1. اظهار محبت به فرزندان
محبت، داروی شفابخش بسیاری از دردها و بهترین راه حل مشکلات و ناسازگاری های تربیتی است. محبت به جا، در هر مکان و زمانی و در هر مقطع و سنی، وسیله ای کارآمد و مؤثر است. انسانها، در هر سن و موقعیتی، به عاطفه و محبت نیازمندند؛ اما کودکان، نوجوانان و جوانان بیش از دیگران، تشنة محبت اند. چه بسیارند والدینی که در برابر فرزندان خود محبت فراوان دارند؛ اما آن را ابراز نمی کنند، در حالی که محبت وقتی سازنده و تأثیرگذار خواهد بود که فرد مورد محبت از آن آگاه شود.

محبت می تواند رفتار نابه جا و ناقص فرزندان را اصلاح کند و ناسازگاری و پرخاشگری آنان را از میان ببرد. پیامبر اکرم می فرمایند: «إِنَّمَا فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی؛ به راستی، فاطمه پارة تن من است.» این کلمات و عبارات، سرشار از محبت و عشقی است که پیامبر نسبت به فرزند خود به کار می بردند.

حضرت فاطمه نیز در محبت و نثار عشق به فرزندان بهترین الگوی زنان عالم است. ایشان که خود از سرچشمة رحمت نبوی و محبت پدری سیراب شده و همواره از طرف رسول خدا با جملاتی چون: «بَضعَةٌ مِنِّی» و «فِدَاهَا أَبُوهَا» خطاب می شد و با ابراز محبتها از سوی پدر آشنا بود، خود در ایفای نقش مادری و عشق و محبت به فرزندان، نمونه بود.

«عبیدالله بن عتبه» می گوید: «کنْتُ عِنْدَ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی إِذْ دَخَلَ عَلِی بْنُ الْحسَینِ الْأَصغَرُ فَدَعَاهُ الْحُسَینُ وَ ضَمَّهُ إِلَیهِ ضَمّاً وَ قَبَّلَ مَا بَینَ عَینَیهِ ثُمَّ قَالَ: بِأَبِی أَنتَ! ما أَطیبَ رِیحَک وَ أَحْسَنَ خَلْقَک؛ نزد امام حسین بودم که فرزندش علی وارد شد. حضرت فرزند خویش را صدا زد و در آغوشش گرفت و به سینه چسباند، میان دو چشمش را بوسید و سپس فرمود: پدرم به فدایت باد! چقدر خوشبو و زیبایی! »

امیر مؤمنان می فرمایند: «اَجْمِلوُا فِی الخِطابِ تَسْمَعوُا جَمیلَ الجَوابِ؛ زیبا سخن بگویید تا سخن زیبا بشنوید.» بهترین شاهد این بخش از کلام، دقت در کلمات و عبارات به کار برده شده در حدیث شریف کساء است که حضرت زهرا از کلمات «یا وَلَدی وَ یا قُرَّةَ عَیْنی وَ ثَمَرَةَ فُؤادی و. ..» استفاده می کرده اند.

2. بازی با فرزندان
نقل است که حضرت زهرا فرزندان خود را به بازی و مسابقه تشویق می کردند و گاهی با آنان به بازی مشغول می شدند و با گفتاری شیرین و مادرانه و بالا و پایین انداختن فرزندان خود، آنان را از احساسات پاک مادری سیراب می نمودند و به تربیت روحی و پرورش جسمی عزیزان خود عنایت داشتند و گاهی در قالب اشعاری زیبای و ادیبانه معارفی را به آنها منتقل می فرمودند.

«وَ کانتْ فَاطِمَةُ تُرَقِّصُ ابْنَهَا حَسَناً وَ تَقُولُ :

أَشبِهْ أَباک یا حَسَنُ

وَ اخْلَعْ عَنِ الْحَقِّ الرَّسَنَ

وَ اعْبُدْ إِلَهاً ذَا مِنَنٍ

وَ لَا تُوَالِ ذَا الْإِحَنِ

وَ قالَتْ لِلْحسَینِ:

أَنْتَ شَبِیهٌ بِأَبِی

لَسْتَ شَبِیهاً بعَلِی

«و حضرت فاطمه فرزندش حسن را به شتاب بالا و پایین می انداخت و می فرمود: حسن (جان)! مانند پدرت علی باش و ریسمان را از گردن حق بردار؛ خدای احسان کننده را پرستش کن و با دشمنان و کینه توزان دوستی مکن. و به امام حسین نیز می فرمود: حسین (جان)! تو به پدرم رسول الله شباهت داری و به پدرت علی شبیه نیستی.» از تعبیر «تُرَقِّصُ ابْنَهَا حَسَناً» که در روایات آمده، هیجانی بودن بازی فهمیده می شود. در برخی از نقلها آمده است که: «وَ علِی یتَبَسَّمُ» امام علی با دیدن این عمل حضرت زهرا لبخند می زدند.

