کتاب سر خدا: بحث‌هایی در امامت و ولایت اهل بیت علیهم‌السلام نوشته سید حسین بن نجیب محمد الموسوی العاملی، چندین پله از سیر تاریخی بر زندگی ائمه بالاتر می‌رود، از نگاه سطحی می‌گذرد و به بررسی دقیق صفات و ویژگی‌های امامان و به شرح مسئلۀ امامت و ولایت و مباحث پیرامونی آن می‌پردازد.

شناخت این مقام تنها از کسی بر می‌آید که خودش امام باشد یا بالاتر از آن. در واقع شناختی که ما از امامت به دست می‌آوریم محصولی از سخنان و تفاسیر معصومین (ع) از این مقام است. زمانی که کسی این مقام و عظمتش را فهمید می‌تواند ادعا کند که خدا را شناخته است. به قول کتاب سر خدا: «همانا شناخت خدا، همان شناخت امام است.» به همین خاطر است که منابع این کتاب، روایات و آیات قرآن است.

ولایت نیز، دارای مراتب و حدودی است، و ممکن است صرفا در امر قضاوت، یا در گستره‌ی خانواده یا شهر خاصی باشد، یا آنکه همه‌ی اشیاء را در بر گیرد. بنابر آنچه گفته شد، روشن گردید که خلافت از جانب خدای متعال دارای مراتب متعددی است:

مرتبه‌ی اول: آنکه همه‌ی مردم، از جانب خدای متعال دارای ولایت تکوینی، البته در پایین‌ترین مرتبه‌ی آن هستند که همان خلافت اعطا شده به نوع انسان‌هاست و آنان در آبادانی زمین و اداره‌ی شئون آن، حق تصرف دارند.

مرتبه‌ی دوم، آنکه بعد از مردم، از جانب خدای متعال در ولایت تکوینی و تشریعی دارای خلافت و نیابت مطلق هستند؛ چنان که می‌توانند از جانب خدای متعال، افعال او را انجام داده، آینه‌ی افعال و صفاتش باشند. به عبارت دیگر، ایشان تجسد افعال، صفات و نام‌های نیکوی حق تعالی بوده و خلیفه‌ی خدا در علم، روزی، قدرت، تشریع (قانون گذاری) و... هستند.

این خلفا، به بالاترین مراتب علم دست سافتند چون از «از آن‌جا که خدا، خلیفه قرار داده و در همان هنگام مستخلف عنه بوده، باید خلیفه [اش] افعال الهی را انجام دهد و باید به همه‌ی اجزای موضوع خلافتش علم داشته باشد، پس لازم است که خداوند را از طریق صفات و مخلوقاتش نیز بشناسند، تا بداند چگونه وظیفه‌اش را در قبال ایشان انجام دهد. مقتضای اعطای خلافت به صورت مطلق، علم به همه‌ی اسما [حق تعالی] است.

نماینده و سفیر، باید از جزئیات نمایندگی‌شان آگاه باشد. از همین رو در گفت و گوی میان خداوند متعال و ملائکه یا درباره‌ی خلافت آدم (ع) آمده است که، آدم (ع) همه‌ی اسماء را می‌دانست و عامل رسیدن او به مقام خلافت، همان علم به اسماء بود.

در بخشی از کتاب سر خدا می‌خوانید:

درجات نور بر حسب عواملی، مانند تفاوت در وسعت انتشار یا محدودیت، تفاوت در اسباب و آثار و شدت یا ضعف آن با یکدیگر متفاوت است. چنانچه نور خالی از ظلمت باشد، میزان انتشار و تأثیر آن بسیار شدت می‌یابد و در آن حالت، نورانیت مطلق می‌شود. به عنوان مثال، روشنایی لامپ هزار وات با لامپ صد وات تفاوت می‌کند. اولی دارای نوری کامل و قوی است؛ در حالی که دومی نوری ضعیف و آمیخته با تاریکی دارد. پس نور شدید، خالی از ظلمت است.

