شب امید
شب قدر، شب قداست نفس است و پاکی روح؛ شب ترنّم عندلبان ربانی، لحظه شکوه و اوج ذکرهای آسمانی است. شب قدر، شب امید، شب دعا، گاهِ اشک های بی صدا، زمانِ از خود رها شدن و لحظه آسمانیِ با خدا بودن است. شب قدر، فرصت شکوه ای است که به اجابت می رسد و از بارگاه کبریایی حق به قلب تطهیر شده انسان هدیه می شود. قدر، پاک ترین سرود آفرینش است که خداوند در جان انسان ها دمیده است. قدر، بهترین فرصت هجرت است که در تقدیر انسان آمده و لحظه طلایی مغفرت است که لب های نازک و معصوم گل ها را به حسرت کشانده است.

هنگامه عشق
لیالی قدر هنگام بزم است و عطا، و زمان عشق است و دعا. شب های قدر، فرصتی است تا انسان به خود آید، قفس تن را بگشاید و روح را در عالمی غیر از عالم حقیر و محدود ماده، در فضایی معطر و نورانی به پرواز درآورد و با نگاهی دیگر و لطیف تر به خود و جهان اطراف بنگرد؛ حجاب جان را به کناری بزند، تا ببیند که کیست و چیست و از کجا می آید و در کجا تمام دارد و به کجا خواهد رفت؟ لیالی قدر، فرصتی است تا آدمی آینده خویش را بشناسد و سرای جاودان خود را با چشم دل ببیند و قبل از این که جسم او به مقام حسرت و ندامت برسد، روح خویش را روانه آن دیار کند و آن مقامات و منازل را بشناسد نماید تا خواب غفلت او را نرباید و چرب و شیرین و زر و زیورِ آن، چشم دلش را کور نکند.

شب قدر و صلوات بر محمد و آل محمد(ص)
دعاهای ائمه(ع) معمولاً همراه با صلوات است. این ویژگی در تمام ادعیه امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه ـ که از آن به «زبور آل محمد(ص)» یاد می کنند ـ به چشم می خورد. چه نیکوست ما هم که دعا و نیایش را از آن بزرگواران آموخته و از طریق آنان با خدا و مکتب انسان ساز اسلام آشنا شده ایم، در لیالی مبارک قدر خواسته های خود را با حمد و ستایش الهی و صلوات و درود بر این عزیزان قرین سازیم و از این رهگذر به حوایج مشروع خویشتن دست یابیم.

دعای سحر
بهترین فرصت برای نیایش، وقت ملکوتی سحر است. امامان معصوم(ع) در سحرهای ماه مبارک رمضان به راز و نیاز با بی نیاز مطلق می پرداختند که در این باره می توان به دعای پر رمز و راز «سحر» از امام باقر(ع) و دعای عارفانه ابوحمزه ثمالی از امام سجاد(ع) اشاره کرد. امام باقر(ع) در مورد اهمیت دعای سحر می فرماید: «اگر مردم عظمت این دعا را نزد خدا بدانند و از اجابت سریعِ آن آگاه باشند، خود را برای آن به کشتن می دهند، گرچه با شمشیر باشد». آن حضرت، اسم اعظم خدا را در این دعا می داند و از آن به عنوان «رمز بزرگ» یاد کرد، و خواستار کتمانش از نامحرمانی چون منافقان، دروغگویان و منکران شده است.

شب زنده داری علما در ماه رمضان
علمای ربانی به پیروی از معصومین(ع) سحرهای ماه رمضان را غنیمت شمرده، آن را با دعا و نماز و یاد خدا سپری می کردند. مرحوم آیت اللّه سید محمدباقر دُرْچه ای، استاد آیت اللّه بروجردی، در قنوت نماز شب خود دعای ابوحمزه ثمالی را ایستاده می خواندند. فرزند امام خمینی(ره) می گوید: شبی در ماه رمضان، بر پشت بام خوابیده بودم. خانه ایشان در همسایگی ما بود. دیدم که صدایی می آید. بلند شدم و متوجه شدم که آقاست که در تاریکی نماز می خواند. دست هایش را به آسمان دراز کرده و گریه می کند. برنامه عبادی ایشان در ماه رمضان این بود که شب تا صبح نماز و دعا می خواندند و بعد از نماز صبح مقداری استراحت می کردند و صبح زود برای کارهایشان آماده بودند. علامه طباطبایی(ره) نیز شب های ماه رمضان را تا صبح بیدار بود. مقداری مطالعه می کرد و بقیه را به دعا و قرائت قرآن و نماز و اذکار مشغول بود.

