کتاب اخلاق پژوهش و نگارش نوشتۀ نرگس خالقی، دربردارنده مقاله‌هایی از نویسندگان مختلف درباره جنبه‌های نظری و عملی اخلاق پژوهش و نگارش و برخی از چالش‌ها و راهکارهای مرتبط با آن است.

هر کس که گامی در فرایند پژوهش برداشته باشد، ممکن است در مسیر پژوهش، خود را در موقعیتی بیاید که از لحاظ اخلاقی نسبت به وظایف و تصمیمات خود دچار تردید شود. در آن حال، ضروری می‌داند که به پرسش‌های اخلاقی پیرامون موضوع پژوهش خود پاسخ دهد. مجموعۀ اصول و راهبردهای اخلاقی پژوهش و نگارش به پژوهشگر کمک می‌کند تا از زمان شروع کار پژوهشی خود تا اتمام آن همواره آن اصول را مبنا قرار دهد و وظایف اخلاقی خود در قبال خویشتن، جامعه و مشارکت‌کنندگان در پژوهش را به جا آورد.

"اخلاق پژوهش" ضرورتی است که در رشته پزشکی بیش از علوم انسانی و اجتماعی بدان توجه شده است اما با نگاهی ژرف می‌بینیم که تنوع موضوعات و به تبع آن تنوع پژوهش‌های انجام شده در حوزه علوم انسانی و اجتماعی، همچنین آثاری که نتایج حاصل از این گروه پژوهش‌های علوم انسانی و اجتماعی، به طور مستقیم و غیرمستقیم بر مسائل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جامعه می‌نهد، اهمیت این حوزه را بیش از حوزه پزشکی نشان می‌دهد. با وجود اهمیت فراوان "اخلاق پژوهش در حوزه علوم انسانی و اجتماعی" در کشور ما، تاکنون غالبا به عنوان بخشی اندک از کتاب‌های روش تحقیق و گاه برخی مصاحبه‌ها و نوشتارهای پراکنده به این مبحث پرداخته شده است.

در بخشی از کتاب اخلاق پژوهش و نگارش می‌خوانیم:

قدرت تجزیه و تحلیل، ارائه نظرات و تصورات، ابتکار عمل و بدعت‌گذاری، از جمله سرمایه‌های حیاتی برای معدودی از سردبیران مانند مدیران است. بدون این‌گونه مهارت‌های ذهنی پایه، طراحی به عنوان یک مانع محکم در برابر سردبیر قرار دارد. طراحی چیزی غیر از فعال کردن یا گاهی ایستا کردن فعالیت‌ها نیست.

طراحی به عنوان یک مهارت مدیریتی به سردبیر این امکان را می‌دهد که به جای نشان‌دادن عکس‌العمل نسبت به رویدادهای ناگهانی، به آن‌ها نظم ببخشد. به‌طوری که برای هر رویدادی، راهکاری بیابند. ترس از شکست، از دلائل دیگر دوری از طراحی است، به ویژه زمانی که تجربه‌ای در برنامه‌نویسی ندارند.

بعضی از سردبیران ذاتا برنامه‌ گریزند. آن‌ها ترجیح می‌دهند به جای برنامه‌ریزی برای مقابله با انواع وضعیت‌ها، نسبت به هر وضعیتی واکنش مناسب نشان دهند. چنین سردبیرانی باید با مشکلاتی که در آینده روی می‌دهد، سازش داشته باشند. مثلا تاخیر در جایگزینی یک نیروی انسانی که قرار است سال آینده بازنشسته شود.

نداشتن برنامه از تمایلات ناخود آگاه برخی از سردبیران است که گاها منجر به بحران‌هایی می‌شود. وقتی بحران به‌ وجود آمد طبیعتا از سردبیر انتظار می‌رود که چاره‌اندیشی کند. از آن‌جا که در هنگام بحران، کارکنان به سردبیر نگاه می‌کنند، او احساس می‌کند که فردی است که دیگران به حضورش نیازمند هستند. ارائه چنین نقش و حضوری، به کار سردبیرانی می‌آید که در حرفه خود امنیت ندارند.

اطمینان نداشتن به خود، سبب می‌شود که اینگونه سردبیران از برنامه‌نویسی و دادن مسئولیت به دیگران پرهیز کنند. در شرایط نبود یک شبکه روابط منسجم که بر پایه طرح‌ریزی اثرگذار همراه با دادن اختیار شکل گرفته باشد، هدایت گروه کارکنان ناممکن می‌شود. حاصل این کار، بحران مدیریت و بیهودگی فرایندهای کاری همکاران است.

