سازمان‌های بهزیستی و تامین اجتماعی به عنوان نهادهایی فرهنگی، اجتماعی و امدادی به بررسی نارسایی‌ها و مشکلات مردم می‌پردازند. نقش آنان برخاسته از همبستگی صنفی و اجتماعی، سیاست‌ها و اقدام‌هایی برای پیشگیری از بروز خطر، حمایت از افراد، توانبخشی و بازادغام بیمه ‌شده‌های بیکار و حادثه‌ دیده است که در جهت توسعه شاخص‌های بهره‌وری و پیشرفت جامعه قرار دارند.

انسان هیچ‏گاه از تعامل با دیگران بی ‏نیاز نیست و همواره به یاری دیگران نیازمند است. هرگاه این ارتباط و پیوند با تعهد و احساس مسوولیت متقابل همراه باشد، اثر نیک و ارزنده ‏ای در بهبود وضعیت اجتماع ایجاد می‏ کند. در این میان می توان به نقش سازمان تامین اجتماعی اشاره کرد، سازمانی بیمه گر و اجتماعی که وظیفه اصلی آن پوشش کارگران حقوق بگیر به صورت اجباری و صاحبان حرفه ها و شغل های آزاد به صورت اختیاری است. این سازمان با تکیه بر ساختاری عمومی و غیر دولتی، هویتی اجتماعی و اقتصادی دارد و هدف آن دستیابی به سازمانی دانش مدار، کارآمد، پایدار، امانتدار و پاسخگو است که در راه پیشرفت کیفیت زندگی و بهبود سطح معیشت و سلامت بیمه شدگان و خانواده های آنان، در مسیر اعتلای کرامت انسانی و کمک به انجام عدالت اجتماعی فعالیت می کند.

«سازمان تامین اجتماعی» با تصویب «قانون تامین اجتماعی» در تیر ۱۳۵۴ خورشیدی تشکیل شد. این نهاد در ۱۳۵۵ هجری خورشیدی به «صندوق تامین اجتماعی» تغییر نام داد و تعهدها و امکانات درمانی آن را به وزارت بهداری و بهزیستی انتقال یافت تا آن که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران با تصویب شورای انقلاب، سازمان تامین اجتماعی بار دیگر هویتی تازه پیدا کرد.

سازمان بهزیستی هم از دیگر نهادهای حمایت گر در جامعه محسوب می شود که در ۲۴ خرداد ۱۳۵۹ خورشیدی برپایه مصوبه شورای عالی انقلاب و با ادغام ۱۶ سازمان، نهاد، موسسه و انجمن تشکیل شد و اکنون به عنوان زیر مجموعه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به فعالیت می پردازد.

سازمان بهزیستی که با همیاری مردم و مسوولان و به منظور حفظ ارزش ها و کرامت های ارزشمند انسانی تشکیل شده است، اهدافی همچون حمایت های گوناگون از کودکان نیازمند، زنان و کودکان بی سرپرست، در راه ماندگان و ارایه خدمات توانبخشی به معلولان جسمی و ذهنی، مبتلایان به بیماری های صعب العلاج، معتادان و ناسازگاران اجتماعی و همچنین پیشگیری از معلولیت ها و آسیب های اجتماعی را دنبال می کند.

گسترش بیمه های حمایتی

گسترش پوشش های بیمه ای و حمایتی و نظام تأمین اجتماعی سبب افزایش امید به زندگی، بهبود وضعیت و کیفیت زندگی افراد، افزایش سطح فرهنگی و بهداشتی، کاهش فقر و متعادل کردن توزیع درآمد، کاهش ریسک و نااطمینانی نیروی کار و تأثیر کلی آن در عرصه های مختلف زندگی می شود. بنابراین می توان گفت تأمین اجتماعی می تواند در کنار دیگر عوامل در جامعه به بهبود شاخص توسعه انسانی کمک کند. همچنین برای بهبود شاخص توسعه انسانی لازم است تا توجه بیشتری به پوشش های همگانی بیمه ای و حمایتی شود.

شاخص های بیمه ای

نظام تأمین اجتماعی اقشار آسیب پذیر و گروه های ضعیف درآمدی را تحت پوشش انواع خدمات بیمه ای و حمایتی خود قرار می دهد. بی تردید، سلامت جسم و روان، زیربنایی ترین عامل پیشرفت و تکامل یک جامعه است و امروزه برای دستیابی به این هدف با اجرای برنامه های پیشرفته بهداشتی و بهزیستی در بسیاری از کشورهای توسعه یافته افراد جامعه از دوران شیرخوارگی تا پایان زندگی تحت مراقبت قرار می گیرند و سازمان های ذی ربط با دقت در مواد غذایی و تغذیه، سالم سازی محیط زندگی، توسعه برنامه های مختلف، پیشگیری و غیره مانع بروز بسیاری از امراض و معلولیت ها می شوند تا سلامت مردم تأمین شود.