اعتکاف رسول خدا(ص) برای درک شب قدر
شب قدر، به تعبیر امام صادق(ع) قلب ماه رمضان است. این ماه در طول سال جایگاه خاصی دارد. رسول خدا(ص) می فرماید: «خداوند از میان روزها، روز جمعه، از میان ماه ها، ماه رمضان و از میان شب ها، شب قدر را برگزید». پیامبر اکرم(ص) دهه آخرماه رمضان را اعتکاف می کردند و آن را مقدمه درک شب قدر قرار می دادند. امام صادق(ع) می فرماید: «رسول خدا یک سال، در دهه اول ماه رمضان و سال دوم، در دهه دوم و سال سوم، در دهه سوم ماه مبارک رمضان اعتکاف می کردند و این سنت را تا آخر ادامه می دادند».

احیای شب قدر در سیره معصومین(ع)
سیره معصومین(ع)، تاکید بر احیای شب قدر، تشویق به دعا و راز و نیاز و نکوهش از بهره نبردن از شب قدر بوده است. یکی از زنان پیامبر می گوید: «کوششی که رسول خدا(ص) در دهه آخر ماه رمضان انجام می داد، در هیچ وقت دیگری انجام نمی داد». امام علی(ع) می فرماید: «رسول خدا(ص) شب بیست و سوم ماه رمضان، به صورت افراد آب می ریخت تا خوابشان نگیرد». حضرت فاطمه(س) هم اعضای خانواده را وادار می کرد که روز بخوابند و شب غذای کمی بخورند تا بتوانند شب بیست و سوم را بیدار بمانند و می فرمودند: «محروم، کسی است که از خیر و فضیلت این شب محروم بماند».

تلاش برای درک شب قدر
درک شب قدر توفیق بزرگی است که نصیب همه کس نمی شود. از این رو بزرگانی که عاشق درک شب قدر بودند، تلاش های مستمر و طاقت فرسایی برای درک آن می کردند؛ نمونه اش عبادت یک ساله عالم بزرگوار «حاج ابراهیم کلباسی» است. او شب قدر را با عبادت درک کرد؛ زیرا به مدت یک سال، شب تا صبح عبادت کرد.

عارفان را به حقیقت شب ظلمانی نیست
شبِ مردانِ خدا روزِ جهانْ افروز است
شب رحمت
شب قدر، نعمت و رحمتی است که خداوند منّان به انسان مرحمت فرموده است. در این شب، خداوند راه بندگی را هموار و ابزار رشد و تکامل را بیش از پیش در اختیار آدمیان قرار داده است. به بندگان خویش مهلتی داده تا مقرب او شوند و از باده معرفت او بنوشند. این چراغانی و مهمانی و فراخوان بهانه ای است تا بندگان عاصی و فراری را به طوق بندگی خویش بکشاند و از بندگی طاغوت و هوا و هوس برهاند. در این ضیافت سفره ای گسترانید، به وسعت قرآن، با مائده های آسمانی، و از جنس نور؛ تا دل و جان آدمی را از زلال معرفت خویش صفا بخشد و مهمان را به جایی برساند که معبود خویش را آن گونه که هست ببیند و دیده از هرچه غیر اوست برگیرد و جهان در نظرش ناچیز شود و پایکوبان بیاید و جانباز این درگاه شود.

ضیافت نور
هرکه اندر عشق یابد زندگی
کفر باشد پیش او جز بندگی
هرکه او از عشق برخوردار شد
این جهان در نزد او مردار شد
هرکه را در عشق چشمی باز شد
پایکوبان آمد و جانباز شد
آری، این است محصول ضیافت شب های احیا. هرکس در این شب ها، قابلیت و توفیق حضور دوست را بیابد و با او همراه شود، دنیا و مقامات دنیوی در نظرش کوچک و بی مقدار شود. راستی، چشمی که بر افق اعلا باز شود و وسعت زمین و آسمان ها را ببیند، خود را آن قدر کوچک می انگارد که از خود شرمنده می شود که بخواهد «خودیت» و «منیتی» نشان دهد، تا چه رسد که تکبر ورزد و بر مال و مقام خویش فخر بفروشد و ندای «من آنم...» سر دهد. خدایا در این ضیافت نور که ما را به سوی نور و سلامت باطن دعوت فرمودی، دل های ما را به آیات قرآن نورانی فرما.

