محمدرضا بیات، مهناز علیمرادی و الناز زرین فر در کتاب روش پژوهش در علوم رفتاری، به اهمیت تحقیق و ابزارهای آن پرداخته‌اند و روش‌های مختلفی برای آماده‌سازی یک پژوهش کاربردی ارائه داده‌اند.

تحقیقات و پژوهش‌های علمی، کوششی منظم و هدفمند جهت پاسخ دادن به پرسش‌های پژوهش است. یکی از اصلی‌ترین بخش هر پژوهش علمی، تجزیه و تحلیل و جمع‌آوری داده‌ها جهت آزمون فرضیات بیان شده توسط محقق است. با انتخاب یک شیوه مناسب برای پژوهش، شخص محقق را کمک و راهنمایی می‌کند همچنین باعث پیش‌گیری از بروز اشتباهات شخص می‌شود. به کارگیری آزمون‌های آماری متناسب با روش تحقیق منجر به حصول اطمینان از دقت و صحت نتایج بدست آمده می‌گردد. اگر یک مطالعه با روش علمی و مبتنی بر روش تحقیق صحیح صورت گیرد صحت و دقت داده‌های برآورد شده بسیار بیشتر خواهد شد.

روش تحقیق با ماهیت ارزشمند و ابزارهای راهبردی خود اندیشه‌های شخصی و باورهای ذهنی اندیشمندان، محققان و پژوهشگران را به زیور دانش افزوده و با گوهر پالاینده و محک‌های درست خویش این اندیشه‌ورزی‌ها را به دانش و علم مبدل می‌سازد و این عظمت ستودنی و اکسیری بی‌بدیل در ترویج حقیقیت و دژی مستحکم در مبارزه با خرافات و انحراف در جریان مقدس علم است.

به خصوص در علوم رفتاری و شاخه‌های آن مانند: روانشناسی، مشاوره، علوم تربیتی و... که مرز بین دانش و اندیشه‌های ذهن ساخته محقق و نظریه‌پرداز از مرز ظریف و پیچیده‌ای برخوردار است این مهم دو چندان ضروری است و بوته آزمایش و محک باورها و اندیشه‌های محقق و پژوهشگر بسیار نیازمند پالایش به ابزار تحقیق است که دکتر محمدرضا بیات مولف این کتاب به شایستگی هرچه تمام در 16 فصل اثر ارزشمندی را به زیور طبع آراسته‌اند که علاوه بر ارائه‌ای جامع و کامل از قلم و زبانی بسیار سهل برای انتقال مفاهیم پیچیده روش تحیق برخوردار است که این مزیت و نقطه قوت اثر حاضر را از سایر آثار موجود متمایز ساخته است.

در بخشی از کتاب روش پژوهش در علوم رفتاری (Research Method for behavioral sciences) می‌خوانیم:

فرضیه در حقیقت راه حل پیشنهادی پژوهشگر برای حل مسئله است. به همین دلیل تدوین یک فرضیه‌ی مناسب بستگی به چگونگی مسئله دارد. فرضیه ابزار نیرومندی است که پژوهشگر را قادر می‌سازد تا نظریه را به مشاهده و مشاهده را به نظریه ربط دهد. فرضیه یک قضیه‌ی شرطی یا فرضی است که تایید یا رد آن باید براساس سازگاری مفاهیم آن و به استناد مدارک تجربی و دانش گذشته آزمایش شود.

فرضیه جمله‌ای است که انتظارات محقق را در زمینه‌ی رابطه‌ی بین متغیرها بیان می‌کند.

فرضیه، به ویژه در پژوهش‌هایی که هدف آن‌ها کشف روابط علت و معلولی است، ضروری است. فرضیه‌ها در پژوهش‌هایی که هدف آن‌ها تعیین وضعیت موجود یک پدیده ایست، اهمیت کمتری دارد.