فهرست مطالب
پیشگفتار
مقدمه
درآمدی به فلسفه اخلاق پژوهش و مسائل آن
سید حسن اسلامی
مقدمه
پژوهش چه نوع فعالیتی است؟
چرا نیازمند اخلاق پژوهش هستیم؟
عرصه‌های اخلاق پژوهش کدام است؟
خودفریبی پژوهشگران
تعمیم شتابزده
امر مقدم را علت پنداشتن
‌دستکاری داده‌ها و نتایج
سوء استفاده از سوژه‌های انسانی
سرقت یافته‌های دیگران
سوء‌استفاده دولت‌ها از نتایج تحقیق
فلسفه‌ورزی درباره پژوهش
منابع
اخلاق پژوهشگر در علوم اجتماعی و انسانی
امیر متقی دادگر
علی اکبر احمدلو
مقدمه
اخلاق در پژوهش
کلیات
اخلاق پژوهش در ایران
اصول شایسته اخلاق پژوهشگر
اصل حرفه‌ای بودن در پژوهش
اصل رازداری در پژوهش
همراه بودن پژوهش با برهان
اصل نقدپذیری و تحمل نظر مخالف
انصاف ورزیدن
اصل رعایت حریم شخصی افراد
شهامت پژوهشگر
پرداختن به مسائل ضرروری جامعه
حقیقت‌جویی پژوهشگر
نشاط
درک و فهم قوانین، سیاست‌ها و مقررات
پاسخگویی
تعهد به استفاده از نتایج پژوهش
رعایت نکات اخلاقی در ارتباط با آزمودنی انسانی
نظم و انضباط
اصل امانتداری در پژوهش
تصحیح انگیزه و نیت
توجه به نقش پیشفرض‌های ارزش
آشنایی با پیشینه پژوهش
تواضع
اصول ناشایست اخلاق پژوهشگر
سرقت محتوایی
ارسال مقاله به چند مجله مختلف
چاپ مضاعف مقاله
حسادت
شتابزدگی
دخالت دادن خواسته‌های شخصی
عُجب و غرور
انحصار طلبی
سخن آخر
منابع
اخلاق در انتشار یافته‌های علمی
رضا کریمی
مقدمه
نشریۀ علمی
نویسندگان
سردبیر
داوران
بدرفتاری‌های اخلاقی
تضاد علایق
سرقت محتوایی
انتشار دوباره
چرا انتشار دوباره غیراخلاقی است؟
جامعیت و محرمانگی
مروری کلی بر بدرفتاری‌های اخلاقی
تذکرات سردبیر به نویسندگان
بحث و نتیجه‌گیری مبتنی بر ویژگی‌های کشور ایران
منابع
اخلاق حرف‌های در کار گروهی علمی: پیشینه، ضرورت‌ها، فایده‌ها، چالش‌ها و راهکارها
عبدالحسین طالعی
مرضیه سیامک
مقدمه و تعریف‌ها
پیشینه
ضرورت انجام کار گروهی
دلایل گرایش به گروههای علمی
تأثیر مثبت اخلاق کار گروهی بر اعضاء گروه
تأثیر مثبت اخلاق حرف‌های کار گروهی بر جامعه
مشارکت اجتماعی
ارتقاء فرهنگ مدنی و سیاسی
کمک به فرآیند توسعه
کارکردهای پنهان کار گروهی بر اخلاق
آسیب‌شناسی اخلاق در کار گروهی
لقمه‌انگاری در برابر امانت انگاری
فرافکنی و پارادوکس من به شرط او
رقیب‌گریزی و تلقی ناروا از رقیب
فقدان انگیزش
الگوهای رفتار ارتباطی
فقدان مهارت تصمیم‌گیری
بلاتکلیفی اخلاقی
سخن آخر
منابع
وظایف علمی و نقش اخلاقی استاد راهنما
محمدرضا فخر روحانی
منابع برای مطالعه بیشتر
اخلاق سردبیر
جیران خوانساری
مقدمه
اصول پنجگانه قدرت اخلاقیات برای افراد
نگاهی به اصول بین‌ا‌لمللی اخلاق حرف‌های نشر
ویرایش
ویرایش به چند نوع اصلی تقسیم می‌شود
ویراستاران و عناوین و فعالیت‌های گوناگون
ویراستار کتاب‌ها و مجلات علمی
مرز در ویرایش
نشر اثرگزین و نشر اثرآفرین
ویراستار، ویرایش محتوایی و ویرایش ساختاری
سردبیر یعنی اعتبار
انتخاب کادر مجرب نویسندگان
سردبیر بهترین ممیز است
سردبیر و نقش مدیریت
سردبیر در جایگاه مدیر
اخلاق سردبیر و طراحی
اخلاق سردبیر و بودجه‌نویسی
اخلاق سردبیر و مهارت‌های مدیریتی
اخلاق سردبیر، سازماندهی، نیروی انسانی، هدایت، تصمیم‌گیری وکنترل
وظایف سردبیر
سیاست‌های نویسندگی و ارائه دستنوشت‌ها