تزکیه اخلاق
راستی، کدام روز را بهترین روزهایت می دانی؟ از کدام فصل زندگیت، راضی تری؟ و از کدام ناخشنود؟... و چرا؟ تو را می گویم برادر مسلمان. تو را که شیعه مولا علی(ع) هستی. دریغا که از گذشت سریع زمان غافلیم. گویا دیروز بود که شنیدیم و خواندیم که ماه رجب، ماه عبادت و نیایش است، ولی رجب گذشت! و شعبان هم، همچنین. اینک ماییم و رمضان! ماییم و ماه پاکسازی جان و تهذیب نفس و تزکیه اخلاق. ماییم و رمضانِ تقوا و عبادت، رمضانِ شب زنده داری و تلاوت، رمضانِ دعا و شب های قدر و نیایش. مباد که فردا، چشم به عید فطر بگشاییم و رمضان و شب های احیا را از کف رفته ببینیم. مبادا امروزمان به امید فردا، و فردایمان در حسرت دیروز سپری شود.

شب های با ارزش
برادرم، می خواهی صداقت و ایمان خود را بیازمایی؟ این شب ها، موقعیت خوبی است. زمان، زمان خودآزمایی است و دمیدن فجر هر صبح و طلوع خورشید هرروز، هزاران پیام دارد؛ اما چه کسی با گوش جان این پیغام ها را می شنود و چه کسی به کار می بندد؟ تو خود بهتر می دانی. اینک، شب های قدر، من و تو را به سفره نورانی قرآن و ذکر و تهجد فرا می خواند. دریغ است شب قدر را از کف بدهیم، بی هیچ توشه گرفتن برای آخرت و درس آموزی برای دنیا.

چشمه سار جوشان
شب قدر، شب برکت، رحمت و مغفرت الهی است؛ شبی که در لحظه لحظه اش خدا جاری است و هر دقیقه اش سرمایه ای است که باید چون جان پاس داشت و آن را به راحتی از کف نداد. مگر می توان غیر از لیالی قدر، شبی یافت که ارزشی فزون تر از هزار ماه داشته باشد؟ مگر می توان غیر از این لحظات روحانی و معنوی، روزها و شب هایی سراغ گرفت که درهای بهشت به روی مردمان گشوده و درهای دوزخ بر روی آنان بسته باشد؟ مگر می توان لحظه هایی نشان دادکه در آنها نفس کشیدن تسبیح و خوابیدن عبادت باشد؟ پس بیایید قدر لیالی قدر را بیشتر بدانیم و پیش از آن که لحظه های ارزشمندش سپری شود، از چشمه سار جوشان آن خود را سیراب کنیم.

بهار انتظار
رمضان، بهار قرآن و بهار دعا و مناجات به درگاه پروردگار بی نیاز است. در هیچ ماهی به اندازه ماه مبارک رمضان دعا، مناجات، ذکر و نمازهای مستحبی وارد نشده است. هر روزِ آن، دعایی خاص و هر شبش نماز و ذکری ویژه دارد. اما رمضان، بهارِ انتظار نیز هست؛ چرا که در دعاها و مناجات های این ماه به همان اندازه که روح بندگی و تضرع به درگاه خداوند و طلب آمرزش و رستگاری موج می زند، روح انتظار و امیدِ فرا رسیدن دولت کریمه اهل بیت، علیهم السلام، نیز جاری است.

شب قدر در کلام مقام معظم رهبری
مقام معظم رهبری در مورد شب قدر می فرماید:

ماه رمضان، وقت استغفار و دعا و انابه است... شب های قدرِ... آن را قدر بدانید؛ از اول شب، از هنگام غروب آفتاب، سلام الهیِ «سلام هی حتی مطلع الفجر» شروع می شود، تا وقتی که اذان صبح آغاز می گردد. این چند ساعتِ این وسط، سلام الهی و امن الهی و خیمه رحمت خداست که بر سراسر آفرینش زده شده است. آن شب، شب عجیبی است؛ بهتر از هزار ماه، نَه برابر آن.... هزار ماه زندگی انسان، چه قدر می تواند برکات به وجود بیاورد و جلب رحمت و خیر کند. این یک شب، بهتر از هزار ماه است. این، خیلی اهمیت دارد. این شب را قدر بدانیم و آن را به دعا و توجه و تفکر و تأمل در آیات خلقت و تأمل در سرنوشت انسان و آنچه که خدای متعال از انسان خواسته است... بگذرانید.