از این قطعات تاریخی استفاده می شود که حضرت علی و فاطمه زهرا، در برخورد با کودکان، خود را خندان و خوشحال نشان می دادند و مشغلۀ زیاد مانع وقت گذاشتن برای فرزندان نبود. بدون تردید، فرزندانی که محصول تربیت چنین خانواده هایی هستند، از روحیه ای قوی و نفسی مطمئن و روانی سالم برخوردار خواهند بود.

پیامها
- معرفی و تشویق به اخذ الگوی کامل با این توصیه که «مانند پدرت علی باش»!؛

- ضرورت انس مادر با کودکان خود و بازی با آنان؛

- استفاده از جملات مناسب در لحظة بازی با فرزندان، به عنوان بهترین فرصت یادگیری و تربیت اخلاقی(متأسفانه گاهی تعابیری که مادران در بازی های بچه ها بکار می برند مناسب نیست: اتل متل...؛ تاب تاب...)؛

استفاده از شعر، به عنوان یکی از بهترین راه های جذاب و مفید برای آموزش کودکان؛

- ضرورت توجه جدی مربیان و مادران به محتوای اشعار کودکانه؛

- آموختن تولی و تبری به فرزندان در کنار هم؛

- عدم ترک بیان مطالب جدی و اساسی با کودکان به بهانة کم سن و سالی؛

- استفاده از سبکهای هنری و ذوقی برای تربیت فرزندان؛

- و...

3. شخصیت قائل شدن برای فرزندان
فرزندان در هر سنی که باشند برای خود شخصیت قائل هستند و دوست دارند در کانون توجه و عنایت باشند. پیامبر اکرم فرمودند: «أَکرِموا أَوْلَادَکمْ وَ أَحْسِنُوا أَدَبَهُمْ یغْفَرْ لَکم؛ فرزندان خود را گرامی بدارید (برای آنها شخصیت قائل شوید) و آدابشان را نیکو گردانید تا در کانون بخشش قرار گیرید.»

از امام باقر سؤال شد وقتی کودکان در صف جماعت حاضر می شوند چه رفتاری را باید انجام دهیم حضرت فرمودند: «لَا تُؤَخِّرُوهُمْ عَنِ الصَّلَاةِ الْمَکتُوبَةِ وَ فَرِّقُوا بَینَهُمْ؛ آنان را به صفهای آخر جماعت نرانید؛ بلکه بزرگسالان در میان آنان بنشینند.»

حضرت زهرا فرزندان خویش را از همان سنین کودکی با مسجد مأنوس می کرد. به خاطر این روش تربیتی بود که امام حسن مجتبی تشویق می شدند ضمن حضور در مسجد، به مواعظ و کلمات پیامبر نیز دقت کرده و بعد از بازگشت به منزل، برای مادر و اهل خانه نقل کنند. به این ترتیب، امام حسن همچون یک خطیب روی متکایی نشسته و سخنرانی می کردند و آنچه که از پیامبر فرا گرفته بودند، ارائه می دادند. وقتی امیر مؤمنان علی وارد منزل می شدند و با همسر خود سخن می گفتند، درمی یافتند که حضرت فاطمه آنچه از آیات قرآن نازل شده، اطلاع دارند، از ایشان می پرسیدند: «با اینکه شما در منزل هستید، چگونه به آنچه که پیامبر در مسجد بیان کرده اند، آگاه هستید؟ حضرت جریان امام حسن را به عرض ایشان می رساندند که این آگاهی، از ناحیة فرزندشان امام مجتبی بوده است.

روزی امیرالمؤمنین علی زودتر وارد منزل شدند و مخفیانه به سخنرانی امام حسن گوش می کردند. امام مجتبی به لکنت زبان افتادند، حضرت زهرا تعجب کردند؛ امام مجتبی عرضه داشتند: مادر جان! تعجب نکنید؛ چراکه شخص بزرگی سخن مرا را می شنود، و استماع او مرا از بیان مطلب بازداشته است. در این هنگام امام علی بیرون شدند و فرزندشان امام مجتبی را بوسیدند.