فرضیه به مطالعه‌ی منابع مربوط به موضوع مورد تحقیق جهت می‌دهد و از مطالعه‌ی منابعی که با موضوع مورد پژوهش ارتباطی ندارند، جلوگیری به عمل می‌آورد. به عبارت دیگر، فرضیه مشخص می‌کند که چه چیزی با موضوع مورد پژوهش در رابطه است و از توجه و جمع آوری اطلاعات بی حاصل جلوگیری می‌کند
فهرست مطالب

پیشگفتار
فصل اول. واقعیت، علم و روش علمی
ماهیت واقعیت
چگونه واقعیت تجربه می‌شود؟
علم و روش علمی
رویکرد تجربی
مشاهده
سئوالات
فرضیه‌ها
آزمایش
تجزیه و تحلیل
نتیجه‌گیری
تکرار
اهداف تحقیقات علمی
شرح
بهبود
توصیف
پیش‌بینی
شروط لازم برای نتیجه گیری علت و معلولی
فصل دوم. برنامه ریزی یک مطالعه پژوهشی
سرآغاز
تعریف تحقیق/ پژوهش
انتخاب موضوع تحقیق
عوامل موثر بر موضوع تحقیق
گزینش موضوع تحقیق
کنجکاوی انسان
ضرورت
بضاعت علمی
تجربه
محدودیت
علاقه
حل مسئله
تحقیقات پیشین
فرایند بررسی پشینه تحقیق
هدف از گنجاندن بخش پیشینه تحقیق
روش‌های پیشینه یابی
منابع اطلاعاتی برای بررسی پیشینه تحقیق
منابع مربوط به پیشینه تحقیق
تنظیم گزارش پیشینه تحقیق
نظریه
کاربرد نظریه
کارکرد اصلی نظریه
خصایص اصلی علم
فایده نظریه
بررسی ادبیات تحقیق
مسئله تحقیق
تعریف مسئله
انتخاب و تعیین حدود مسئله تحقیق
ملاک‌های انتخاب و بیان مسئله
دلایل و ضرورت طرح مسئله تحقیق
تبیین فرضیه‌ها
انواع فرضیه‌ها
گزینش متغیرهای مورد مطالعه
متغیرهای مستقل و متغیرهای وابسته
متغیرهای مستقل و اندازه‌گیری متغیرهای وابسته
روش‌های دستکاری متغیر مستقل
متغیرهای گسسته (مقوله‌ای) در برابر متغیرهای پیوسته
متغیرهای کمی در برابر متغیرهای کیفی
گزینش مطالعه شوندگان در تحقیق
گماردن مطالعه شوندگان به گروه‌ها
نکته و یادآوری
هم ارزی گروه‌ها
آزمون هم ارزی
گزینش تصادفی در برابر گماردن تصادفی
فصل سوم. مقیاس‌های اندازه گیری
سرآغاز
1-مقیاس اسمی
ویژگی‌های بارز مقیاس‌های سنجش و اندازه‌گیری و داده‌های اسمی
2-مقیاس ترتیبی
ویژگی‌های بارز مقیاس‌های سنجش و اندازه گیری و داده‌های ترتیبی
3-مقیاس فاصله‌ای
ویژگی‌های بارز مقیاس‌های سنجش و اندازه‌گیری و داده‌های فاصله‌ای.
4-مقیاس نسبتی
ویژگی‌های بارز مقیاس‌های سنجش و اندازه‌گیری و داده‌های نسبی.
مفروضات زیربنایی آزمودن و اندازه‌گیری
روش‌های آماری و مقیاس‌های اندازه‌گیری
فصل چهارم. روایی و پایایی
مروری بر روایی و پایایی
روایی (اعتبار)
روایی محتوا
روایی صوری
روایی سازه
مراحل تعیین روایی سازه
روایی ملاکی (تجربی)
الف) روایی همزمان.
ب) روایی پیش بین
انواع دیگر اعتبار
پایایی
مواردی که بر پایایی و روایی ابزار سنجش تأثیر منفی دارد
برآورد پایایی
پایایی آزمون- آزمون مجدد.
فرم‌های موازی
پایایی ثبات درونی
روش دو نیمه کردن