عطر دل انگیز معنویت
شب قدر فرا رسید و عطر دل انگیز معنویت، روح مشتاقان را آسمانی تر کرد. شب قدر، شب تزکیه است؛ هنگام زلال شدن و تطهیر درون است و زمان رهایی از قیودات شیطانی و دلبستگی های حیوانی. شب قدر، گاه لذت از بارشِ ابرهای بهاری چشم است. شب قدر بهار است؛ بهار عبادت و نیایش، و همین درمان دردهای بی درمان است. شب قدر، زمان مأنوس شدن با مفاتیح الجنان و فریاد فراق کشیدن با «جوشن کبیرِ» است. شب قدر، فرصت نمازهای عرفانی و سجده های طولانی است. شب قدر، شبی است که اشک های نزدیک سَحَرش، ما را به سوی آخرت سوق می دهد و دل را چون آینه جلا می دهد. شب قدر، گاهِ تمرین است؛ تمرین برای تسلط بر خود و در دست گرفتن لجام نفس در طول سال.

شب قدر، نشانه فضیلت ماه رمضان
یکی از نشانه های برتری ماه رمضان بر سایر ماه ها این است که شب قدر در این ماه قرار گرفته است؛ شبی که طبق صراحت آیه سوم سوره قدر: (لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْر)، بهتر از هزار ماه است. شخصی از امام باقر(ع) پرسید: «شب قدر بهتر از هزار ماه است» یعنی چه؟ امام پاسخ داد: «یعنی عمل نیک در آن، از عمل نیک در هزار ماه که در آن، شب قدر نیست بهتر است».

جوانان و بازسازی معنوی در لیالی قدر
چه زیباست شب های نورانی احیا برای جوانان خداجوی که با برخورداری از لطافت روحی و باطن صاف، با کنار زدن خواهش های تن، راه عروج جان های پاک خویش را به سوی قُرب به ملکوت می گشایند. جان های پاکی که در بازسازی معنوی و سلوک روحانی خویش نیایش و تهجد را از حیطه خاص به در آورده و به مساجد و اجتماع کشیده اند، اینک در شب های قدر با شوق درک مقام تقرّب به ذات احدیت، به مناجات برخاسته، با نفی همه اصنام خاکی و مادی، به کوتاهیِ افقِ لذایذ دنیوی می اندیشند. گوارارا باد بر آنان شهد وصال.

شهادت اسلام مجسّم (21 رمضان)
امشب، مولا علی(ع) نقاب خون بر چهره کشیده و قبای شهادت در بر کرده و مسجد کوفه را داغدار خویش ساخته است؛ همو که آمد تا لکنت زبانِ خطیبان را فصاحتی از ساغر سِحر بیان بچشاند؛ او که آمد تا زِرِه بی پشتش، مشت نامردانِ میدان نبرد را بگشاید؛ او که به سرای خاکی قدم نهاد تا چاهِ کوفه را همدم باشد. علی(ع)، کشته نفاق و سفاهت و تحجر خوارج شد و با شهادتش، جهان از عدالت مجسم بی نصیب ماند. اینک ای آسمانی ترین عاشق حق، ای اوّلین مدار ایمان، ای اسلام مجسّم، ای مردِ تنهای صحنه های نبرد و ای وارث دانش پیامبر، سلام فرشتگان آسمان و صالحان زمین، نثار روح بلندت باد. علی جان! ای همبازیِ بی تکلّفِ یتیمانِ چشم به راه کودکان یتیمِ ایمان مان را بازیچه فتنه و فریبِ «جاهلیت جدید» مپسند.

