نویسنده: امید دبیری‌نژاد 
با ظهور بیت‌کوین و دیگر رمزارزها سوالاتی درباره ماهیت آنها و ارزش ذاتی که دارند مطرح شد. برای پاسخ دادن صحیح به این پرسش‌ها بهتر است ابتدا با پول و تاریخچه آن آشنا شویم.

مفهوم پول آن‌قدر در ما نهادینه شده که وجودش را بدیهی می‌دانیم و کمتر پیش می‌آید به علل پیدایش و سیر تحول آن توجه کنیم. پول چیزی است که انسان‌ها برای تبادل خدمات و کالاها از آن استفاده می‌کنند. در گذشته از کالاها به عنوان پول استفاده می‌شد و مبادله کالا به کالا رواج داشت؛ مهم‌ترین مشکل در چنین مبادلاتی متقاعد کردن طرفین به پذیرش کالای یکدیگر بود.

برای حل این مشکل مردم به سراغ اقلامی رفتند که دارای ارزش ذاتی بودند، میزان کمی از آن موجود بود و تقاضای زیادی داشتند. با گذشت زمان کالاها جای خود را به طلا و نقره دادند که چنین ویژگی‌هایی داشتند.

به‌مرور و با شکل‌گیری حکومت‌های مرکزی طلا و نقره جای خود را به پول‌های کاغذی دادند. کاغذهایی که توسط حکومت منتشر می‌شد و دارای ارزش ثابتی نسبت به طلا و نقره بود. اولین بار استفاده از پول کاغذی در سال ۱۰۰۰ میلادی و در کشور چین گزارش شده است. سهولت استفاده سبب شد مردم پول کاغذی را به‌عنوان جایگزین طلا و نقره بپذیرند. این پول‌ها را پول کالایی می‌نامند.

زمانی که هر کشور پول مخصوص به خود را تولید کرد، انجام معاملات با سایر کشورها باعث مطرح شدن نرخ برابری پول شد. در این میان ایالات‌متحده ارزش پول امریکا را به صورت هر اونس طلا معادل ۳۵ دلار ثابت کرد و سایر پول‌های کاغذی دارای ارزش ثابت نسبت به دلار امریکا بودند. دولت امریکا تضمین کرد تا در صورت درخواست هر کشور به ازای پول مورد نیاز طلا پرداخت کند. در سال ۱۹۷۱ ریچارد نیکسون رئیس‌جمهور، به صورت یک‌طرفه این قرارداد را لغو کرد. این عمل به عنوان شوک نیکسون شناخته می‌شود و از آن زمان تا کنون پول امریکا و سایر کشورها به پول بدون پشتوانه تبدیل شده است.

پول‌های بی‌پشتوانه
پول حکمی، دستوری، اعتباری یا فیات (fiat currency) به پولی گفته می‌شود که دارای ارزش ذاتی نبوده و برحسب دستور دولتی یا قانون دارای ارزش و اعتبار شود. در حال حاضر پول مورد استفاده در تمامی کشورهای دنیا پول بدون پشتوانه است. در حقیقت پول کشورها معادل مقدار خاصی کالا نیست و حالا ارزش واحد پولی و نرخ برابری آن با فاکتورهای دیگر مانند میزان تولید ناخالص ملی سنجیده می‌شود و نرخ برابری ارزها را میزان صادرات و واردات و همچنین عرضه و تقاضا تعیین می‌کند.

پول در اقتصاد با تعریف عمومی از آن تفاوت دارد. میزان نقدینگی و حجم پول موجود بر اقتصاد اثر مستقیم داشته و بر تورم، بیکاری، بهره و تولید نیز تأثیرگذار است. خطر اصلی استفاده از پول‌های فیات، تورم بحرانی و افزایش بیش از حد نقدینگی به دلیل نامحدود بودن آن است. برای حل این مشکل در تمامی کشورها ارگانی به نام بانک مرکزی چاپ پول را کنترل می‌کند. پول‌های فیات توسط دولت‌ها قانونی می‌شوند، توسط دولت کنترل می‌شوند و دارای ارزش ذاتی و مشخص نیستند؛ این پول‌ها تنها به دلیل دستور دولت مورد استفاده قرار می‌گیرند و در صورت از بین رفتن حکومت این نوع پول نیز بی‌ارزش می‌شود. بی‌ارزش شدن پول عراق بعد از حمله نیروهای بین‌المللی مثالی از این رویداد است.

بدیهی است زمانی که حکومت‌ها از قدرت کنترل پول برخوردار باشند با توجه به شرایط اقتصادی یا سیاسی تصمیماتی اتخاذ می‌کنند که چاپ پول یکی از آنها است. به عنوان مثال ایالات‌متحده سال‌ها برای کنترل بازار داخلی و به خصوص بازار مسکن به چاپ پول پرداخت و در سال ۲۰۰۸ تولید بی‌رویه این پول بدون پشتوانه باعث ایجاد تورم شدید و به دنبال آن رکود بی‌سابقه اقتصاد امریکا شد. ارتباطات گسترده مالی ایالات‌متحده با سایر کشورها و تأثیر دلار بر اقتصاد جهانی باعث شد این رکود اقتصادی در سراسر جهان پراکنده شود و اقتصاد کل جهان را با مشکل مواجه سازد. در همین دوران بود که مفهوم زنجیره‌بلوک با معرفی بیت‌کوین به عنوان یک رمزارز غیرمتمرکز و کاملاً شفاف مطرح شد.