اخلاق سردبیر و تصمیم‌گیری هیات تحریریه در ارتباط با نویسندگان
اخلاق سردبیر و هیات تحریریه و رسیدگی به شکایات نشریه
سخن آخر
منابع
اخلاق داوری در ارزیابی آثار علمی
یزدان منصوریان
مقدمه
تعریف داوری
اهداف و ضرورت داوری آثار علمی
انواع داوری در ارزیابی آثار علمی
ویژگی‌های داوران آثار علمی
زمینه‌های سوگیری و خطا در داوری
مشکلات و چالش‌ها در فرایند داوری
فقدان معیارها و رویه‌های استاندارد در ارزیابی آثار
عدم وجود پایگاه اطلاعاتی مشخصات داوران و زمینه‌های مورد علاقه آنان
عدم تناسب تخصص داوران با محتوای برخی از مقالات
طولانی بودن فرایند داوری (گاه بیش از یک سال)
محدودیت تعداد مجلات تخصصی در برخی از رشته‌ها
تکراری بودن موضوعهای مقالات و تردید داوران در پذیرش یا رد آثار مشابه
انبوهی مقالات مستخرج از پایان نامه‌ها و شباهت‌های محتوایی و ساختار آنها
مواردی از اعمال سلیقه در فرایند داوری
نقش استنادها در فرایند داوری
پژوهش درباره فرایند داوری
مقایسه فرایند داوری در رشته‌ها یا کشورهای مختلف و انجام مطالعات تطبیقی
بررسی مهارت‌های داوران آثار علمی و نظر‌خواهی از متخصصان موضوعی در این زمینه
بررسی چگونگی تعامل سردبیر با داوران و ارائه راهکارهایی برای انتخاب بهترین داور
بررسی ضرورت آموزش داوران و نظرخواهی از آنان در این زمینه
مطالعه عوامل موثر بر داوری مثل بررسی تاثیر محرمانه بودن بر کیفیت قضاوت داوران
مرور نظرات داوران در یک بازه زمانی در نشریه‌ها و بررسی دلایل پذیرش و ردّ مقالات
سخن پایانی
منابع
پیوست: فرم پیشنهادی برای داوری مقاله‌ای علمی
پیش‌نویس کاربرگه داوری مقاله‌های علمی
رعایت ملاحظات اخلاق پژوهش با نظارت کمیته‌های نظارتی سازمانی (آی. آر. بی)
محمدرضا شاهاحمدی
مقدمه و تاریخچه مختصر
تعریف
ماهیت اعضا
نظارت
وظیفه پژوهشگر
تماس و تعامل پژوهشگر با کمیته
اختیارات کل کمیته
سطوح نظارتی کمیته
معاف از نظارت
نظارت سریع
نظارت کامل
سخن آخر
منابع
چگونه از سرقت محتوایی بپرهیزیم؟: رهنمودهایی برای پژوهشگران
ابراهیم افشار زنجانی
سرقت محتوایی چیست؟
شکلهای رایج سرقت محتوایی
سرقت محتوایی و اینترنت
برای پرهیز از سرقت محتوایی چه باید کرد؟
چگونگی ارجاع به منابع را یاد بگیریم
ارجاع در چه مواردی لازم است؟
ارجاع در این موارد لازم نیست:
چگونه مطالب دیگران را در نوشته خود وارد کنیم؟
نقل قول مستقیم
نقل‌قول غیر‌مستقیم و خلاصه کردن
چرا نوشتن با استفاده از کلمات و عبارات خودمان مهم است؟
یادداشت برداری صحیح را یاد بگیریم!
بداخلاقی‌های نشر و نگارش: با تأکید بر مسائل ایران
حمید محسنی
مقدمه
بداخلاقی‌های مرتبط با داوری و ویرایش
عدم استفاده از داور و ویراستار در فرایند تولید محتوای کتاب
استفاده از داوران و ویراستاران نامناسب یا دروغین
عدم رعایت حقوق ویراستاران
اخلاق تدریس و نشر
تولید و انتشار کتابی جدید بدون ابتکار و نوآوری توسط مدرس
عدم معرفی کتاب درسی
معرفی یک کتاب درسی و تدریس از روی کتابی دیگر
معرفی کتاب‌های درسی با نگاهی سودار نسبت به ناشر، نویسنده یا مترجم
رقابت ناسالم برخی از ناشران دولتی با ناشران خصوصی
رعایت نکردن حقوق مادی و معنوی تولیدکنندگان محتوا
اخلاق نگارش و تولید کنندگان اطلاعات
اخلاق پخش و توزیع کتاب
سخن پایانی