نقش ا نسان در رقم زدن سرنوشت
آنچه مسلم است، نقش آشکار تلاش انسان در رقم زدن سرنوشت خویش در تمام زندگی و به ویژه در شب قدر است. کسانی که اهل دعا و راز و نیاز و اهل شب قدرند، نقش خویش را در شب قدر به خوبی دریافته اند. گاهی این حالات آن چنان ژرف و تأثیرگذار است که تا شب قدر آینده و بلکه تا آخر عمر، در افکار و رفتار شخص رخنه کرده، آن را در خطِ سیر معنوی قرار می دهد. دیگرانی هم که به این حد از معنویت راه پیدا نمی کنند، به فراخور حال خود از مجالس و محافل و شب زنده داری های شب قدر بهره برداری می کنند و فیض معنوی می برند. ریشه اصلی این دگرگونی ها و حالات، به خود افراد بر می گردد و این که تا چه حد خود را آماده بهره برداری از برکات شب قدر و فضیلت های آن کرده باشند.

سفارش امام صادق(ع) به ابوبصیر
امام صادق(ع) به ابوبصیر فرمود: در هر یک از دو شب بیست ویکم و بیست وسوم صد رکعت نماز بخوان. تا می توانی آن دو شب را تا سپیده صبح شب زنده داری کن و در آن دو شب غسل کن. ابوبصیر عرض کرد: اگر نتوانستم ایستاده نماز بخوانم؟ فرمودند: نشسته بخوان. عرض کرد: اگر باز هم نتوانستم؟ فرمودند: خوابیده بخوان. ابوبصیر تکرار کرد: اگر باز هم نتوانستم؟ حضرت فرمود: ایرادی ندارد که سرشب کمی بخوابی و باقی شب را، به هر نحو که می توانی به عبادت بپردازی؛ چون در ماه رمضان، درهای آسمان گشوده است، شیطان ها در زنجیرند و اعمال مؤمنان پذیرفته می شود.

دستاورد دعاهای شب قدر
دعاهای شب قدر، از طولانی ترین و پرمحتواترین دعاهاست؛ دعاهایی مانند جوشن کبیر، ابوحمزه ثمالی که اگر با حال و توجه خوانده شود، مایه تحوّل روحی می شود و انسان را با دریایی از معارف دینی آشنا می کند. انسان مؤمن با خواندن دعاهای لیالی قدر، از یک سو با یادآوری لطف و کرم و رحمت و بخشش بی پایان خدا نور امید در دلش می درخشد و از دیگر سو، با یاد آوردن سختی های فردای قیامت تمام وجودش سرشار از ترس و نگرانی می شود و ندامت سراسر وجودش را فرا می گیرد. از آن پس، تصمیم می گیرد و مسیر زندگی اش را دگرگون می کند. اگر هم به این مرحله نرسد، دست کم بر اعمال خود بیشتر مواظبت خواهد کرد؛ زیرا بیم و امیدی که دستاورد دعاهای شب قدر است در مراحل مختلف زندگی به یاری اش می شتابد.

فرصتی برای شست وشوی روح
پیامبر خدا(ص) فرموده اند: «در این ماه شبی است که برتر از هزار ماه است؛ هرکس از فیض شب قدر محروم شود، از تمام خیرات بی نصیب مانده است و از برکات شب قدر محروم نمی ماند، مگر کسی که خویشتن را محروم کرده است.» پس یاران، مبادا در این شب های مقدس از دعا رو برگردانید و شب قدر را به غفلت سپری کنید. مبادا خویشتن را از رحمت خدای محروم کرده، سرنوشتی شقاوت بار برای خویش رقم بزنید. شب قدر، فرصتی است برای جبران و دمی خوش است برای نجوای عاشقانه. شب قدر، بهاری ترین فصل عمر انسان مسلمان، بارانی ترین وقت، معراجی ترین لحظه، زمانی برای روی آوردن به خلوتی روح انگیز و فرصتی برای شست وشوی روح در جویبار زلال توبه است.

سفر به معنویت
شب قدر، فرصتی برای سیر در دنیای باطن است. شب قدر، فرصتی برای نماز و نیایش است. قدر، آماده شدن برای پرواز است. دل بریدن از زندگی مادی و سفر به معنویت محض است. امام خمینی(ره) می فرمایند: «در شب قدر مسلمانان با شب زنده داری و مناجات خود، از قید بندگی غیر خدای تعالی ـ که شیاطین جن و انسند ـ رها شده و به عبودیت خداوند در می آیند».

