کتاب روح درمانی (طب روح) نوشته‌ی محمود محمدی ارمندی، خلاصه‌ای از کتاب معراج السعاده از ملا احمد نراقی است که به تحلیل روان درمانی امراض روحی و تطبیق راه‌های علاج و بهبود آن به صورت تخصصی می‌پردازد.

معراج السعاده، کتابی به زبان فارسی در اخلاق اسلامی با رویکرد عقلی و نقلی در پنج باب است که در آن مباحث اخلاقی با روش عقلی بیان می‌شود. در این اثر برخلاف روش معراج السعاده، ابتدا عنوان رزیله‌ها (بیماری‌ها) بیان و بررسی شده است و سپس عنوان ضد آن رزیله (بیماری) مطرح و به راه‌های معالجه و درمان اشاره می‌گردد.

کلید سعادت دو جهان، شناختن نفس خویشتن است؛ زیرا آدمى با شناخت ‌خود ‌به شناخت آفریدگار دست می‌یابد. شناختن خود، موجب شوق به تحصیل کمالات و تهذیب اخلاق و باعث ‌سعى در دفع رذایل‌ می‌شود؛ زیرا آدمى بعد از آنکه حقیقت ‌خود را شناخت و دانست که حقیقت او جوهرى‌ است از عالم ملکوت‌، که به این عالم جسمانى ‌آمده، به این فکر می‌افتد که چنین جوهرى شریف را عبث و بى‌فایده به این عالم ‌نفرستاده‌اند و این گوهر قیمتى را به بازیچه در صندوقچه بدن ننهاده‌اند؛ بدین سبب ‌درصدد تحصیل فواید تعلق نفس به بدن بر مى‌آید و خود را به تدریج ‌به سر منزل ‌شریفى که باید مى‌رساند.

اگر می‌خواهید خود را بشناسید، بدانید که هر کسى را از دو چیز آفریده‌اند: یکى «بدن‌ ظاهر» که آن را تن می‌گویند و مرکب است از: گوشت، پوست، استخوان، رگ و ... که از جنس مخلوقات همین عالم جسمانی می‌باشد و دیگری، «نفس‌» است که آن را روح، جان، عقل و دل نیز می‌گویند.

در بخشی از کتاب روح درمانی (طب روح) می‌خوانیم:

تأمل کن در نیروی خیال بى‌عرضه‌اى که قابل قسمت نیست، چگونه در یک چشم به هم زدن ‌آسمان و زمین را به هم در مى‌نوردد و از مشرق به مغرب مى‌دود. و نیروی وهم را ببین که چگونه در یک لحظه چندان معانى دقیق و امور مخفی را استنباط مى‌کند. و خیال را بنگر که این معانى را با هم جمع و ترکیب می‌نماید، و از میان آن‌ها آنچه موافق ‌مصلحت است، جدا مى‌کند. و بعد از فراغ از سیر عالم بدن و ملاحظه عجایب مملکت تن، قدمى در عالم نفس‌ مجرد گذار و نظر کن که با وجود اینکه از آلایش مکان منزه است، چگونه احاطه به بدن ‌کرده و مشغول تدبیر امر او گشته؛ با آنکه از شناخت ‌خود عاجز است، انواع علوم براى‌ او حاصل مى‌گردد، و احاطه به حقایق اشیا مى‌کند، و قوت عقل و عمل تصرف در ملک و ملکوت مى‌نماید.

از هنگام تعلق آن به نطفه گندیده تا زمان ‌اتصالش به ملکوت اعلا و احاطه‌اش به حقایق اشیا، هر روز در تماشاى مقامى و نشأیى و در سیر طورى و درجه‌اى است، با آنکه خود یک عالم است، جمع میان عالم سباع و بهایم و شیاطین و ملائکه کرده، و همه موجودات، غاشیه‌ (فرمانبرداری) طاعتش بر دوش نهاده؛ سباع درنده حکم او را تابع، و مرغان پرنده در پیش وی خاضع و خاشع می‌باشند؛ و دیو و جن را به زنجیر خدمتکارى مى‌بندد و کواکب و ارواح را به رشته تسخیر مى‌کشد.