پیامها
- حضرت زهرا به ما یاد می دهند که با کودکان خود گفتگوهای علمی داشته باشیم؛

- از کودکان نیز می شود استفادة علمی برد؛

- کودکان را باید تشویق به نطق علمی نمود؛

- گفتگوی کودکان شیرین و شنیدنی است که امیرالمؤمنین مشتاق شنیدن می شوند؛

- با اینکه پسران در 15 سالگی به سن تکلیف می رسند؛ ولی رفت و آمد به مسجد از زیر هفت سالگی در سبک و سیرة زندگی اهل بیت مورد تأکید بوده است.

- ضرورت آموزش حضور حساب شده و با برنامة فرزندان در مسجد توسط پدر و مادر؛

- ایجاد زمینة بازگویی محتواهایی که فرزندان در مسجد آموزش می بینند، سبب رشد فرزندان و شناخت توانمندی های آنان می شود؛

- این عمل تمرینی است برای تقویت بیان و تسلط برای سخن حق و علمی گفتن فرزندان؛

- تبدیل خانه به مدرسه و معلم و شاگرد شدن اعضای خانواده؛

- ایجاد امکانات و زمینه سازی برای ابراز وجود فرزندان در خانه؛

- تشویق فرزندان برای تبلیغ و انتقال معارف الهی به سایر اعضای خانواده؛

- ایجاد فضای بازخوانی و تکرار سخنان راهی برای خوب گوش کردن سخنرانی های مسجد برای فرزندان؛

- تمرینی است برای تقلید صحیح و سالم و آموختن ادب حضور در فرزندان؛

- تلاش مادران برای پرداختن به جنبه های تربیتی فرزندان؛

- تشویق پدران در موارد خوش فهمی فرزندان؛

- شخصیت بخشی به فرزندان، با کانون توجه قرار دادن آنها در خانه و خانواده.

4. رعایت عدالت بین فرزندان
عادلانه رفتار کردن با فرزندان و توجه درست به آنها، اصل سازنده ای است که تا اعماق وجود کودک اثر می گذارد. والدین باید دل خود را جای دل فرزندان خویش بگذارند و سپس رفتاری را متناسب با آنها بروز دهند و از برخی قضاوتها بین کودکان بپرهیزند و در نهایت، چنانچه مجبور به اظهار نظری هستند، نسبت به خود رفتار و عملکرد آنها قضاوت کنند و آن را به شخصیت فرزندان تسرّی ندهند. مثلاً نباید در مواقعی مانند خرید لباس، هدیه و پاسخ سلام، روح کودک را با مراعات نکردن انصاف، آزار دهند.

روزی امام حسن و امام حسین در رقابت خطاطی قرار گرفتند. هر دو جهت داوری مسابقه خدمت مادرشان رسیدند. حضرت فاطمه نمی خواستند هیچ یک آزرده شوند، بدین خاطر فرمودند: به پدرتان مراجعه کنید تا ایشان قضاوت کنند. حضرت علی نیز به این نتیجه رسیدند که اگر هر کدام را برتر اعلام کنند، دل دیگری آزرده می شود، پس آنها را نزد پیامبر فرستادند و داوری را بر عهدة آن حضرت نهادند. پیامبر نیز داوری را به جبرئیل سپردند. ایشان نیز به اسرافیل حواله دادند، تا اینکه او از جانب خداوند قضاوت در این مورد را به خود حضرت فاطمه سپردند.

حضرت زهرا عرض کردند: خدایا! چگونه میان این دو قضاوت کنم؟ به الهام حضرت باری تعالی، حضرت صدیقه کبری فرمودند: عزیزانم! دانه های این گردنبند را میان شما پراکنده می کنم؛ هر کدام از شما بیش ترین دانه را جمع کند، خط او بهتر است. آنگاه دانه های گردنبند را پراکنده کردند، خداوند به جبرئیل دستور داد به زمین فرود آید و دانه ها را بین ایشان مساوی تقسیم کند تا هیچ کدام آن دو بزرگوار رنجیده خاطر نشود. جبرئیل نیز برای احترام و تعظیم ایشان امر خدا را به جا آورد.

گاهی عادلانه قضاوت کردن بسیار سخت است و پدران و مادران باید به آثار و پیامدهای قضاوتهای خویش بیندیشند.