باید برخاست
شب قدر، بهترین فرصت برای تحوّل روحی و دست برداشتن از معاصی است. در لیلة القدر، همه چیز فراهم است: دعوت ربوبی، سفره آسمانی، خدایی که می خواهد ببخشاید، قلم هایی که آماده اند گناه را خط بزنند و ملایکه ای که آماده اند تا دست گیرند. هیچ بهانه ای پذیرفته نیست؛ تا ما چه بکنیم. باید برخاست و جان را در زلال نابِ معرفت الهی شست وشو داد. باید برخاست و زنگار وابستگی به هوا و هوس و دلبستگی به زر و زیور دنیا را ازخویشتن زدود. باید برخاست و سبک بال در حریم معبود حقیقی حضور یافت.

در پناه سجّاده
شب قدر، مناسب ترین فرصت برای بندگان خداست. مؤمنان در این شب ها، با حال و هوایی غریب، در آرزوی وصل، دلی بی شکیب دارند. پس توهم برادر پرهیزگار، این شب ها را قدر بدان و با دوست حرف بزن. در پناه سجّاده، روحت را به عطر نیایش بیامیز و شکایت کن از خویش و آنچه در خلوت و جلوت انجام داده ای. تن به عبادت بده و معبود را بنده باش. در این شب های مقدس، دل به مِهر مهربانِ «قدر» بسپار و در خلوتی زلال و روشن، در پناه سجّاده و مفاتیح و قرآن، رو به قبله بنشین و دفتر زندگی ات را مرور کن. دست هایت را به سمت آسمان بلند کن و خدا را از صمیم دل بخوان تا دعایت را اجابت کند؛ چرا که پیامبر خدا(ص) فرمود: «دعای روزه دار رد نمی شود».

گشودن قرآن
یکی از آداب شب های قدر، قرآن بر سر گرفتن است. مؤمنان روزه دار، در ماه خدا و خانه خدا، کتاب خدا را گشوده، بر سر می گیرند و آن را شفیع خود قرار می دهند. مؤمنان خداجو، با گشودن قرآن، به آغوش آن پناه می برند و با قرآن پیمان مجدد می بندد. آنان همچنین با قرائت قرآن و در جلو قرار دادن آن، به محتوای قرآن می اندیشند و با معارف نورانی آن، همه زوایای زندگی خویش را نورانی و متعالی می سازند. در این شب ها، قرآن و مفاتیح، هم سفر مؤمنان عاشق در جاده های اشک و توبه اند. سه شب خو کردن به عادت قدر و دل سپردن به خلوتِ اُنس، گشودن و خواندن قرآن، آنان را زلال می کند و شهد ساقه سبز کرامت می چشاند.

نهر جاری
زنده داشتن شب های قدر برای نیل به فیض ابدی آن بسیار تاکید شده است که باید مؤمنان، خویشتن را در مسیر وزش این نسیم رحمت قرار دهند تا روحشان طراوت و نشاط یابد. شب قدر، نهر جاری آمرزش است و باید مؤمنان در مسیر این رود زلال و شوینده قرار گیرند تا از هر آلودگی مبرا شوند. در خلوت قدر، بی واسطه می توانیم با آن بی نیاز آفریننده تکلّم کنیم. در شب قدر، همه درها گشوده و همه جاده های نورانی باز است. تنها کافی است در جویبار اِنابت تن بشویی تا اجابت شوی.

گریه
آب کم جو، تشنگی آور به دست
تا بجوشد آبت از بالا و پست
هرکه جویا شد بیابد عاقبت
مایه اش درد است و اصل مرحمت
رحمتم موقوف آن خوش گریه هاست
چون گریست از بحر رحمت موج خاست
هرکه او بیدارتر، پر دردتر
هر که او آگاه تر، رخ زردتر
پیش حق یک ناله از روی نیاز
به که عمری بی نیاز اندر نماز
چون خدا خواهد که مان یاری کند
میل ما را جانب زاری کند
ای خدا زاری ز تو، مرهم ز تو
هم دعا از تو، اجابت هم ز تو
دع
 
