بعضی از روایات، ماه رمضان را ابتدای سال قمری برشمرده اند، چنانچه حضرت امام صادق(ع) فرموده اند: (اگر ماه رمضان [از افات] سالم و در امان باشد، تمام سال سالم خواهد بود). بنابراین کسانی که اهل بیداری و توجه اند، قبل از ورود به این میهمانی بزرگ، در پی کسب امادگی های روحی لازم هستند، تا بتوانند از این فرصت ویژه بهترین بهره ها را بگیرند، و خصوصا انکه خود را برای ورود به شب های قدر و برقراری ارتباط قوی و محکم با صاحب ان، یعنی حجت حق در عالم مهیا کنند.

در این نوشتار سعی شده تا چند نمونه از برجسته ترین اداب ورود به این ماه بزرگ به موعودیان گرامی تقدیم شود. باشد که توفیق عمل به ان را بیابند.

سید بن طاووس از جمله عالمان نادری است که مراحل مختلف (مراقبه) را طی نموده و بدون تردید به محضر والای امام عصر خویش شرف یاب شده است. عطر توحید و ولایت، پویندگان راه خدا را در تمامی اثار و نوشته های او سرمست می کند. کتاب اقبال الاعمال از جمله نوشته های این عالم بزرگ، مقام شامخی را در بین اثار وی داراست. ایشان، خود درباره کتابش چنین می گوید:

(در ابتدای ورود به ماه رمضان، این کتاب را که مشتمل بر: اعمال ماه است، حاضر می کنم، می بوسم و بر چشم و سر گذارده، به سینه و قلبم می چسبانم، زیرا می بینم که ان از طرف پروردگار و صاحب اختیارم به من هدیه شده تا درب های خیر و خوبی و پیروزی را به رویم بگشاید). سید بن طاووس(ره) در این کتاب اداب ورود به ماه بزرگ رمضان را چنین برشمرده است:

جهت امادگی برای ورود به میهمانی خداوند، رعایت چند نکته برای اهل مراقبه لازم و ضروری است که انها را به ترتیب اولویت بیان می کنیم:

1. نماز شکر
چون سالک، دریافت که ماه مبارک رمضان اغاز سالی است که می توان در ان، به وسیله عبادت به سعادت و کمال دست یافت و در شب قدر، تدبیر و میزان امور رقم می خورد و دعاها مستجاب می شود، شایسته می بیند که با به جا اوردن نماز شکر، با سال گذشته وداع کرده، به استقبال سال اینده رود و به جهت نجات از خطرهای سال گذشته و دست یابی به رضایت پروردگار و توفیق درک سال جدید، با فراغت کامل و به دور از بیماری ها و افات باطنی و ظاهری، شکر الهی را به جای اورد.

2. توبه و استغفار
انگاه توبه را از خویشتن شروع می نماید، از خدا به خاطر کوتاهی ها و ظلم هایی که در حق او نموده، طلب عفو و گذشت کرده و از سستی هایی که در اصلاح و پاکی قلب، جهت توجه و عنایت خداوند روا داشته، و همچنین درباره کم کاری های اعضای و جوارح خود در عبادت و عقب انداختن توبه نصوح، از خداوند بخشش می طلبد و از جانب هر عضوی از اعضای خود صدقه می دهد؛ زیرا خداوند فرموده است:

ان الحسنات یذهبن السییات1

کارهای نیک اثار گناهان را می زداید.

انگاه به جهت اثار و خواص فراوان صدقه، به ازای هر روز و شب از سال اینده، قرص نانی صدقه می دهد.2

نماز با فضیلت توبه: انس بن مالک می گوید: پیامبر اکرم(ص) روز یکشنبه ماه ذیقعده خارج شد و فرمود: ای مردم! کدام یک از شما می خواهد توبه کند؟ مردم گفتند: همه می خواهیم توبه کنیم. حضرت فرمود: غسل کنید، وضو بگیرید و چهار رکعت نماز بخوانید و در هر رکعت پس از حمد، سه مرتبه سوره (قل هوالله احد) و یک بار (قل اعوذ برب الفلق) و یک بار نیز (قل اعوذ برب الناس) را بخوانید و سپس 70 مرتبه استغفار کنید.3 و در پایان استغفارها (لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم) گفته، پس از ان بگویید:

