کتاب مقوله‌ی وجه، نمود و نفی در زبان فارسی نوشته آزیتا حجت اله طالقانی، به تحلیل معنایی و واژ - نحوی عملگرهایی چون فعل وجهی، زمان، نمود، و نفی در زبان فارسی پرداخته است.

آزیتا حجت اله طالقانی فعل‌های وجهی را ساخت‌های نظارت می‌داند و برخی از آن‌ها را نیز ساخت‌های شبه ارتقایی به شمار آورده است. مباحث مربوط به جایگاه ساختاری فعل‌های وجهی نشان می‌دهد که تناظر یک به یک بین خوانش ریشه‌ای و معرفتی و ساختار نحوی فعل‌های وجهی وجود ندارد.

در کتاب مقوله‌ی وجه، نمود و نفی در زبان فارسی، به بررسی واژ - نحوی عملگر نفی نیز پرداخته شده است که جایگاه نحوی خاص و تعامل پیچیده‌ای با دیگر عملگرها از جمله زمان و فعل‌های وجهی دارد. نفی در زبان فارسی ساخت‌ واژی است و هسته‌ی فرافکن بیشینه (گروه نفی) به شمار می‌آید.

تاکنون آثار ارزشمند بسیاری در مورد زبان فارسی انتشار یافته، اما در کمتر اثری بررسی ساخت زبان فارسی بر مبنای نظریه‌های نوین زبان‌‌شناسی مورد توجه واقع شده‌ است. در کتاب ارزنده‌ی حاضر، آزیتا حجت اله طالقانی بررسی و تحلیل واژ - نحوی مقوله‌های وجه، نمود و نفی را در زبان فارسی در چهارچوب برنامه‌ی کمینه‌گرا مبنای عمل قرار داده‌ است و می‌توان آن را نخستین اثری دانست که با بهره‌گیری از نظریه‌‌ها و دستاوردهای نوین زبان‌شناسی به صورت تخصصی به این مهم پرداخته‌ است.

مطالعه‌ی کتاب حاضر برای استادان، پژوهشگران و دانشجویان رشته‌ی زبان‌شناسی سودمند است و می‌توان آن را به عنوان کتابی درسی برای درس ساخت زبان فارسی معرفی کرد.

در بخشی از کتاب مقوله‌ی وجه، نمود و نفی در زبان فارسی (Modality aspect and negation in Persian) می‌خوانید:

از نظر معنایی، «دار / داشت» در زمان‌های حال و گذشته‌ی استمراری بیان کننده‌ی استمرار وقوع یک عمل و بنابراین دارای نقش نمودی ناقص در این دو زمان هستند. از سوی دیگر، همان‌‌طور که ساختار زمان‌های حال و گذشته‌ی استمراری نشان می‌دهد، هر دو زمان حال ساده ناقص و گذشته‌ی ناقص در این زمان‌های مرکب به کار می‌روند. زمان حال ساده و گذشته‌ی ناقص مفهوم استمرار را نشان می‌دهند که با نقش‌نمای نمود «می» نشان داده می‌شود. بنابراین، به‌ نظر می‌رسد که در ساخت استمراری فارسی دو نمود برای استمرار وجود دارد. از نظر معنایی، استمرار و عادت رایج‌ترین زیر مفاهیم ناقص هستند و استمرار نقطۀ شروع ناقص بودن است. بنابراین، با توجه به این واقعیت‌ معنایی، با هم‌ آیی فعل سبک استمراری داشتن در حال و گذشته‌ی استمراری با زمان‌های حال و گذشته‌ی ناقص به عنوان فعل‌های اصلی اتفاقی نیست زیرا استمرار و عادت از رایج‌ترین زیر مفاهیم ناقص هستند و استمرار نقطه‌ی شروع ناقص بودن است.
فهرست مطالب