ای اخی دست از دعا کردن مدار
با اجابت یا ردِ اویت چه کار؟
گر اجابت کرد او را، بس نکوست
ور کند موقوف، آن هم لطف اوست
یا رب
یا رب مکن از لطف پریشان ما را
هرچند که هست جرم و عصیان ما را
ذات تو غنی بوده و ما محتاجیم
محتاج به غیرِ خود مگردان ما را
خدای
ای آن که به ملک خویش پاینده تویی
وز دامن شب، صبح نماینده تویی
کار من بیچاره، قوی بسته شده
بگشای خدایا که گشاینده تویی
دست نیاز
ای آن که دیده ها همه در آرزوی توست
بخشندگی و فضل و کرم، خلق و خوی توست
نام مبارک تو بُوَد صدر نامه ها
از هر طرف که می گذرم، گفتگوی توست
تسبیح گوی تو، همه ذرات کاینات
دل های بندگان همه در های وهوی توست
ذات تو بی نیاز و تویی منشأ فیوض
دست نیاز جمله خلایق به سوی توست
صد آفرین بر آن دل پاکی که نیمه شب
با صد امید لرزد و در جست و جوی توست
فرخنده آن سری که شبی، پیش تو خم است
شایسته آن تنی که سحر روبردی توست
باز آ...
باز آ، باز آ، هر آن چه هستی، باز آ
گر کافر و گبر و بت پرستی، باز آ
این درگه ما درگه نومیدی نیست
صد بار اگر توبه شکستی، باز آ
پیشوایان معصوم و احیای شب بیست و سوم
از آداب مهم شب های قدر، نیایش و تضرع به ساحت قدس الهی است. پیشوایان ما همواره این شب ها را به عبادت و شب زنده داری سپری می کردند و جان خویشتن را در نهر جاری شب قدر رها می کردند. حضرت علی(ع) می فرماید: «در شب بیست و سوم ماه رمضان، در حالی که باران شدیدی آمده بود و مسجد مدینه را گل و آب فرا گرفته بود، و با وجود این که صورت و بینی رسول خدا(ص) گل آلود شده بود، دست از عبادت و شب زنده داری نمی کشید». همچنین امام صادق(ع) به شدت مریض شده بود، اما در شب بیست و سوم ماه رمضان، به اطرافیانش فرمان داد که او را با این حال به مسجد ببرند تا شب زنده داری کند.

صدقه دادن امام سجاد(ع) برای درک شب قدر
صدقه و انفاق در ماه مبارک رمضان، در سیره معصومین(ع) جایگاه خاصی دارد. ابن عباس می گوید: «بخشنده ترین افراد، رسول اکرم(ص) بود وآن حضرت، بیشترین جود و کرم را در ماه مبارک رمضان داشتند». در مورد امام سجاد(ع) گفته اند: هرگاه ماه رمضان می رسید، آن حضرت در هر روز، درهمی صدقه می داد و می فرمود: «امیدوارم که شب قدر را دریابم و از آن بهره گیرم».

شب های قدر، بازکننده بنده
آیین مقدس اسلام و مجموعه احکام حیات بخش آن، برای رهانیدن انسان از دام خواسته های حقیر جسمانی و حیوانی است؛ چرا که تا جان آدمی از دام شهوت و هوس و قیدوبندهای زمینی نرهد، هرگز به قرب حق و جایگاه رفیع انسانیت بار نخواهد یافت. بر همین اساس است که پیشوایان معصوم و رهبران آسمانی در هر لحظه زندگی به ویژه در شب های مبارک قدر، پیروان خویش را به سوی وارستگی از بندهای حیوانی و آراستگی به فضایل انسانی فرا خوانده اند. بی تردید، اگر مسلمانان به سفارش های پیشوایان دین در ماه رمضان و شب های قدر، عمل کنند، به قله معنویت نائل می شوند و در تمامِ ابعاد انسانی نمونه خواهند شد. شب های مبارک قدر با تک تک دعاهای خویش، بیش از هرچیز، باز کننده این بندها و رهاننده جان هاست.

شب قدر و تقویت روح تقو
ادعیه و مناجات شب های قدر که در روایات مورد تأکید قرار گرفته است، عامل مؤثری در ایجاد و تقویت روحیه پرهیزگاری است. پرهیزگاری در تربیت و سازندگی شخصیت مسلمان نقش بسیار مهمی دارد. بر همین اساس، مسلمانِ روزه دار، با دعا و مناجات های عاشقانه در لیالی قدر، روح تقوا را در خود زنده می کند و از این طریق راه کمال می پیماید.

شب قدر و نزول قرآن
ماه رمضان، ماه نزول قرآن است؛ به ویژه شب قدر که به تصریح سوره قدر در این شب، قرآن نازل شده است. در دعاها نیز به این مضمون اشاره شده است تا بندگان به فضیلت شب های قدر و وظایف عبادی بیشتر توجه کنند و از تلاوت قرآن و تدبّر در کلام خدا غفلت نورزند. باشد که مؤمنان روشن اندیش و سبزسیرت در این شب ها که شب های رحمت و مغفرت و شب نزول قرآن است، با قرآن بیشتر مأنوس باشند و از فیض تلاوت و تدبّر بهره مند شوند.