روش کودر ریچاردسون
ضریب آلفا
فصل پنجم. مفاهیم، متغیر‌ها و عملیاتی کردن متغیرها
سازه‌ها، مفاهیم و متغیرها
انواع متغیر بر حسب واحد اندازه گیری
متغیر پیوسته
متغیر گسسته
انواع متغیر بر اساس نقش
متغیر مداخله گر
متغیر کنترل شده
متغیر مزاحم
متغیر تعدیل کننده
انواع متغیر بر حسب واحد اندازه گیری و مبدا آن
انواع متغیر بر اساس ارزش‌های به دست آمده
انواع متغیر بر اساس توانایی محقق در تغییر و دستکاری آن
تعریف و تعریف عملیاتی
دسته‌بندی تعاریف واژه‌ها در تحقیق
تعریف‌ مفهومی
تعریف عملیاتی
فصل ششم. فرضیه
سرآغاز
انواع فرضیه
فرضیه‌ی تحقیق
فرضیه‌ی جهت دار، فرضیه‌ی بدون جهت
ابطال پذیری فرضیه ها
فرضیه‌های صفر و فرضیه‌های تحقیق
تمایز بین خطاهای نوع اول و دوم
خطاهای نوع اول در برابر خطاهای نوع دوم
فرضیه‌های جهت دار و فرضیه‌های بی جهت
ملاک‌های تدوین فرضیه
فرضیه‌ها، قوانین و اصول
ویژگی‌های فرضیه‌ی خوب
منابع فرضیه
تفاوت بین فرضیه و مشاهده
کجا فرضیه لازم است
الف) مفهوم فرضیه
ب) کارکرد فرضیه
ج) منبع تدوین فرضیه
فصل هفتم. جامعه و نمونه
تعریف جامعه
نمونه و نمونه گیری
نمونه گیری
خطای نمونه گیری
انواع خطاهای معمول در نمونه گیری
سطح / فاصله اطمینان (برآورد فاصله‌ای)
مراحل نمونه گیری
تعیین حجم نمونه
نکاتی که در تعیین حجم نمونه باید توجه نمود
فصل هشتم. نمونه گیری
تاریخچه نمونه گیری
ارزش نمونه گیری خوب
ضرورت و اهمیت نمونه گیری
مزایای نمونه گیری بر سر شماری
چارچوب نمونه گیری
روش‌های نمونه گیری
الف-نمونه گیری تصادفی
انواع روش‌های نمونه گیری تصادفی
1-نمونه گیری تصادفی ساده
روش انجام نمونه‌گیری
مزایای نمونه گیری تصادفی ساده
معایب نمونه‌گیری تصادفی ساده
چگونگی انتخاب عدد تصادفی
استفاده از جدول اعداد تصادفی
2-نمونه گیری تصادفی نظامدار (منظم یا سیستمیک)
روش انجام نمونه‌گیری
3-نمونه گیری تصادفی طبقه‌ای
4-نمونه گیری تصادفی خوشه‌ایی
مهم‌تری معایبی که این روش دارد این است که
انواع نمونه گیری خوشه ای
۱. نمونه گیری خوشه‌ای یک مرحله‌ای یا همان خوشه‌ای
2. نمونه‌گیری چند مرحله‌ای
سایر روش‌های نمونه گیری تصادفی
ب-نمونه گیری غیر تصادفی
نمونه گیری در روش پژوهش کیفی
روش‌های برآورد حجم نمونه
1- حجم نمونه در مطالعات پژوهشی
2- مرور ادبیات
3- تحلیل توان
4-تعیین حجم نمونه برای رگرسیون چندگانه
5- تعیین حجم نمونه برای مدل‌یابی معادلات ساختاری
6- تعیین حجم نمونه برای تحلیل عاملی
7- برآورد حجم نمونه برای مقایسه‌های چندگانه
7- برآورد حجم نمونه در مطالعات unbalance
8- حجم نمونه برای روش نمونه گیری چند مرحله ای
9- برآورد حجم نمونه برای جامعه محدود
9- از راه جداول از پیش تعیین شده
فصل نهم. روش‌های تحقیق