به همین ترتیب، درجات مشاهده و شناخت نزد انسان‌ها، به نسبت اختلاف درجات نور، نزد آن‌ها متفاوت است. انسانی که به درجات عالی علم راه نیافته و جهلش بیش از علمش می‌باشد، با انسان عالمی که هیچ جهلی در او نیست، متفاوت است. شخص اول نیازمند دومی است امّا شخص دوم به هیچ‌کس نیازی ندارد. خداوند متعال فرموده است:

«أَوَ مَن کَانَ مَیْتًا فَأَحْیَیْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ کَمَن مَّثَلُهُ فِی الظُّلُمَاتِ لَیْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَا کَذَلِکَ زُیِّنَ لِلْکَافِرِینَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ؛

آیا کسی که مرده [دل] بود و زنده‌اش گردانیدیم و برای او نوری پدید آوردیم تا در پرتو آن، در میان مردم راه برود، چون کسی است که گویی گرفتار در تاریکی‌هاست و از آن بیرون آمدنی نیست؟ اینگونه برای کافران آنچه انجام می‌دادند زینت داده شده است.»

به عنوان مثال، برای این موضوع می‌توان اتاقی را در نظر گرفت که درون آن سه لامپ، یکی به توان یک وات، دومی صد وات و سومی هزار وات، روشن است. نور لامپ اول مخلوط با ظلمت است و به همین دلیل، برای روشن نمودن همۀ اتاق به تنهایی کافی نیست؛ در حالی که لامپ سوم تماماً نور است و ظلمت ندارد و برای روشن نمودن اتاق با وجود آن احتیاجی به لامپ دیگر نیست.