او را صوتى‌ به هم مى‌رسد که به نغمات خوش، عقلا را مدهوش، و حیوانات را بى‌هوش مى‌سازد. و او را طبعى حاصل مى‌شود که به اشعار دلکش، دل مى‌رباید، به لحظه‌اى فکر، صنعتى ‌عجیب اختراع می‌کند، و به ساعتى تأمل، حرفتى غریب ابداع مى‌نماید.

فهرست مطالب
مقدمه
زندگینامه
یادآوری
شناختن نَفْس [روح]، مقدّمه شناختن خدا
ترکیب انسان از جسم و روح
راه شناختن نفْس روح، دل، جان، عقل
مفاسد بیمارى نفْس [روح] و فواید صحّت آن
توجه به سلامتی جسم، و غفلت از سلامتی روح
شباهتِ علم اخلاق به علم طب
تشخیص امراض روحانی
اسبابِ امراض روحانی
راه معالجه امراض نفْسانى روحانی
فصل اوّل: امراض مربوط به نیروی عقل
بیماری اوّل؛ جُرْبُزِهْ (جولان دادن به فکر (سفسطه کردن)): (صفت اوّل)
[نسخه درمان جُربُزه]
بیماری دوّم؛ جهل بسیط: (صفت دوّم)
[نسخه درمان جهل بسیط]
بیماری سوّم؛ جهل مرکّب: (صفت سوّم)
[نسخه درمان جهل مرکّب]
بیماری چهارم؛ شکّ و حیرت: (صفت چهارم)
نسخه درمان شکّ و حیرت
مراتب یقین
بیماری پنجم؛ شرک: (صفت پنجم)
مراتب توحید و اثرات آن
ترقّی در مراتب توحید
[نسخه درمان شرک]
آشنایى با اسرار مُلک و ملکوت
بیماری ششم؛ افکار نفسانى و وساوس شیطانى: (صفت ششم)
نقش نیروی خیال و وَهْم و عقل
[نسخه درمان افکار نفسانى و وساوس شیطانى]
بیماری هفتم؛ مکر و حیله کردن: (صفت هفتم)
[نسخه درمان مکر و حیله کردن]
فصل دوّم: امراض مربوط به نیروی خشم و غضب
بیماری هشتم؛ تَهَوُّرْ (بی‌باکی و گستاخی): (صفت اول)
[نسخه درمان تهوّر]
بیماری نهم؛ جُبْنْ (بُزدلی): (صفت دوّم)
[نسخه درمان جُبْنْ]
بیماری دهم؛ خوف (ترس مذموم): (صفت سوّم)
[نسخه درمان خوف (ترس) مذموم]
علل خوف از مرگ
بیماری یازدهم؛ ایمنى (بی خیالی) از مکر خدا: (صفت چهارم)
[نسخه درمان ایمنی (بی خیالی) از مکر خدا]
راه‌های ‌بدست آوردن صفت ‌خوف ممدوح
بیماری دوازدهم؛ ‌یأس از رَوْحُ الله (ناامیدی از رحمت خدا): (صفت چهارم)
رجا و امیدواری بدون طاعت
خوف اصلح است یا رجا؟
[نسخه درمان یأس از رَوْحُ الله (ناامیدی از رحمت خدا)]
بیماری سیزدهم؛ ضعف نَفْس و سُستىِ آن: (صفت پنجم)
[نسخه درمان ضعف نَفْس و سُستى آن]
بیماری چهاردهم؛ دنائت (پَستی و کمی) همّت: (صفت ششم)
بیماری پانزدهم؛ بى‌حمیّتى (بى‌غیرتى): (صفت هفتم)
[نسخه درمان بى‌حمیّتى (بى‌غیرتى)]
بیماری شانزدهم؛ عجله (شتابکارى): (صفت هشتم)
[نسخه درمان عجله (شتابکاری)]
بیماری هفدهم؛ سوء ظنّ و بد دلى ‌به خدا و خَلق: (صفت نهم)
[نسخه درمان بدگمانى به خدا و خَلق]
بیماری هجدهم؛ غضب: (صفت دهم)
[نسخه درمان غضب]
بیماری نوزدهم؛ انتقام (درصددِ انتقام بودن): (صفت یازدهم)
[نسخه درمان انتقام (درصددِ انتقام بودن)]
بیماری بیستم؛ غلظت (درشتی) در گفتار: (صفت دوازدهم)