انواع روش‌های تحقیق
طبقه بندی تحقیقات بر مبنای هدف (By Purpose)
۱) تحقیقات بنیادی (پایه‌ای) (Basic Research)
۲) تحقیقات کاربردی (Applied Research)
۴) تحقیقات عملی (Action Research)
طبقه‌بندی تحقیقات بر مبنای ماهیت و روش (By Method)
1) روش تحقیق تجربی
روش‌ها و طرح‌های اجرای تحقیق تجربی
۲) روش تحقیق تاریخی (Historical Research)
انواع روش تحقیق تاریخی
۳) روش تحقیق توصیفی (Descriptive Research)
انواع تحقیقات توصیفی
۴) تحقیق همبستگی یا همخوانی (Correlational Research)
۵) تحقیقات علّی (پس رویدادی)
فصل دهم. پژوهش غیر آزمایشی (همبستگی)
روش تحقیق همبستگی
1-تبیین
محدودیت‌های تحقیق همبستگی
مزایای تحقیق همبستگی
مراحل تحقیق همبستگی
روش‌های تعدیل ضریب همبستگی
اصلاح کاهش
اصلاح برای محدودیت دامنه
جهت همبستگی
شدت همبستگی
اشکال همبستگی
انواع رابطه بر اساس شدت رابطه
ضریب تعیین
فصل یازدهم. پژوهش غیر آزمایشی (علّی مقایسه‌ای _ پس رویدادی)
سرآغاز
ویژگی‌های تحقیق علی پس از وقوع
مراحل تحقیق علّی پس از وقوع
روش‌های کنترل در تحقیق علی پس از وقوع
همتا سازی
تحلیل کواریانس
ایجاد گروههای همگن
استفاده از متغیر مزاحم به عنوان متغیر تعدیل کننده
فصل دوازدهم. تحقیق آزمایشی
ماهیت آزمایش
مفهوم علیت
تفاوت روش آزمایشی با سایر روش‌های پژوهشی
انواع تحقیق آزمایشی
نکات لازم در مطالعات آزمایشی
مراحل تحقیق آزمایشی
مزایای روش آزمایشی
کاستی‌های روش آزمایشی
روش‌های حذف یا کاهش متغیرهای نامربوط یا ناخواسته (مزاحم)
انواع اعتبار (روایی)
روایی نتیجه آماری
اعتبار (روایی) درونی
انواع روابط علّی
معیارهای استنباطی علّی
عامل‌های تهدید کننده اعتبار درونی
اعتبار (روایی) بیرونی
روایی جامعه
روایی بوم شناختی
روایی زمانی
روایی تغییر عمل آزمایش
روایی نتیجه
عوامل موثر بر اعتبار بیرونی
روایی سازه
تحقیق نیمه آزمایشی
ویژگی‌ها تحقیق نیمه آزمایشی
تحقیق شبه آزمایشی
فصل سیزدهم. طرح‌های تحقیق
سرآغاز
ابعاد طرح تحقیق آزمایشی
کاربندی روش آزمایشی
طرح‌های آزمایشی بین گروهی
طرح شبه آزمایشی
طرح پس آزمون برای یک گروه
طرح پس آزمون برای یک گروه
طرح یک گروهی پیش آزمون-پس آزمون
طرح پیش آزمون و پس آزمون برای یک گروه
طرح گروه‌های ایستا
طرح مقایسه گروه‌های ایستا
طرح‌های نیمه آزمایشی
طرح نیمه آزمایشی با گروه کنترل نابرابر
طرح گروه کنترل نابرابر با پیش آزمون و پس آزمون
طرح پیش آزمون-پس آزمون با نمونه‌های مجزا
طرح پیش آزمون و پس آزمون با نمونه‌های مجزا
طرح‌های سری زمانی
طرح سری‌های زمانی با یک گروه.
طرح سری‌های زمانی با چند گروه
طرح سری‌های زمانی با دو گروه
طرح‌های آزمایشی واقعی
طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل
طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل
طرح پس آزمون با گروه کنترل
طرح چهار گروهی سولومون
فصل چهاردهم. طرح‌های منفرد
سرآغاز
طرح‌های آزمایشی مورد منفرد در مقایسه با طرح‌های گروهی
تحلیل دیداری
نشانه گذاری طرح ها
منطق خط پایه
طرح‌های A و B
اعتبار درونی و بیرونی
مزایای طرح‌های A و B
محدودیت‌های طرح‌های A و B
طرحA-B
اعتبار درونی و بیرونی
مزایای طرحA-B
محدودیت‌های طرحA-B
نمونه‌های عملی از طرحA-B
طرحA-B-A
اعتبار درونی و بیرونی
مزایای طرحA-B-A
محدودیت‌های طرحA-B-A
طرحA-B-A-B
اعتبار درونی و بیرونی
مزایای طرحA-B-A-B
محدودیت‌های طرحA-B-A-B
طرحB-A-B
فصل پانزدهم. آشنائی با تحلیل داده‌ها، روش‌ها و آزمونهای آماری
سرآغاز
تجزیه ‌و تحلیل کمّی
تجزیه ‌و تحلیل کیفی
تعریف انواع تجزیه و تحلیل کمی وکیفی
تجزیه و تحلیل توصیفی
تجزیه و تحلیل مقایسه‌ای
تجزیه و تحلیل علّی یا تبیینی
تجزیه و تحلیل تفسیری
آمار استنباطی و آمار توصیفی
آزمون آماری و تخمین آماری
آزمون‌های آماری پارامتریک و ناپارامتریک
تفاوت آزمون آماری پارامتری و غیر پارامتری
خلاصه آزمون‌های پارامتریک
شرایط استفاده از توزیع t
تحلیل واریانس چند متغیری
دلایل استفاده از MONOVA
خلاصه آزمون‌های ناپارامتریک
انواع همبستگی
انواع ضرایب همبستگی
تحلیل رگرسیون
تحقیق همبستگی دو متغیری
رگرسیون چند متغیری
واریانس و کوواریانس
تحلیل ماتریس کواریانس یا همبستگی
مدل معادلات ساختاری
کنترل آماری متغیرها
همبستگی تفکیکی و رگرسیون چند متغیری
همبستگی نیمه تفکیکی
مزایای رگرسیون چند متغیری
کاربرد تحلیل مسیر
درجات آزادی
تدوین و آزمون فرضیه
معناداری آماری
آزمون‌های یک و دو دامنه
خطاهای نوع اول و دوم
انتخاب آزمون معنی داری آماری
اندازه اثر
فصل شانزدهم. اصول کلی مقاله نویسی
سرآغاز
دسته بندی مقالات
1-مقاله پژوهشی (تحقیقی)
2-مقاله تحلیلی (ترویجی)
3-مقاله مروری (تالیفی)
4-مقاله گردآوری
بخش‌های اصلی یک تحقیق
عنوان مقاله
ﭼﮑﯿﺪه
مقدمه
ﺑﯿﺎن ﻣﺴﺄﻟﻪ
ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮی و ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮی
پیشینه تحقیق (مرور ادبیات)
هدف‌ها، فرضیه‌ها، و تعریف متغیرها یا مفهوم ها
بیان هدف‌های پژوهش
تدوین و بیان فرضیه ها
تعریف متغیرها یا مفهوم ها
روش
ترتیب ارائه‌ی یافته‌ها یا نتایج
1: ارائه‌ی یافته‌ها و نتایج به صورت جدا
2:ارائه‌ی یافته‌ها و نتایج به صورت مجتمع
بحث و نتیجه گیری
ساختار بحث و نتیجه گیری
محدودیت ها
پیشنهادات
تقدیر و تشکر
ضمائم
منبع نویسی
شیوه ارجاع درون متنی و منبع نویسی براساس فرمت APA
مهم‌ترین نکات منبع نویسی به شیوه‌ی APA
منابع فارسی
منابع لاتین