فهرست مطالب
مقدمه
فصل اول: امامت و ولایت
بحث اول: شناخت امام
فطری بودن شناخت
معرفت امام از اصول دین
مراتب شناخت امامان (ع)
آثار شناخت امام
شناخت اَعراف
بحث دوم: امامت، عهد الهی
معنی امامت
عظمت امامت
امامت، فرمان‌روایی بزرگ
امامت، بالاترین مقامات روحانی
نقش امامت در حیات بشر
برتر بودن امامان (ع) از دیگران
مراتب امامت
امامت، اصلی از اصول دین
چگونه امام را بشناسیم
تأملی در باب نظریه شورا
بحث سوم: استمرار امامت تا روز قیامت
امتداد اسلام
امامان (ع) امتداد رسول و رسالت
رویارویی با امامت
عوامل استمرار امامت
امام و شب قدر
بحث چهارم: صفات امام
شناخت امام
صفات امام
بحث پنجم: عصمت امام
ضرورت عصمت
معنی عصمت
حقیقت عصمت
عصمت، لطف خداوند
عصمت، منافی اختیار نیست
مراتب عصمت و دلایل آن
دلایل عصمت
عصمت غیر امامان (ع)
بحث ششم: علم امام
اهمیت علم امام
دلایل علم امام
حدود علم امام
منابع علم امام
بحث هفتم: ولایت امامان (ع)
بزرگی ولایت
معنی ولایت
گونه‌های ولایت
ولایت خداوند
ولایت پیامبر (ص)
ولایت اهل بیت (ع)
ولایت فقیهان در غیبت امامان (ع)
معنی امر
بحث هشتم: اکمال دین به ولایت امامان (ع)
تکامل شریعت‌ها
معنی اکمال و اتمام
دین چه زمانی کامل شد؟
نحوه کامل شدن دین
تضییع دین کامل به وسیلۀ مردم
بحث نهم: نعمت ولایت اهل بیت (ع)
نعمت‌های خداوند
انواع نعمت
نعمت ولایت
بحث دهم: خلافت امامان (ع)
معنی خلیفه
خلافت انسان
خلفا
نتایج خلافت آدم (ع)
پایان‌بخش
زعامت فقیهان
بحث یازدهم: امامان (ع) حجت‌های خدا بر مخلوقات
ضرورت وجود حجت
معنی حجت
وجود حجت در هر زمان و مکان
حجت‌های خدا
اهل بیت (ع)، آیات بینات (نشانه‌های روشن کننده)
بحث دوازدهم: امامان (ع) پیشوایان امت
رهبری، سنت طبیعی و اجتماعی
نقش رهبر
لزوم رهبری
رهبری امت‌ها
رهبری رسول خدا (ص)
رهبری بعد از پیامبر (ص)
تکلیف ما نسبت به رهبران معصوم (ع)
بحث سیزدهم: امامان (ع) راهنمایان امت
معنی هدایت
اقسام هدایت
هادیان خلایق
بحث چهاردهم: مرجعیت امامان (ع)
اهمیت مرجعیت در نظام هستی
مرجعیت دینی
مرجعیت اهل بیت (ع)
نقش خلفا
بحث پانزدهم: امامان (ع) نجات‌بخش امت
خسران و نجات
راه‌های نجات
بحث شانزدهم: امامان (ع) گواهان بر مردم
معنی شهید یا گواه
لزوم وجود گواهان
گواهان چه کسانی هستند؟
گواهی خداوند
گواهان بعد از رسول خدا (ص)
مقام گواهان
استمرار گواهان تا روز قیامت
بحث هفدهم: نور امامت
معنای نور
گونه‌های نور
درجات نور
انوار هستی
آفرینش اهل‌بیت (ع) در عالم نور
نور امامان در میان بندگان و شهرها
عمود نور برای امامان
امامان (ع) نور واحد
بحث هجدهم: فضایل امامان (ع)
فضایل بشری
فضایل اهل‌بیت (ع)
فضایل، دلیل امامت
فضیلت ذکر فضایل
پنهان نمودن فضایل
بحث نوزدهم: کرامات امامان (ع)
حکمت معجزه و کرامت
تعریف معجزه و کرامت
حقیقت معجزه و کرامت
چگونگی صدور معجزات و کرامات
گونه‌های معجزه و کرامت
نمونه‌هایی از معجزات و کرامات
بحث بیستم: امامان (ع) و قرآن کریم
بحث بیست و یکم: اعجاز عددی امامان (ع)
اعجاز قرآن کریم
اعجاز عددی قرآن و امامان (ع)
بحث بیست و دوم: کلام امامان (ع) معجزه‌ای جاوید
معجزات قولی و عملی
کلام امامان (ع)
نهج البلاغه
امامان (ع) کلمات خدا
بحث بیست و سوم: امامان دوازده گانه (ع)
نصوص امامت امامان (ع)
تعداد امامان (ع)
نام‌های امامان (ع)
آل محمد (ص) چه کسانی هستند؟
انحصار تعداد امامان (ع) به دوازده
لطایف عدد دوازده
امامان (ع)، وحدت هدف و تنوع نقش‌ها
ویژگی‌های امامان (ع)
بحث بیست و چهارم: برگزیدن امامان (ع) توسط خداوند