(یا عزیز یا غفار اغفر لی ذنوبی و ذنوب جمیع المومنین و المومنات فانه لا یغفر الذنوب الا انت)، سپس پیامبر اکرم(ص) فرمود: هر بنده ای از امت من که این عمل را انجام دهد، از اسمان به او خطاب می شود: ای بنده خدا! اعمالت را از سر گیر و دوباره شروع کن؛ زیرا توبه تو پذیرفته و گناهانت امرزیده شده است. و ملکی از زیر عرش ندا می دهد: ای بنده خدا! برکات و خیرات الهی بر تو و بر خاندان تو و بر فرزندان تو باد! و ملکی دیگر چنین ندا می دهد که ای بنده خدا! دشمنان تو در قیامت از تو راضی می شوند! و ملکی دیگر می گوید: ای بنده خدا! با ایمان کامل می میری و دین تو محفوظ می ماند و قبرت گشاده و نورانی می گردد! و ملکی دیگر چنین ندا می دهد: ای بنده خدا! پدر و مادرت از دست تو راضی و خشنود می شوند، اگرچه بر تو خشمناک و ناراضی بوده اند و این نماز موجب بخشش پدر و مادر و فرزندانت گردید و روزی تو در دنیا و اخرت گسترش پیدا کرد و زیاد شد. در پایان هم جبرییل می فرماید: خودم هنگام جان کندن نزد ملک الموت حاضر می شوم و سفارش تو را به او می کنم تا در ان لحظه سخت با تو مدارا و نرمی کند و فشار جان کندن هیچ خدشه ای به تو وارد نسازد و روح تو از جسدت با ایمان خارج شود. مردم از ان حضرت(ص) سوال کردند: اگر شخصی در غیر ماه این عمل را انجام دهد، همین اثار بر نماز وی مترتب است؟

حضرت فرمود: مانند همین امور برای او نیز هست و حضرت جبرییل(ع) در هنگام معراج، این کلمات و نماز را به من تعلیم فرمود.4

3. توسل به استان پروردگار
چنانچه گذشت، ماه رمضان، اول سال بعضی از خواص و اهل سر ـ صلوات الله علیهم اجمعین ـ می باشد؛ پس شایسته است به کرم و رحمت الهی متوسل شوی و از او درخواست کنی تا تو و هر انچه که تو را در اجرای فرامین او، در طول سال اینده یاری می دهد نگه دارد؛ همان طور که اگر انسان بخواهد به مسافرتی یکساله برود، برای یافتن راهنما و نگهبان و رفیق سفر و جانشین برای امور روزانه در طول مدت غیبتش باید تلاش نماید و چنانچه برای سال جدید امادگی نداشته باشد، گویا سفر یک ساله ای را شروع کرده، نسبت به سرنوشت و پیش امدهای ان بی اطلاع است. پس چه بی نیازی والاتر از خداوند متعال تا تمامی امور سال اینده خویش را به او بسپاری و با اطمینان خاطر سفر خود را شروع نمایی؟5

