمکراتیک خواستید و «نه» گفتید. «نه» معنایش رژیم سلطنتی نیست که از آن فرار کنید. در هر صورت شما مختارید که «آری» بگویید یا «نه» بگویید، یا هر چه دلتان می‌خواهد در ورقه بنویسید؛ کسی جلوی شما را نمی‌گیرد (امام خمینی (ره)؛ ۰۹ فروردین ۱۳۵۸)».

۴_ حفاظت و صیانت مردمی انتخابات
امام خمینی(ره) همانند سایر مراحل نهضت، موضوعات و مسائل انقلاب را با محوریت و نقش سپاری به مردم پیش می‌برد. اعتماد و اتکای حضرت امام(ره) به مردم سبب می‌شود که ایشان به مقوله امنیت نیز نگاهی کاملا اجتماعی و مردمی داشته و تحقق آن را با حضور و نقش آفرینی احاد مردم میسر بدانند.

«من امیدوارم که عشایر محترم لرستان و سایر عشایر ایران، الآن احساس بکنند که مملکت مال خودشان است و مثل سابق نیست که مامورین دولت به آنها تعدی بکنند. دولت دولت اسلامی است، خدمتگزار است؛ و ماها خدمتگزار شما هستیم. و من امیدوارم که با سلامتی و با سعادت باشید و از این به بعد برای مملکت خودتان فعالیت بکنید، و در محالّی که هستید حفظ نظم آنجاها را خودتان بکنید و نگذارید در آنجا کسانی که مفسده جو هستند رخنه بکنند. و اگر کسی در این رفراندم خواست که یک اخلالی کند، جداً جلوگیری کنید (امام خمینی (ره)؛ ۸ فروردین ۱۳۵۸)».

«الآن قضیه رفراندوم در پیش است. شیاطین می‌خواهند اخلال بکنند. جوان‌های ما باید صندوقها را حفظ کنند؛ اطراف صندوق‌ها را حفظ کنند و نگذارند کسی در آن دخالت بکند. اگر کسی خواست آشوب بکند او را منع کنند؛ اگر کسی خواست اخلال بکند جلوگیری کنند. جوانهای غیور ما باید این مطالب را توجه داشته باشند که شیاطین که دنباله رژیم سابق هستند، از باقیمانده آنها هستند و کارگر استعمار هستند، اینها می‌خواهند اخلال کنند در رفراندوم. شما باید این اخلال را خنثی کنید؛ ملت ما باید خنثی کنند این اخلال را. من از خدای تبارک و تعالی خواستارم که به خواست خودش و به قدرت کامله خودش به ما توفیق بدهد که این رفراندم را تا آخر برسانید و حکومت عدل جمهوری اسلامی را در ایران مستقر کنید (امام خمینی (ره)؛ ۷ فروردین ۱۳۵۸)».

۵_ حکومت عدل اسلامی خواسته همه مردم
حضرت امام در تصویرسازی نظام سیاسی مطلوب خود بر دو مولفه اصلی همواره تاکید دارند:
_ مردمی بودن و حفظ حضور و مشارکت و میدان‌داری مردم در اداره و ساخت کشور
_ تغییرات اساسی و ریشه‌ای در شیوه حکمرانی کشور و پاسداری از حقوق آحاد جامعه به ویژه مستضعفین

جمهوری اسلامی و تحول همه امور
«باید به وظایف اسلامی عمل بکنید. با مردم مثل سابق عمل نشود؛ الآن مثل سابق نیست. الآن کشور، کشورِ اسلامی است و عادات و رسوم، عادات و رسومی اسلامی باید باشد. کشوری است که باید حکومت در خدمت مردم باشد؛ پلیس در خدمت مردم باشد؛ تحمیل بر مردم نباشد. من از خدای تبارک و تعالی خواهانم که همه ماها را به وظایف خودمان آشنا کند. شماها برادر من هستید. من در خدمت ملت هستم (امام خمینی (ره)؛ ۹ فروردین ۱۳۵۸)».

«وضعْ وضعِ دیگری ان‌شاء‌الله خواهد شد و دولت یک دولت اسلامی [است‌] و آن خیانت‌ها که پیشتر می‌شد و بودجه‌های مملکت هدر می‌رفت ان‌شاء‌الله دیگر نمی‌رود، ما امیدواریم که با تثبیت حکومت عدل اسلامی به این مسائل اساسی جامه عمل پوشیده بشود. البته محتاج به یک زمانی است، محتاج به تدریج است (امام خمینی (ره)؛ ۹ فروردین ۱۳۵۸)».

