کتاب روانشناسی هستی نوشته بو جاکوبسن، به جنبه‌های روانشناسی هستی‌شناسی می‌پردازد و به برخی از سؤالات فلسفی درباره مرگ، زندگی، بیماری و... از دیدگاه روانشناسی پاسخ می‌دهد.

روانشناسی هستی (Ontology Psychological) شاخه‌ای از روانشناسی است که پرسش‌های بزرگ زندگی را به‌طور مستقیم مطرح می‌کند و در سال‌های اخیر رشد کرده است. این رشته روانشناسی با روانشناسی انسانی مطرح شده در آمریکا ارتباط نزدیک دارد، اما بیشتر بر مبنای فلسفه اگزیسیستانسیالیستی اروپا شکل‌ گرفته و چشم‌انداز زمینه درمانی آن در ارتباط با تئوری‌های دیگر به این صورت است که:

نکته مشترک روانشناسی هستی و سایکوانالیز در توجه عمیق این دو رشته، به زندگی روانی و رشد شخصیتی انسان‌ها است، اما روانشناسی هستی به دوران کودکی تمرکز چندانی ندارد و بر شرایط موجود انسان تمرکز می‌کند.

نکته مشترک روانشناسی هستی با روانشناسی شناخت و تراپی، در علاقه و توجه آن‌ها به تفکر انسان درباره جهان و شرایط بنیادی حیات و هستی است ولی روانشناسی هستی، به اراده و خواست انسان و خودمختاری او «در حق تعیین و انتخاب» سرنوشت خود تأکید فراوان دارد. روانشناس و مشاور باید از دیدگاه‌های خود شخص به حال و به تجربه و دنیای او توجه کند و برای آن اهمیت و احترام قائل شود و در مشاوره، مداوا و تدریس نیز آن را مدنظر داشته باشد. توجه به زندگی انسان در دنیای او، اساس سیستم فکری در درک اولیه از مسائل وی است، درحالی‌که استفاده از دید رایج سیستماتیکی (با روش خنثی بودن) در مشورت، یا تراپی، بی‌طرفی اعمال می‌گردد که می‌تواند حالت تکنیکی یا هدایتی داشته باشد. در روانشناسی هستی‌نگری روش گفتگو، ملاقات و همدردی از اصول عمده است.

پرسش اساسی اگزیستانسیالیستی برای فرد این است که: چگونه زندگی معنا می‌یابد؟ آیا باید در جستجوی امنیت بود، با امور غیرقابل پیش‌بینی چگونه برخورد شود؟ چگونه باید انتخاب کرد تا پشیمانی به بار نیاید؟ تا چه اندازه باید، دیگران را ملاحظه کرد؟ آیا انسان می‌تواند برای ناملایمات و سختی‌ها آماده می‌شود یا از آن‌ها تکان می‌خورد و می‌لغزد؟ و میل انسان به زندگی، از کجا به‌دست می‌آید؟ این نوع پرسش‌ها اساس تقسیم‌بندی و موضوعات کتاب روانشناسی هستی را تشکیل داده و هر بخشی از آن معضل مهمی را مطرح می‌کند که اکثر انسان‌ها در طول زندگی با آن‌ها مواجه می‌شوند.

هفت بخش کتاب، توصیف معضل و واژه‌های مورد استفاده آن و سپس ذکر تئوری‌های روانشناسی مربوط است و مثال‌هایی در رابطه با جهت‌گیری انسان در آن زمینه و در نهایت امکان کمک به او برای موضع‌گیری مناسب یا تکامل فکری وی را بررسی می‌کند. نمونه‌هایی از تحقیق و مصاحبه فراگیر با بیماران سرطانی و افراد سالم دانمارکی در پس‌نوشته کتاب می‌آید، به‌علاوه مصاحبه‌های بو جاکوبسن (Bo Jacobsen) و تجربه‌اش از دوره‌های کار عملی با مراجعین را مطرح شده است.