4. توسل به حضرات ایمه معصومین(ع)
مهم ترین مسیله ای که سالک در شب اول ماه باید انجام دهد، توسل به نگهبانان و حامیان خود، یعنی ایمه مصومین(ع) می باشد. او باید ابرو و چهره نورانی انان را در پیشگاه خداوند شفیع قرار دهد؛ زیرا روی سیاه و ظلمانی، شایسته توجه به خداوند با عظمت و صاحب جلال نیست. سالک باید در توسل به استان ان بزرگواران با لطافت بسیار سخن گوید و حالت گریه و تضرع و پریشانی خود را زیاد کند تا مورد قبول ان حضرات واقع شده، شفاعتش کنند و قبول و موفقیت در اعمال را در راستای خشنودی خداوند برای او از حضرت احدیت مسیلت و درخواست نمایند؛ زیرا حضرت حق کریم است و انسان های بزرگوار و کریم را رد نخواهد کرد، به ویژه این اولیا که خداوند انان را به عنوان درب های رحمت و روشنی بخش راهش در بین افریده ها قرار داده، انان را با کرامت و بزرگواری تربیت نموده و دستور پناه دادن بندگانش را به انان داده است. چه بسا ممکن است انسان هنگام توسل، با عنایت یک ساعته انها به سعادتی نایل شود که با عبادت یک سال نمی تواند ان را کسب کند؛ پس فرصت را غنیمت شمار و پس از عرض سلام و حمد و ثنای انان چنین بگو: (ای اقای من! تو در این شب حمایت کننده و نگهبان امت و کریم ترین افریده ها هستی، میهمانی را دوست داری و از جانب خداوند مامور هستی که پناهگاه بندگان باشی و این بنده، میهمان خداوند و تو است و به حضرت حق و استان شما پناه اورده است؛ پس بنده ات را پناه ده و پذیرایی اش نما و پذیرایی مرا در این شب عزیز، ورود در جمع دوستان و شیعیان خود قرار ده و دعا و شفاعت و ولایت خود را شامل حالم نما و در پیشگاه خداوند وساطت کن تا از بخشش و پذیرش و رضایت او بهره مند گردم و با نظر رحمتی به سویم بنگرد که پس از ان هیچ گاه ناخرسندی و خشمی نباشد و مرا به شیعیان خود که در بارگاه قرب الهی ارمیده اند و دوستانی که گوی سبقت را از همگان ربوده اند، ملحق نما؛ چون که شفاعت شما در پیشگاه خداوند رد نمی شود و برای شما نزد خداوند شان و منزلت والایی است، پس ای سرپرست و زمامدارم! به حق ان مقام و منزلتی که خداوند به شما عنایت فرموده است از شما می خواهم که انچه تقاضا کردم به من عنایت فرمایید و به میزان بزرگواری تان بر ان بیفزایید و به پستی و کم مقداری و بدحالی من ننگرید؛ زیرا در میهمانی انسان های بزرگوار بخشش بر انان گران نیست و هیچ گاه بخشش و عطاهای ایشان به مقدار ارزش ناچیز میهمانانشان محدود نمی باشد، چرا که لطف و عطا همواره در خور بخشایندگان است. ای اقایان من! شما بودید که بزرگواری را به بزرگواران و شیوه بخشش و سخاوت را به انسان های سخاوتمند اموختید؛ اگر جود و بخشش یاداوری گردد، شما ابتدا و انتها و اصل و فرع ان هستید و اگر سخن از بزرگواری به میان اید، شما معدن و سرچشمه ان می باشید؛ چه، درخواست کننده از شما رد نمی شود و ارزومندان درگاهتان ناامید نمی گردند.

مولای من! تو چه وقت مرا از ضیافت خویش محروم ساخته ای و در محفلت به هلاکت دچار نموده ای؟! نه، از تو چنین عملی با میهمانت بسیار بعید است).

خلاصه انکه سالک باید با تمام وجود در به دست اوردن لطف، شفاعت و ترحم حضرات ایمه(ع) بکوشد تا با عمل یک ساعته خود سعادت سال اینده خویش را تامین کند و با کوشش اندک فضایل عظیم را کسب نماید، سپس این توسل را در هر روز و شب با سلام دادن به ان بزرگواران و ذکر بعضی از انچه گذشت ادامه دهد.6

5. پاک کردن اموال با خمس
از مراقبات و اعمال مهمی که سالک پس از توبه و پاک کردن قلب باید انجام دهد ان است که به وسیله پرداختن خمس، خوردنی ها و نوشیدنی ها، پوشاک و مسکن و هر انچه که شخص روزه دار با ان سر و کار دارد را پاک و طاهر نماید و بهتر ان است که خمس اموالش را ابتدای ماه بدهد تا عبادات و اعمالش از راه حلال انجام پذیرد.7

پی نوشت ها:
با استفاده از: پیمانه عشق، نوشته احمدرضا حسین زاده اصفهانی، با تلخیص.

1. سوره هود (11)، ایه 114.

2. مرحوم حاج شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان می نویسد: ظاهر ان است که باید استغفار مذکور و دعای بعد از ان را پس از نماز به جا اورد.

3. سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ص 308، ملکی تبریزی، میرزا جواد اقا، المراقبات، ص 188، همان، ذیل اعمال ماه ذیقعده. همان گونه که حضرت در پایان روایت فرموده اند، این نماز با فضیلت، اختصاصی به ماه ذیقعده نداشته و انجام ان در اوقات دیگر نیز مطلوب می باشد، به همین جهت علمای اخلاق این نماز را در اوقات دیگر سال برای سالکین توصیه می نمایند.

4. سید بن طاووس، همان، ص 21.

5. همان، ص 22.

6. ملکی تبریزی، همان، ص 130.

7. همان، ص 127، اقبال الاعمال، ص 8.

منبع : مجله  موعود  شهریور 1387 - شماره 91