کتاب روح از منظر قرآن نوشته‌ی محمدمهدی جنیدی، با تفسیر و شرح آیات، روایات و احادیث به توجیه و تحلیل مبحث روح‌شناسی پس از مرگ می‌پردازد.

زمانی که مرگ رخ می‌دهد، روح از بدن در ثانیه‌ای جدا می‌شود. این اتفاق با سرعتی به وقوع می‌پیوندد که حتی فردی که هنگام مرگ چشمانش باز باشد، فرصت بستن آن را ندارد. یکی از لذت‌بخش‌ترین تجربیات انسان دقیقاً هنگام رها شدن روح از جسم می‌باشد.

بعد از مرگ اولین اتفاقی که می‌افتد این است که روح انسان که بخشی از آن هاله‌ی ذهن می‌باشد و در واقع آرشیو اطلاعات دنیوی اوست شروع به مرور زندگی از بدو تولد تا لحظه‌ی مرگ می‌کند و تصاویر به صورت یک فیلم برای روح بازخوانی می‌شود. شاید گمان کنید که این اتفاق بسیار زمان‌بر است. زمان در واقع قرارداد ما انسان‌هاست. این ما هستیم که هر دقیقه را 60 ثانیه قرارداد می‌کنیم. اما زمان در واقع فراتر از این تعاریف است.

با مرور زندگی، اولین چیزی که نظر روح را به خود جلب می‌کند، وابستگی‌های انسان در طول زندگانی‌اش است. برخی از این وابستگی‌ها در زمان حیات حتی فراموش شده بود ولی در این مرحله دوباره خودنمایی می‌کند. میزان وابستگی دنیوی برای هرکس متغیر است. روح از بین خاطراتش وابستگی‌های خود را جدا می‌کند. این وابستگی‌ها هم مثبت و هم منفی است. مثلاْ وابستگی به مال دنیا یک وابستگی منفی و وابستگی مادر به فرزندش نوعی دلبستگی و وابستگی مثبت محسوب می‌شود. ولی به هرحال وابستگی است.

این وابستگی‌ها کششی به سمت پایین برای روح ایجاد می‌کند که او را از رفتن به سمت هادی یا راهنمای جهت خروج از مرحله‌ی دنیا باز می‌دارد. یعنی روح بعد از مرگ تحت تأثیر دو کشش قرار می‌گیرد. یکی نیروی وابستگی از پایین و دیگری نیروی بشارت دهنده به سمت مرحله‌ی بعد است. اگر نیروی وابستگی‌ها غلبه داشته باشد باعث می‌شود روح تمایل پیدا کند که دوباره وارد جسم گردد. چون توان دل کندن از وابستگی را ندارد و دوست دارد دوباره آن را تجربه کند. به همین جهت روح به سمت جسم رفته و تلاش می‌کند جسم مرده را متقاعد کند که دوباره روح را بپذیرد. فشاری که به روح وارد می‌شود جهت متقاعد کردن جسم خود در واقع همان فشار قبر است.

این فشار به هیچ وجه به جسم وارد نمی‌شود. چون جسم دچار مرگ شده و دردی را احساس نمی‌کند. پس فشار قبر در واقع فشار وابستگی است و هیچ ربطی ندارد که شخص قبر دارد یا خیر. این فشار هیچ ربطی به شب زمینی ندارد و می‌تواند از لحظه‌ی مرگ شروع گردد. یکی از دلایل تلقین دادن به فرد فوت شده در واقع این است که به باور مرگ برسد و سعی در برگشت نداشته باشد.

پس از مدتی روح می‌پذیرد که تلاش او فایده‌ای ندارد و فشار قبر از میان می‌رود. وابستگی‌های دنیوی گاهی باعث می‌شود که روح سال‌ها قادر به عبور از این مرحله نباشد. این وابستگی‌ها علت اصلی مباحث روح‌های سرگردان و فضای سنگین قبرستان‌ها است. گاهی تا سال‌ها فرد مرده نمی‌تواند وابستگی به قبر و جسمی که دیگر اثری از آن نیست را فراموش کند.

در بخشی از کتاب روح از منظر قرآن می‌خوانیم:

برخی از اصحاب، از احمد بن محمد بن عیسی، از ابن ابی عمیر، از ابن اذینة از الاحول نقل کرده‌اند که می‌گوید: از اباعبدالله علیه‌‌السلام در مورد روحی که در وجود حضرت آدم (ع) قرار داده شده سوال کردم که منظور از «سویته» چیست؟ در اینجا «قول» به دلیل بدل بودن برای روح یا آدم به صورت مجرور آمده است. ایشان پاسخ داد به معنی آن است که آفرینش آن را کامل نمودم و ظاهر آن را به بهترین شکل درآوردم به گونه‌ای که این قابلیت را داشته باشد که روح در آن دمیده شود. (و نفخت فیه من روحی)

روح با ضم «را» هم مذکر است و هم مؤنث. در اینجا آنچه مورد سوال واقع شده است ترکیب اضافی روح و معنای نفخ نیست، بلکه منظور، فهمیده شدن این نکته است که آیا روح قدیم واجب است (ازلی) یا حادث غیر واجب (مخلوق) که حدیث‌های زیر متضمن این مفهوم می‌باشد. همچنین مفهوم نفخ نیز در این باب مسکوت گذاشته شده و در مورد آن سخنی گفته نشده است هر چند که مانعی ندارد که برای کسب اطلاعات بیشتر در اینجا به آن هم اشاره داشته باشیم.

بنابراین: منظور از روح در اینجا همان چیزی است که انسان به خود اشاره می‌کند و می‌گوید «من» و منظورش نفس متکلم مجردی است که به آن بدن تعلق دارد. آفرینش زندگی و قدرت انجام کارها عبارت است از به وجود آوردن این تعلق، و مرگ، قطع کردن این تعلق و در عین حال باقی گذاردن روح در ذات آن جسم است، و این چیزی است که تعداد بسیار زیادی از علمای خاصه و عامه بدان اذعان نموده‌اند. روح به آن معنایی که در قرآن و احادیث آمده، مفهومی بسیار پیچیده دارد که دانشمندان از درک ماهیت آن درمانده‌اند و بسیاری از آنان اعتراف کرده‌اند که از شناخت آن ناتوان هستند تا جایی که برخی از بزرگان گفته‌اند: منظور امیرالمؤمنین (ع) از حدیث «من عرف نفسه فقد عرف ربه» این است که به هیچ وجه نمی‌توان شناخت و آگاهی کاملی از نفس یا همان روح به دست آورد و به همین صورت نیز به هیچ وجه نمی‌توان شناخت کامل و دقیقی از ذات خدا را کسب کرد.

فهرست مطالب

مقدمه مولف
چگونگی خلقت جنین و سرنوشت او
مقدمه
معنی لغوی روح
فهرست منابع و مآخذ
ضمیمه