حمیدرضا بصیری در کتاب راز اجابت: شرح دعای شریف اللهم ادخل علی اهل‌ القبور‌ السرور به نقد و تفسیر یکی از دعاهای جامع، کوتاه، لطیف و گوش‌نواز ماه مبارک رمضان که منسوب به پیامبراکرم (ص) است، می‌پردازد.

گلبانگ اولین سحر ماه مبارک رمضان، بلادرنگ انسان را تا اوج معنویّت فرا مى‌خواند و یک بار دیگر فرصت انسان زیستن و ارتباط یافتن با فرازترین نقطه هستى را فراهم مى‌آورد. این فرصت ناب را تنها مى‌توان با پیوند زدن به یک ایمان و اندیشه والا به ثمر نشاند. اندیشه‌اى که در زمین و زمانه محدود نمى‌شود و در خویش و کیش نفس نمى‌ماند.

دعاهاى مأثوره و گزارش شده از معصومین (ع) سرشار از همین حقایق مافوق زمان و مکان است که پیوند دهنده این فرصت کمیاب و ناب با حقیقت هستى است. بى‌جهت نیست که ماه رمضان در خوش‌ترین ساعاتش، پیچیده به دعاى وارسته‌ترین بندگان خداست. آنانى که اندیشه‌هاى پاک خود را با زبان مناجات و دعا به خداوند متعال عرضه مى‌کردند.

امروز، سفره آن دعاها بر ما گسترده شده تا آن اندیشه‌هاى پاک بر ذهن و جان ما نیز گذر کند و با زبان ما، مورد درخواست و تمنّاى از پروردگار قرار بگیرد. براى یک مؤمن روزه‌دار، این دعاها تابلوى هدایت براى بهره گرفتن از فرصت بى‌نظیر ماه مبارک رمضان است.

در میان دعاهاى پر محتوای این ماه، دعای «اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَى أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ» که خطاب به حضرت محمد (ص) می‌باشد، بسیار عمومیت دارد. خواندن این دعا در میان شیعیان مرسوم و بعد از هر نماز واجب در ماه مبارک رمضان توصیه شده است.

چنانکه در ویژگى‌هاى این دعا گفته خواهد شد، این دعاى مختصر بسیار جامع و فراگیر است. به عبارت دیگر به تمام ابعاد زندگى مادّى و معنوى انسان پرداخته شده و آرزوى دیگران بر آرزوى خویش مقدّم آمده است. چنین نگاهى در دعای یک مؤمن، از کمال روحى و معنوى او خبر مى‌دهد. در حقیقت همین حال و نگاه، «راز اجابت» درخواست‌هاى وى است. زیرا داشتن این نگاه معنوى و ژرف در دعا، به خودى خود اجابت بوده و از لطف و عنایت خداوند بر او آگاهى مى‌دهد.

این دعا، دعایی است که تقریباً عموم مؤمنان و روزه‌داران با آن آشناییت دارند و در حدود یک ماه بعد از نماز به قرائت آن می‌پردازند. این دعای پر محتوا از دو ویژگی برخوردار است: ویژگی اول همه‌جانبه بودن آن می‌باشد، به این معنی که هم به نیازهای مادی انسان‌ها و هم به نیازهای معنوی‌شان توجه زیادی دارد. ویژگی دوم آن در نظر گرفتم همه افراد و فراگیر بودن آن است.

در بخشی از کتاب راز اجابت: شرح دعای شریف اللهم ادخل علی اهل‌ القبور‌ السرور می‌خوانیم:

سرور و شادى تحفه‌اى الهى به بشر است و فقدان آن در انسان دلالت بر فقدان سلامت در او دارد. امّا شناخت واقعیّت شادى بسیار لازم و مهمّ است. «إدخال السّرور» که در مضامین روایى ما سفارش شده است، بیانى لطیف از ماهیّت و کیفیّت شادى در اسلام است. با توجّه با این تعابیر روایى، شادى آن حقیقتى است که بر قلب انسان وارد شود و در آن ماندگار بماند. در حالى که بسیارى از آنچه ما به عنوان شادى مى‌پنداریم، ماندگار و جاوید نبوده و از چهره انسان به جانش داخل نمى‌شود. چه بسیار لذّت‌هایى که بعد از آن، غم و حزن به جاى آن مى‌نشیند. این نشانى است بر اینکه بسیار از شادى‌ها یک مَسکن موقّت در چهره انسان مى‌یابند و توان ورود بر قلب انسان را ندارند.