در بخشی از کتاب روانشناسی هستی می‌خوانیم:

به نظر می‌رسد که برخی انسان‌ها هدف مشخص و تعریف شده‌ای در زندگی دارند. معنای زندگی آن‌ها برایشان روشن است و فعالیت روزمره‌شان در تطابق با آن انجام می‌گیرد. آنان می‌توانند، شانس‌های بزرگ و کوچک، فراز و نشیب یا مشکلات کم و زیادی داشته باشند، اما در خصوص اینکه برای چه روی زمین هستند و برای چه زنده‌اند، تردیدی ندارند. برخی دیگر هدف چندان روشنی در زندگی خود ندارند و نمی‌دانند که برای چه اینجا هستند، اما گاهی با معنای حیات رودررو می‌شوند. برای برخی معنای زندگی چنان محو می‌شود که حیات برایشان کاملاً بی‌معنا جلوه می‌کند.

بی‌معنایی حیات زمانی تجربه می‌شود که نخستین انتخاب در زندگی درست صورت نگرفته است، مثل فردی که حدود بیست سالگی، بدون امکان جهت‌گیری و انتخاب مستقلانه از موسسه تحصیلی بیرون آمده و در مسیری قرار گرفته است. گاهی انسان با سوگ ناگهانی و دیگر وقایع جدی زندگی می‌تواند، چنین تجربه‌ای را داشته باشد. برای برخی گاهی زندگی یا چراهای آن می‌تواند، چنان بی‌معنا جلوه کند که به خودکشی متوسل شود.

آیا امکان کمک برای کسی که زندگی را بی‌معنا می‌بیند، وجود دارد تا او بتواند معنایی پیدا کند، یا زندگی معناداری را دوباره بنا کند؟ ما اغلب با این مسئله در صحبت‌های دوستانه، اعضای خانواده، شرایط نامطلوب کاری یا فردی در خیابان برخورد می‌کنیم و اشخاص حرفه‌ای امور بهداری، اجتماعی و مربی گاهی در شرایطی قرار می‌گیرند که معنای زندگی برای آنان کم‌رنگ یا مبهم بوده و شاید به این بتوانند به دیگری در شرایط مشابه کمک کنند.