انتخاب خداوند
انتخاب پیامبران و رسولان
برگزیدن امامان (ع)
راز انتخاب
انتخاب شیعه
بحث بیست و پنجم: امامان (ع) و میراث بزرگ
معنای میراث
گونه‌های ارث
میراث قرآن کریم
میراث نبوت
بحث بیست و ششم: امامان (ع) پدران امت
اقسام پدر بودن
پدران امت
بحث بیست و هفتم: امامان (ع) سبب آغاز و انجام دین
فتح
فاتحان
امامان (ع) سبب آغاز و انجام
فتح امام حسین (ع)
فتوحات اسلامی
بحث بیست و هشتم: مظلومیت امامان (ع)
ظلم رفته بر امامان (ع)
سرآغاز ظلم به اهل بیت (ع)
چرا مورد ظلم واقع شدند
آثار ظلم در طول تاریخ
پایان ظلم
بحث بیست و نهم: اسرار امامت
ظاهر و باطن
نسبی بودن ظاهر و باطن
مصادیق ظاهر و باطن
حاملان اسرار
تحمل اسرار
تسلیم بودن به اسرار امامت
آشکار شدن اسرار در عصر ظهور
فصل دوم: حقوق امامان (ع)
بحث اول: حقوق امامان (ع)
بحث دوم: پیوند و ارتباط با امامان (ع)
ارتباط، قانونی الهی
انواع ارتباط با خدای متعال
کیفیت ارتباط با خدای متعال
ارتباط با اهل بیت (ع) از طریق پیوند ذاتی و موضوعی
بحث سوم: مودت امامان (ع)
مودت اولیای الهی
مودت اهل بیت (ع)
حکمت مودت
آثار مودت
محبت حقیقی
چگونه مودت اهل بیت (ع) را عینیت بخشیم؟
مراتب دوست‌داران
راز محبت اهل بیت (ع) چیست؟
بشارت بر محبان اهل بیت (ع)
بحث چهارم: اطاعت و تسلیم در برابر امامان (ع)
اهمیت اطاعت
اطاعت
اهمیت اطاعت از اهل بیت (ع)
اطاعت از نایب امام
اطاعت از والدین
اطاعت زن از شوهر
بحث پنجم: اقتدا به امامان (ع)
نیاز به الگو
سرمشق
اقتدا کردن امری فطری است
فلسفه اقتدا
رسول اکرم و امامان (ع)، سرمشق و الگو
اقتدا به همه چیز
چگونه به معصومین (ع) اقتدا کنیم؟
بحث ششم: دعوت به سوی امامان (ع)
ضرورت دعوت به سوی خدای متعال
دعوت به سوی اهل بیت (ع)
بحث هفتم: یاری امامان (ع)
معنای نصرت
موارد نصرت
کیفیت نصرت اهل بیت (ع)
نتایج نصرت امامان (ع)
نصرت مؤمنین
انصار پیامبر اکرم (ص)
انصار امامان (ع)
بشارت به یاران امامان (ع)
بحث هشتم: حقوق مالی امامان (ع)
حقوق مالی
حق خمس
خمس چیست؟
تقسیم خمس و تاریخ آن
اهمیت خمس
حق انفال
حق فیء
خمس و نظام طبقاتی
بحث نهم: ذکر امامان (ع)
آثار ذکر اهل بیت (ع)
بحث دهم: صلوات بر محمد و آل محمد (ص)
اهمیت صلوات بر محمد و آل محمد (ص)
حکایتی جالب
بحث یازدهم: توسل به امامان (ع)
معنای توسل
توسل از امور فطری است
توسل (وسیله گرفتن) برای رسیدن به خدای متعال
راه‌های توسل
توسل به اهل بیت (ع)
شرایط توسل به امامان (ع)
راه‌های توسل به اهل‌بیت (ع)
چند سؤال و جواب درباره توسل
بحث دوازدهم: تعظیم اهل بیت (ع)
شعائر الهی
حریم الهی
تعظیم دلیل بر تقوا است
بحث سیزدهم: اعتصام به امامان (ع)
معنای اعتصام
ضرورت اعتصام
اعتصام به خدای متعال
تمسک به ریسمان الهی
فصل سوم: امامان (ع) و شیعه
بحث اول: شیعه، گروه نجات یافته
اختلاف پس از رسول خدا (ص)
علت اختلاف
برگشت به گذشته
گروه نجات یافته کدام است؟
ستایش شیعه
تشیع یک مذهب نیست
بحث دوم: شیعه چه کسانی‌اند؟
معنای شیعه
القاب شیعه
تفاوت شیعه و محب
اوصاف شیعه
مراتب شیعه
مراتب تشیع
بشارت به شیعه
بحث سوم: عقاید شیعه
بحث چهارم: تاریخ شیعه
انتشار تشیع در جهان
دولت‌های شیعی
نقش شیعه در تاریخ
بحث پنجم: امامان (ع) و حفظ موجودیت شیعه
بحث ششم: اهل بیت (ع) و تربیت شیعه و امت اسلامی
تربیت امت اسلامی
تربیت شیعه
بحث هفتم: زینت ما باشید
بحث هشتم : اهل بیت (ع) و رابطه با شیعه و دیگران
رفتار امامان (ع) با شیعه
رفتار امامان (ع) با اهل سنت
رفتار امامان (ع) با اهل کتاب
خاتمه
کتابنامه