شب های سراسر رحمت
از جلوه های اعجاز آفرینش انسان این است که می تواند با یک نگاه از سر نیاز مسیرهای رفته طولانی شرک و گناه را عقب گرد کند وخود را از منجلاب ها به معراج پاکی و صداقت برساند و لحظه هایی شکوهمند و شیرین را در زندگی خویش تجلّی بخشد. بی گمان، شب قدر بهترین فرصت برای چنین کاری است. در شب قدر، باید چهره دل را با آب توبه و پشیمانی، از آلودگی های گناه و نفس پرستی و شهرت طلبی و خودخواهی و غرور و عجب شست. در این شب، باید مهاری از تقوا بر توسن هوس ها و تمایلات زد. در این شب باید از فُجور به فلاح رسید. در این شب باید چهره ای جدید از خویشتن را به خدا نشان داد. دل را باید خانه خدا ساخت تا ابلیس، در آن راه نیابد. خدایا، توفیق طاعت و عبادتمان بده، که در این شب ها، برای تو باشیم؛ قلبمان را به جلوه دعا، روشنی بخش و ایمانمان را به برکت این شب های سراسر نور و رحمت بیفزای.

چه شد؟
ماهها انتظار می کشیدی که باز هم «ماه خدا» فرا رسد تا به این آستان دست نیاز برآوری و پای طلب باز کنی و برای فرا رسیدن دوباره شب های قدر لحظه شماری می کردی. اینک این گوی و این میدان. این تو و این ماه خدا و شب قدر. بنا بود در شب قدرِ گذشته آمرزیده شوی و مدال غفران الهی بر گردن بیاویزی؛ امّا چه شد؟! امسال، شب قدر همان حال و هوای معنوی را دارد. رحمت الهی همواره شامل حال بندگان می شود؛ به شرط این که کوتاهی نکنیم. راستی، آن اشک ها و ناله ها چه شد و کجا رفت؟ امسال هم، قرار نیست که شب های سرنوشت ساز قدر و لحظات نورانی و عرفانی سحر و حضور قلب نماز شب و نوافل، و دعای جوشن کبیر و ابوحمزه ثمالی را در فضای مسجد و مصلا جا بگذاری و باز هم عریان از این همه جامه های بهشتی، وارد ماه شَوّال شوی.

فصل یاد و مناجات
شب قدر، فرصت مناسبی برای محاسبه و به خود پرداختن و به خدا رسیدن است. اکنون این ما و این شب قدر که شب نزول قرآن است و شبی است که از هزار ماه برتر است. آیا یادآوری آیه شریفه ای که می فرماید: «ای بندگانی که بر نفس خویش ستم کردید، از رحمت خدا ناامید نشوید»، ما را بر آستان حضرت دوست پایبند خواهد کرد؟ آیا همنوا شدن با ناله حضرت یونس و نیایشی که آدم و حوّا نمودند و گفتند: «پروردگارا ما به خویش ستم کردیم و اگر تو ما را نیامرزی و بر ما رحمت نکنی، به یقین از زیانکاران خواهیم بود»، ما را تقدیری دیگر و سرنوشتی بهتر خواهد داد؟ آری باید به طهارت درون اندیشه کرد و جان آلوده را پیراست.

فرصتی برای خودسازی
شب قدر، فرصتی برای خودسازی است. کسی که در این شب به نیایش می پردازد و با اندیشه، به عزمی پولادین دست می یابد، می تواند سرفصل جدیدی از زندگی با عزّت را برای خود بیافریند. این فرصت ها در تمامی لحظات زندگی انسان ها وجود دارد و در این شب بیشتر. شاید رابطه نزول قرآن و شب قدر این باشد که انسان با تأمل و درس گرفتن از قرآن می تواند در زندگی خویش تحوّل و تقدیری شگرف بیافریند و چه بسیارند انسان هایی که سرنوشت آنها با شنیدن چند آیه و حتی یکی از آیات الهی تغییری اساسی یافته است.

مجله  گلبرگ  آبان 1380، شماره 22 /  نویسنده : عبداللطیف نظری