ظهور بیت‌کوین
پول رایج ایده‌آل باید مشخصاتی داشته باشد تا مورد پذیرش قرار گیرد؛ برخلاف طلا و نقره، پول‌های فیات تمام ویژگی‌های لازم را ندارند و بدتر از همه در کنترل حکومت‌ها و وابسته به شرایط آنها هستند. بیت‌کوین به عنوان اولین رمزارز می‌توانست تمامی آنچه از پول انتظار می‌رفت را تأمین کند. علاوه بر این به هیچ حکومتی وابسته نبود و توسط هیچ نهادی کنترل نمی‌شد. شفاف بود و هر کس در هر لحظه می‌توانست میزان بیت‌کوین موجود در جهان را مشاهده کند بدون آنکه توان ایجاد تغییر در آن را داشته باشد. باید بپذیریم که در صورت پایان یافتن سلطنت دلار، در عصر حاضر؛ رمزارزها جایگزین‌های مناسب‌تری نسبت به طلا و نقره هستند.

اگر توافق کنیم که مهم‌ترین کاربرد پول برای مبادله کالا و خدمات است، پول ارزشمند پولی است که بتواند به درستی از عهده این وظیفه برآید. با این منطق ارزش پول باید متناسب با کارایی آن سنجیده شود. بیت‌کوین از این قابلیت نیز برخوردار است و میزان عرضه و تقاضا در هر لحظه قیمت واقعی آن را تعیین می‌کند. با پذیرش بیشتر بیت‌کوین و گسترش کاربردهای آن از سوی کشورهای جهان، ارزش بیت‌کوین نیز بیشتر خواهد شد. در حقیقت آنچه در مورد بیت‌کوین و رمزارزهای مشابه اهمیت دارد طرز نگرش جوامع و حکومت‌ها به آن است.

بیت کوین کالا یا ارز
به موازات پذیرش بیت‌کوین در جوامع و گسترش کاربرد در زندگی روزمره، حکومت‌ها ناچار به تصمیم‌گیری و تبیین قوانین در خصوص آن خواهند شد. در حال حاضر دولت‌ها دو نگرش متفاوت را مقابل بیت‌کوین در نظر گرفته‌اند.

برخی معتقدند بیت‌کوین تا زمانی که از سوی تمامی کشورها مورد پذیرش قرار گرفته نشود، فاقد ویژگی‌های لازم برای تبدیل شدن به ارز یا پول است و باید با آن همانند یک کالا و یا دارایی برخورد شود. در صورتی که بیت‌کوین به عنوان یک دارایی پذیرفته شود قوانین مرتبط با دارایی همچون مالیات، اظهار، قوانین مالکیت و انتقال و … برای آن صادق خواهد بود. در چنین دیدگاهی پشتوانه بیت‌کوین مانند هر کالای دیگر، معادل هزینه لازم برای تولید آن است. به عبارتی می‌توان گفت قیمت بیت‌کوین همواره برابر هزینه‌های لازم برای استخراج آن است.

در طرف دیگر اگر بیت‌کوین در کشوری به عنوان کالا پذیرفته شود، تغییر ماهیت آن به پول ساده نخواهد بود. برخی معتقدند همین حالا نیز بیت‌کوین هر آنچه برای یک ارز، لازم است را در اختیار دارد و می‌توان به صورت رسمی از آن به عنوان ارز جهانی استفاده کرد. بدیهی است با پذیرش چنین طرز تفکری باید راهکارهای ساختاری و قانونی لازم برای بهره‌برداری از آن ایجاد کرد. اطلاع‌رسانی نرخ برابری با سایر ارزها، مکانی برای دادوستد و تبدیل رمزارز به سایر ارزهای رایج از حداقل‌هایی است که باید فراهم شود.

از این منظر مفهوم پشتوانه در مورد بیت‌کوین مصداق نخواهد داشت. زمانی مفهوم پشتوانه برای یک واحد پولی مطرح می‌شود که از پول‌های فیات و ملی صحبت می‌کنیم. در مبادلات بین‌المللی آنچه تعیین کننده نرخ برابری ارز دو کشور است میزان مبادلات ارزی و حجم عرضه و تقاضای ارز در کشور دیگر است. چنین تعریفی برای رمزارزی که می‌تواند نقش یگانه واحد پول جهانی را ایفا کند کاربرد نخواهد داشت.

بیت‌کوین در هر دو تعریف فوق نقش خود را به درستی ایفا می‌کند و آنچه مسلم است نمی‌توان در برابر انقلاب بیت کوین مقاومت کرد، نمی‌توان آن را نادیده گرفت و نمی‌توان با آن جنگید. خواسته یا ناخواسته روزی ما نیز باید بر این قطار سوار شویم. بهتر است امروز برای استفاده از قابلیت‌های آن تصمیم درست اتخاذ کنیم.