خدمات بهزیستی در ایران

با توجه به فرهنگ غنی اسلام و مردم در ایران، از دیر باز همواره طیف وسیعی از خدمات اجتماعی توسط خانواده ها، افراد نیکوکار، روحانیت و مساجد ارایه می شده و موسسات اجتماعی کوچک و بزرگ با تکیه بر نهاد وقف، نه تنها در حوزه بهزیستی بلکه در دیگر امور فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به فعالیت می پرداخته است. نمونه چنین مراکزی، مکتب خانه ها، مدارس، حوزه های علمیه، شفاخانه ها، بیمارستان ها، کاروان سراها و... که در سده های متمادی ساخته و دایر شده است، هستند.

افزایش مراودات تجاری، سیاسی و فرهنگی در سده های گذشته با همسایگان و دولت های منطقه به بروز تغییراتی در برخی از حوزه های اجتماعی و اقتصادی منجر شده است. در حوزه بهزیستی نخستین یتیم خانه ایران به سبک شبانه روزی مستقل در تهران و در دوران ناصرالدین شاه قاجار ایجاد شد. از آن زمان به بعد موسسه های مختلفی از طرف دولت ها یا افراد و گروه های نیکوکار برای حمایت از نابینایان و ناشنوایان، معلولین ذهنی و جسمی و همچنین نیازمندان و بی سرپرستان به وجود آمد که خدمات آنها به طور عمومی جنبه رفاهی و آموزشی داشته است. تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی تشکیلات متمرکزی برای خدمات بهزیستی وجود نداشت و خدمات نسبتا مشابهی به صورت پراکنده توسط دستگاه های مختلف ارایه می شد.

سازمان ملی رفاه خانواده ایران، سازمان بهزیستی و آموزش کودکان و نوجوانان، سازمان ملی بهزیستی ناشنوایان ایران، سازمان ملی رفاه ناشنوایان ایران، سازمان ملی رفاه نابینایان ایران، سازمان زنان و جمعیت حمایت از اطفال بی سرپرست از جمله این سازمان‌ها به شمار می رفتند.

پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران سازمان بهزیستی کشور در ۲۴ خرداد ۱۳۵۹ خورشیدی براساس مصوبه شورای عالی انقلاب اسلامی تشکیل شد. سازمان بهزیستی در مدت کوتاهی توانست ارگان دولتی و کارآمدی برای خدمت به محرومان و مستضعفان کشور شود.

اصولاً بهزیستی به مجموعه متشکل از تدابیر، خدمات، فعالیت ها و حمایت های غیر بیمه ای اطلاق می شود که به منظور بسط رحمت اسلامی در جامعه و حفظ ارزش ها و کرامات انسانی با تکیه بر کمک های مردمی و همکاری نزدیک سازمان های ذی ربط انجام می شود و گسترش خدمات توانبخشی، حمایتی، بازپروری و کمک به تامین حداقل نیازهای اساسی گروه های محروم و کم در آمد را مد نظر دارد.

کانون اصلی سازمان بهزیستی

کانون اصلی فعالیت ها و برنامه های سازمان بهزیستی، پیشگیری از فروپاشی زندگی افراد و خانواده هایی است که به علت مشکلات اقتصادی و ناهنجاری های اجتماعی و فرهنگی دچار آسیب پذیری و ناتوانی های مختلف شده اند یا از معلولیت های جسمی و روانی رنج می برند. بدون تردید، خدمت رسانی به این گروه ها با کیفیت مطلوب هنگامی امکان پذیر خواهد بود که یک نهاد ویژه برخوردار از توان تخصصی، اقتصادی، اجرایی و سیاسی قدرتمند به شکل منسجم جنبه های گوناگون خدمات مورد نیاز محرومان و مستضعفان را عهده دار شود.

منابع:

۱ -اخباری، محمد، زیدی زاده، سمیرا، ۱۹۳۱ ،برآورد اندازه بهینه دولت در اقتصاد ایران با استفاده از تخمین منحنی آرمی، فصلنامه روند پژوهش های اقتصادی، سال نوزدهم، شماره .۱۱۲-۱۱ ص، ۱۱

۲ -اسدی، زاهد، ۱۹۱۱ ،بررسی رابطه توسعه اقتصادی– اجتماعی با تأمین اجتماعی در ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم، تهران.

۳ -پژویان، جمشید، ۱۹۱۱ ، اقتصاد بخش عمومی مالیات ها، انتشارات تربیت مدرس، پژوهشکده اقتصاد، جلد دوم، ناشرنور علم، چاپ سوم