صرف‌نظر از این مفاهیم دینى و روایى، طبیعت انسان نیز به این حکم مى‌کند که شادى و لذّت براى او واقعى و همیشگى‌باشد. به همین دلیل، انسان بزرگ‌ترین نقض کننده لذّت‌ها را پایان‌ یافتن و موقّتى بودن آن مى‌داند و از این که شادى او به پایان مى‌رسد، افسوس خورده و دلگیر مى‌شود. این افسوس مانع مى‌شود تا شادى و سرور در انسان عمق یافته و داخل در جان او شود. از این رو انسان همیشه آرزو مى‌کند در لذّتى که قرار گرفته است، زمان از حرکت بازایستد تا شادى او پایان نپذیرد. این که کدامیک از انبساط‌هاى انسان، هنوز در جان وى باقى است، یکى از مهمترین مؤلّفه‌ها در تشخیص شادى حقیقى از شادى ظاهرى است. یادآورى یا مرور خاطرات شاد گذشته و سرور و بهجت مجدّد از تجدید آن خاطرات یک شادمانى جدید است و گواهى بر کم اعتبارى و موقّتى بودن بسیارى از شادى‌هاست. به هر ترتیب، میزان اعتبار یک فرح و نشاط بستگى به ماندگارى آن در جان انسان دارد.

فهرست مطالب

مقدّمه
ویژگى‌هاى این دعا
1: اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَى أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُور
مفهوم‌شناسى «إدخال سرور»
إدخال سرور در اموات
2: اللَّهُمَّ أَغْنِ کُلَّ فَقِیر
معناى «فقیر»
معناى «غِنا»
اهتمام به فقرا
توسعه مصداقى فقر
3: اللَّهُمَّ أَشْبِعْ کُلَّ جَائِع
رابطه فقر و گرسنگى
اهتمام به گرسنگان
معناى «إشباع»
توسعه مصداقى گرسنگان
4: اللَّهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیَان
اهتمام به پوشاک
رابطه فقر و پوشاک
توسعه مصداقى عریان
توسعه مصداقى لباس
5: اللَّهُمَّ اقْضِ دَیْنَ کُلِّ مَدِین
معناى «دَین»
ارزش کمک به مدیون
دیون معنوى
پذیرش دیون دیگران
دیون اموات
ماه رمضان و پرداخت دیون
6: اللَّهُمَّ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَکْرُوب
معناى «کَرب»
ارزش گره‌گشایى
اندوه مضاعف
7: اللَّهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَرِیب
ارزش غریب‌نوازى
توسعه مصداقى غریب
بازگشت غریب
8: ألّلهمَّ فُکَّ کُلَّ أسِیر
نگاه اسلام به اسیر
توسعه مصداقى اسیر
نجات از اسارت
9: اللَّهُمَّ أَصْلِحْ کُلَّ فَاسِدٍ مِنْ أُمُورِ الْمُسْلِمِین
معناى لغوى «أمور»
انواع مفاسد اجتماعى
10: اَللّهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَریض
توسعه مصداقى مریض
در جست‌وجوى درمان
11: الّلهُمَّ سُدَّ فَقرَنَا بِغِنَاک
12: أَللَّهُمَّ غَیِّر سُوءَ حَالِنَا بِحُسنِ حَالِک
راه تحویل حال
زمان تحویل حال
نقطه آغاز در تحویل حال
نقطه فرجام در تحویل حال
13: اللّهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّیْن
بدهکارى مادّى و درک معنویّت
14: وَأَغْنِنَا مِنَ الْفَقْر
تغییر در عبارات دعا
15: إِنّکَ عَلى کُلِّ شَىءٍ قَدیر