فهرست مطالب

پیش‌گفتار
1. معنای زندگی
آیا درک معنای زندگی می‌تواند یک مشکل تلقی شود؟
هدف و معنای زندگی چیست؟
زندگی چه هدف و معنایی دارد؟
سؤال: اهداف زندگیت چیست؟
هدف زندگی به‌صورت برنامه
تئوری الپورت
آیا همه اهداف زندگی ارزش یکسانی دارند؟
آیا هدف و معنا در طول زندگی تغییر می‌یابد؟
تغییر در اهداف و معنای زندگی پس از بروز یک واقعه جدی
سؤال: معنای زندگی برای تو چیست؟
آیا مراحل زندگی از پیش تعیین شده است؟
آیا شخصی می‌تواند در یافتن معنای زندگی به دیگری کمک کند؟
بامعنا و بی‌معنا
ساختار حیات
2. بحران، راستین - نیت و پیشرفت
مشکل بحران
بحران و تراما چیست؟
آیا بحران از دیدگاه اگزیستانسیالیستی قابل درک است؟
بحران چگونه تجربه می‌شود؟
ظهور بحران
ماهیت پروسه‌ی گذار انسان از ضربه روحی چیست؟
تئوری بولنو
آیا بحران مراحل دارد؟
سه بعد بحران
فقدان در بحران
ناملایمات بحران
بحران به‌عنوان گشایش اگزیستانسیالیستی / زیستی
چگونه فرد بحران را می‌گذراند؟
احساسات
شکافته‌ها، مجدداً پیوند می‌خورد، خویشتن او بهبود می‌یابد
بازسازی معنا و شکوفایی (تحقق زندگی)
آیا بحران خواسته است، یا ناخواسته؟
3. روش‌های زندگی در شرایط بیماری و سلامتی
مشکل بیماری
بیمار بودن و سالم بودن چیست؟
جسم و بدن در سلامتی و بیماری
تئوری تومبز
چگونه می‌توان با بیماری برخورد کرد؟
کنار آمدن با بیماری
گفتگو با بیماری
بیماری را به‌عنوان هدیه تلقی کنیم
بیماری و ناراحتی به‌عنوان شرایط مرزی
آیا روان می‌تواند بر شرایط جسمانی تأثیر بگذارد؟
آیا انسان می‌تواند از طریق فکر و ذهن، سلامتی خود را بازیابد؟
این روش‌ها چگونه اثر می‌گذارند؟
دیدگاه اگزیستانسیالیستی و تأثیرات روان - جسم
چگونه می‌توان به بهترین شکل ممکن، به یک بیمار کمک کرد؟
چگونه سلامتی خود را حفظ کنیم؟
4. رویارویی با مرگ
آیا رویارویی با مرگ کار مشکلی است؟
واژه‌های مرگ
مردن چگونه است؟
تجربیات از بستر مرگ
فراجایگزینی
مصاحبه با انسان‌هایی که مرگشان نزدیک بوده است
تئوری‌های ارائه شده در باره پروسه مرگ
چرا تجسم مرگ کاری مشکل است؟
ترس از مرگ و دو مکانیسم دفاعی آن (تئوری یالوم)
ترس و اشتیاق مرگ (تئوری کوندراو)
در نزدیکی مرگ
تأثیرات تجربه نزدیک مرگ
تأثیرات تجربه ناشی از فاجعه
باور به ماوراءطبیعه: مفهوم ابعاد زندگی مذهبی و معنوی
بهترین شیوه کمک به افراد در حال مرگ چیست؟
اجتناب از به کار بردن پروژه با افراد در حال مرگ
بهترین کمک فقط حضور در کنار فرد در حال مرگ است
رابطه روشن با مرگ چیست؟
5. بود تنها و بود در جمع
تنها بودن - و با دیگران بودن
واژه‌های مربوط به بود - تنها و بود در جمع
تنها بودن در جهان چگونه است؟
چرا رویارویی با تنهایی مشکل است؟
آیا انسان می‌تواند تنها بودن را بیاموزد؟
در جمع بودن چگونه است؟
رودررویی / ملاقات
دو نوع جمع: حل شدن در یکدیگر و گفتگو
نقش گفتگو و عشق در تغییر رویه اجتماعی
آیا تکامل شخصی در چهارچوب مناسبات اجتماعی امکان‌پذیر می‌باشد؟
تکامل شخصی چیست؟
پیوند اجتماعی چیست؟
آیا خواست شخصی و اجتماعی می‌تواند با هم سازگار باشد؟
آیا می‌توان در شرایط ناگوار به کسی کمک کرد؟
تعادل و دنیاهای چهارگانه
6. انتخاب، آزادی عمل و تعهد
مشکل انتخاب آزاد
واژه‌های انتخاب
زندگی آزاد چیست؟
زندگی مسئولانه چیست؟
مسئولیت در قبال دیگری
مسئولیت در برابر جهان
مسئولیت در برابر زندگی خود
آیا من زندگی و تکامل خودم را تعیین می‌کنم؟
آیا دوران کودکی بر تصمیم‌گیری من اثر می‌گذارد؟
آیا فرهنگ و جامعه برای من تصمیم می‌گیرد؟
انسان‌ها در شرایط انتخاب اگزیستانسیالیستی چگونه تصمیم می‌گیرند؟
مثال‌هایی از زندگی روزمره
تئوری شکل‌گیری تصمیم
آیا انسان با انتخاب‌هایش شکل می‌گیرد؟
تئوری درباره هسته وجودی - خود / سلف
تئوری‌های نسبی یا اگزیستانسیالیستی درباره سلف / خود
7. شوق زندگی، نیروی زندگی راستین - نیت
نیروی زندگی از کجا می‌آید؟
واژه‌های رایج در مورد زندگی
وظایف، فشارها و استرس
حالت‌ها / خلق وخوی منفی
ترس زندگی، شوق زندگی و نیروی زندگی
ترس زندگی
شوق زندگی
احساس زندگی
نیروی زندگی
زندگی راستین - نیت (آوتنتیسک) چیست؟
چگونه فرد می‌تواند به بهترین نحوی زندگی خود را جدی بگیرد؟
چگونه من نیروی زندگی خود را آزاد کنم؟
شخص در این جهان: شکوفایی اگزیستانسیالیستی در پیوند با کل و در پیوستگی با خود
هستی نسبیت است
خطر بسته بودن (خود - مرزی / خود - بینی)
تجدید رابطه با جهان
یادداشت
ضمیمه
مهم‌ترین نویسندگان روانشناسی اگزیستانسیالیستی و آثار آن‌ها