نمادهای خاص
پیشگفتار مترجمان
فصل اول: مقدمه
1. هدف پژوهش
2. ساختِ گروهی در زبان فارسی
2-1. فارسی، زبانی با آرایش واژگانی «فاعل مفعول فعل» (SOV)
2-2. مجهول در زبان فارسی
2-3. ساختار ارتقاء در زبان فارسی
2-4. تهی‌واژه‌ها در زبان فارسی
3. داده‌ها: زمان، نمود، وجه و نفی
3-1. زمان و نمود
3-2. نفی
3-3. تعامل زمان و نفی
3-4. مقوله‌ی وجه
3-5. تعامل مقوله‌ی وجه و نفی
4. چارچوب نظری
فصل دوم: وجه و مقوله ‌ی وجه در زبان فارسی دیدگاه واژ نحوی و معناشناختی
مقدمه
1. فعل‌های وجهی فارسی: دسته‌بندی‌های واژ نحوی
2- فعل‌های وجهی فارسی: دیدگاه معنایی
2-1. فعل‌های وجهی: دیدگاه معنایی
2-2. فعل‌های وجهی فارسی: مقوله‌بندی معنایی
2-2-1. فعل‌های وجهی کمکی
2-2-2. فعل‌های وجهی مرکب: عنصر غیرفعلی اسمی
2-2-3. فعل‌های وجهی مرکب: عنصر غیرفعلی صفتی
2-2-4. قیدهای وجهی
2-3. خلاصه
3. تعامل وجه و مقوله‌ی وجه
3-1. خلاصه
4. فعل‌های وجهی فارسی و ساخت رویدادی
4-1. ساخت رویدادی و فعل‌های وجهی کمکی
4-2. ساخت رویدادی فعل‌های وجهی مرکب فارسی
4-3. تعامل فعل‌های وجهی مرکب با ساخت رویدادی
5. نتیجه‌گیری
فصل سوم: فعل‌های وجهی فارسی نمود نحوی
مقدمه
1. ساخت نحوی فعل‌های وجهی: نگاهی اجمالی
1-1. آبراهام (2002)
1-2. دروبیگ (2001)
1-3. ورمبرند (1999)
2. فعل‌های وجهی فارسی: ساختار‌های ارتقاء یا نظارت؟
3. نظارت نحوی در مقابل نظارت معنایی
3-1. ساختار‌های نظارت: نگاهی اجمالی
3-2. پیشنهاد ورمبرند (1998، 1999، 2001)
3-3. فعل‌های وجهی فارسی: نظارت معنایی یا نحوی؟
4. بازسازی
4-1. فعل‌های نظارتی فارسی: ساخت‌های بازسازی یا غیربازسازی؟
4-2. فعل‌های وجهی مرکب فارسی و بازسازی
4-3. عدم فرافکنی گروه متمم
4-3-1. «که» یک عنصر چند نقشی
4-3-2. حذف
4-3-3. قیدهای زمان
4-4. عدم وجود گروه پرسش‌واژه
4-5. فعل‌های وجهی کمکی فارسی و بازسازی
4-6. خلاصه
5. فعل‌های وجهی فارسی: جایگاه ساختاری
5-1. پیشینه‌ی نظری: نظریه‌ی مرحله
5-2. فعل‌های وجهی آلمانی: جایگاه ساختاری
5-3. فعل‌های وجهی فارسی: جایگاه ساختاری
‌6. نتیجه‌گیری
فصل چهارم: نهی
مقدمه
1. بررسی واژ نحوی نفی در زبان‌های مختلف
1-1. نقش‌نماهای منفی‌ساز پیش‌فعلی
1-2. نقش‌نماهای منفی‌ساز پس‌فعلی
1-3. با هم‌آیی نقش‌نماهای منفی‌ساز پیش‌فعلی و پس‌فعلی
2. نفی: ساخت نحوی
2-1. نفی به عنوان یک هسته‌ی نقشمند
2-2. نفی: جایگاه ساختاری
2-3. خلاصه
3. نفی در زبان فارسی
3-1. نقش‌نمای منفی‌ساز در زبان فارسی
3-2. نفی در زبان فارسی: ساخت نحوی
4. زمان و نمود در فارسی
4-1. زمان‌های فارسی: دیدگاه معنایی و واژ-نحوی
4-2. ساخت زمان‌های حال و گذشته‌ی استمراری در فارسی
4-3. ساختار‌های فعلی زنجیره‌ای: نگاهی اجمالی
4-4. صورت‌های فعلی مرکب و ساختار‌های فعلی زنجیره‌ای در زبان فارسی
4-4-1. گزاره‌های مرکب
4-4-2. گزاره‌های مرکب فعلی
4-4-3. گزاره‌های دوبندی
4-5. خلاصه
5. تعامل نفی و زمان در زبان فارسی
6. گزاره‌های مرکب نمودی و نفی
6-1. نفی در گزاره‌های مرکب نمودی: نگاهی اجمالی
6-2. نفی در زمان‌ حال و گذشته‌ی استمراری در زبان فارسی
7. نتیجه‌گیری
فصل پنجم: تعامل مقوله‌ی وجه و نفی
مقدمه
1. دو راهکار زبان‌شناختی برای نشان دادن تعامل مقوله‌ی وجه و نفی
1-1. راهکار مکمل 184 فعل وجهی
1-2. راهکار تعیین جایگاه نفی
1-3. راهکارهای مختلط
2. تعامل فعل‌های وجهی فارسی و نفی: راهکار مکمل فعل وجهی یا تعیین جایگاه نفی
2-1. تعامل فعل‌های وجهی کمکی زبان فارسی با نفی
2-2. تعامل فعل‌های وجهی مرکب فارسی با نفی
2-3. خلاصه
3. تعامل مقوله‌ی وجه و نفی در زبان فارسی: تحلیل ساختاری
3-1. فعل‌های وجهی کمکی در زبان فارسی و نفی: تحلیل ساختاری
3-2. فعل‌های وجهی مرکب فارسی و نفی: تحلیل ساختاری
4. نتیجه‌گیری
فصل ششم: آرایش واژگانی زبان فارسی بازاندیشی
مقدمه
1. بندهای موضوعی در زبان فارسی: نگاهی اجمالی
1-1. بندهای موضوعی در جایگاه پیش‌فعلی
1-2. مشکل جایگاه پیش‌فعلی بندهای موضوعی
1-3. بندهای موضوعی در جایگاه پس‌فعلی
2. جایگاه بندهای موضوعی در گزاره‌های وجهی مرکب
2-1. حرکت رو به پایین فعل سبک
2-2. حرکت گروه متمم
2-3. حرکت بازمانده
3. نتیجه ‌گیری
فصل هفتم: ملاحظات نهایی
ملاحظات نهایی و پژوهش‌های آتی
کتابنامه
واژه‌نامه
نمایه