در کتاب بررسی اجمالی نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر، آفات نهضت اسلامى که ممکن است گریبانگیر انقلاب اسلامى شود توسط استاد مرتضی مطهری پیشاپیش گوشزد مى‌شود تا ما مسیر درست را گم نکنیم همچنین موجبات طراوت بخشیدن به جهان اسلام فراهم شود.

کتاب بررسی اجمالی نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر در دو بخش تنظیم شده است. در بخش اول ضمن مرورى گذرا بر جنبش‌هاى اصلاح‌طلبانه صدساله اخیر یعنى نهضت‌هاى فکرى سیاسى که بزرگانى چون سید جمال‌الدین اسدآبادى و اقبال لاهورى در جهان تسنن و میرزا حسن شیرازى و میرزا محمدتقى شیرازى در جهان تشیع پرچمدار آن بوده‌اند، واژه «اصلاح» در فرهنگ اسلامى و مفهوم درست اصلاح‌طلبى در این فرهنگ انسان‌ساز مورد بررسى قرار گرفته است.

در بخش دوم کتاب بررسی اجمالی نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر، نهضت اسلامى ایران به طور مشخص هدف تحقیق و تتبع قرار گرفته، ماهیت، هدف، رهبرى و بالاخره آفات این نهضت به تفصیل بررسى گردیده است. از جمله آفات نهضت به این عوامل اشاره شده است: نفوذ اندیشه‌هاى بیگانه، تجددگرایى افراطى، ناتمام گذاشتن نهضت، رخنه فرصت‌طلبان، ابهام طرح‌هاى آینده، کم شدن خلوص.

مطالب کتاب بررسی اجمالی نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر حاکى از دقت نظر و عمق بینش استاد مطهرى در مسائل اجتماعى و سیاسى است و نشان مى‌دهد که آن فیلسوف و فقیه عالى‌ مقام علاوه بر علوم و معارف اسلامى، در شناخت جریان‌هاى اجتماعى و سیاسى دنیاى اسلام نیز تسلط کافى داشته است.

مطالب کتاب بررسی اجمالی نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر، بنا بود در یک اجتماع بزرگ مردمى در شب نیمه شعبان سال 1398 هجرى قمرى در زمانى که اولین شعله‌هاى انقلاب اسلامى افروخته مى‌شد، به صورت یک خطابه ایراد شود ولى به علت ممانعت پلیس، آن اجتماع برگزار نشد و آن خطابه ایراد نگردید و البته تظاهرات و جنگ و گریزى با پلیس توسط جوانان مسلمان انقلابى انجام پذیرفت.

بعدا استاد شهید مطالب آن خطابه ایراد نشده را به رشته تحریر درآوردند و به صورت کتاب منتشر کردند که تأثیر بسزایى در روشن‌تر شدن خط سیر نهضت اسلامى ایران در جریان نهضت و پس از پیروزى انقلاب اسلامى داشته است.

فهرست مطالب
مقدمه چاپ بیست و ششم
نهضت‌های اسلامی در صد سال اخیر
خطابه‌اى که ایراد نشد
واژه اصلاح
جنبش‌هاى اصلاحى در تاریخ اسلام
سید جمال
دو امتیاز
آرمان سید
امتیازات سید
شیخ محمد عبده
کواکبی
افول اندیشه اصلاح در جهان عرب
اقبال
حرکت‌های اصلاحی شیمی
نهضت اسلامی ایران
ماهیت نهضت
هدف نهضت
رهبری نهضت
آفات نهضت
شرایط موفقیت مصلح
فهرست‌ها