«در جمهوری اسلامی باید تمام مسائلی که در ایران است متحول بشود. در جمهوری اسلامی باید دانشگاه‌ها متحول بشود؛ دانشگاه‌های پیوسته، به دانشگاه‌های مستقل متبدل بشود. فرهنگ ما باید متبدل بشود؛ فرهنگ استعماری، فرهنگ استقلالی بشود. دادگستری ما باید متحول بشود؛ دادگستری غربی به دادگستری اسلامی متبدل بشود. اقتصاد ما باید متحول بشود؛ اقتصاد وابسته به اقتصاد مستقل متبدل بشود.»

«تمام چیزهایی که در حکومت طاغوت بود و به تَبَع اجانب در این مملکت ضعیف، در این مملکت زیردست، پیاده شده بود با استقرار حکومت اسلامی و حکومت جمهوری اسلامی تمام‌ اینها باید زیرورو بشود. و باید مردم خودشان را اصلاح بکنند؛ و باید اشخاصی که ظالم هستند و به زیردستها ظلم کردند، باید آنها دیگر ظلم نکنند. طبقات مختلف به طبقات پایین ظلم نکنند. باید حق فقرا، حق مستمندان داده بشود. تمام اینها در جمهوری اسلامی باید عمل بشود. و ملت وظیفه دارد که در جمهوری اسلامی پشتیبانی از دولتها بکند که به خدمت ملت هستند. اگر دولتی را دید که خلاف می‌کند، ملت باید تودهنی به او بزند. اگر چنانچه دستگاه جابری را دید که می‌خواهد به آنها ظلم کند، باید شکایت از او بکنند و دادگاهها باید دادخواهی بکنند؛ و اگر نکردند خود ملت باید دادخواهی بکند، برود توی دهن آنها بزند. (امام خمینی (ره)؛ ۱۲ فروردین ۱۳۵۸).

طبقات مختلف به طبقات پایین ظلم نکنند. باید حق فقرا، حق مستمندان داده بشود. تمام اینها در جمهوری اسلامی باید عمل بشود. و ملت وظیفه دارد که در جمهوری اسلامی پشتیبانی از دولتها بکند که به خدمت ملت هستند.جمهوری اسلامی و تقویت مستضعفان‌
«در جمهوری اسلامی ظلم نیست. در جمهوری اسلامی این طور مسائلی که زورگویی باشد نیست. فقیر و غنی؛ نمی‌تواند طبقه غنی بر طبقه فقیر زور بگوید، نمی‌تواند استثمار کند، نمی‌تواند آنها را با اجر کم وادار به عمل‌های زیاد بکند. باید مسائل اسلامی حل بشود در اینجا و پیاده بشود. باید مستضعفین را حمایت بکنند، باید مستضعفین تقویت بشوند؛ زیرورو بشوند مستکبر باید مستضعف بشود و مستضعف باید مستکبر بشود. نه مستکبر به آن معنی بلکه باید همه با هم برادروار در این دنیا- در این مملکت- همه با هم باشند (امام خمینی (ره)؛ ۱۲ فروردین ۱۳۵۸)».

جمهوری اسلامی و حفظ حقوق اقشار و اقلیت‌ها
«من به همه اقشار ملت- به تمام- عرض می‌کنم که در اسلام هیچ امتیازی بین اشخاص غنی و غیر غنی، اشخاص سفید و سیاه، اشخاص [و] گروه‌های مختلف، سنّی و شیعه، عرب و عجم، و ترک و غیر ترک- به هیچ وجه- امتیازی ندارند. قرآن کریم امتیاز را به عدالت و به تقوا دانسته است، امتیاز به دارایی‌ها نیست. باید این امتیازات از بین برود؛ و همه مردم علی السّواء هستند با هم و حقوق تمام اقشار به آنها داده‌ می‌شود. و همه در حقوق مساوی هستند.

اقلیت‌های مذهبی حقوقشان رعایت می‌شود؛ اسلام به آنها، برای آنها احترام قائل هست. برای همه اقشار احترام قائل است. کردها و سایر چیزها- سایر دستجاتی که هستند و زبان‌های مختلف دارند، اینها همه برادرهای ما هستند و ما با آنها هستیم و آنها با ما هستند؛ و همه اهل یک ملت و اهل یک مذهب هستیم ... و در قانون هم همه اقشار حقوقشان ملاحظه شده است و اقلیت‌های مذهبی، نسوان، دیگر اقشار- همه- حقوقشان ملاحظه شده است و هیچ فرقی ما بین گروه و گروهی در اسلام نیست؛ فقط به تقوا و به اتقاء عن الله تعالی فرق است (امام خمینی (ره)؛ ۱۲ فروردین ۱۳۵۸)».