[نسخه درمان غلظت (درشتی) در گفتار]
بیماری بیست و یکم؛ کج خُلقی: (صفت سیزدهم)
[نسخه درمان کج خُلقی]
بیماری بیست و دوّم؛ عداوت (دشمنی): (صفت چهاردهم)
[نسخه درمان عداوت (دشمنی)]
بیماری بیست و سوّم؛ عُجْبْ (خودنمایی و خودبزرگ‌ بینی): (صفت پانزدهم)
[نسخه درمان عُجب]
بیماری بیست و چهارم؛ کِبْرْ: (صفت شانزدهم)
اقسام تکبّر
درجات متکبّرین
مذموم بودن ذلّت و خواری
علایم و نشانه‌هاى تکبّر و تواضع
[نسخه درمان کِبْرْ]
بیماری بیست و پنجم؛ تفاخر (فخرفروشی): (صفت هفدهم)
[نسخه درمان تفاخر]
بیماری بیست و ششم؛ بَغْیْ (سرکشی کردن): (صفت هجدهم)
[نسخه درمان بَغْیْ]
بیماری بیست و هفتم؛ خودستایی: (صفت نوزدهم)
[نسخه درمان خودستایی]
بیماری بیست و هشتم؛ عصبیّت (تعصّب ورزی): (صفت بیستم)
بیماری بیست و نهم؛ کتمان حق: (صفت بیست و یکم)
[نسخه درمان کتمان حق]
بیماری سی ام؛ قساوت قلب (سخت دلی): (صفت بیست و دوّم)
[نسخه درمان قساوت قلب (سخت دلی)]
فصل سوم: امراض مربوط به نیروی شهوت
بیماری سی و یکم؛ شَرَهْ (فَرْجْ، شکم و شهوت پرستی): (صفت اول)
ثمرات گرسنگی
[نسخه درمان شَرَه (شکم و فرْجْ و شهوت پرستی)]
بیماری سی و دوّم؛ خُمود (گرسنگی زیاد و ازدواج نکردن): (صفت دوّم)
بیماری سی و سوّم؛ [افراطِ در] محبّت دنیا: (صفت سوّم)
مفاسد مال
مدح مال
فواید مال
اقسام زهد
قسم اول
قسم دوّم
قسم سوّم
قسم چهارم
قسم پنجم
قسم ششم
قسم هفتم
[نسخه درمانِ رهایى از مفاسدِ مال]
[نسخه درمانِ شناخت زاهد حقیقی و علایم او]
بیماری سی و چهارم؛ غنا (بى‌نیازى): (صفت چهارم)
اقسامِ فقیر
بیماری سی و پنجم؛ حرص: (صفت پنجم)
[نسخه درمان حرص]آدم حریص
بیماری سی و ششم؛ طمع: (صفت ششم)
[نسخه درمان طمع]
بیماری سی و هفتم؛ بُخل: (صفت هفتم)
ایثار، بالاترین مرتبه سخاوت
[نسخه درمان بُخل]
آداب انفاق کننده
انواع عطاهاى واجب
انواع عطاهاى مستحبّ
بیماری سی و هشتم؛ مال حرام خوردن: (صفت هشتم)
بیماری سی و نهم؛ غَدْرْ (خیانت) در مال: (صفت نهم)
بیماری چهلم؛ خَوض (فرو رفتن) در باطل: (صفت دهم)
بیماری چهل و یکم؛ تکلّم به مالایَعْنى و فضول (سخن بی فایده گفتن): (صفت یازدهم)
[نسخه درمان تکلّم به مالایَعْنى و فضول (سخن بی فایده گفتن)]
فصل چهارم: امراض مشترک بین سه نیروی (عقل، غضب، شهوت)، (یا به دو نیرو از این سه نیرو)
بیماری چهل و دوّم؛ حسد: (صفت اول)
فایده مراتب حسد
موجبات (عوامل) حسد
[نسخه درمان حسد]
بیماری چهل و سوّم: اهانت و تحقیر کردن بندگان خدا: (صفت دوّم)
بیماری چهل و چهارم؛ ظلم: (صفت سوّم)
[نسخه درمان ظلم]
بیماری چهل و پنجم؛ ترک اعانت (یاری) مسلمین و عدم اهتمام در امور ایشان: (صفت چهارم)
بیماری چهل و ششم؛ مسامحه (کوتاهى) کردن در امر به معروف و نهى از منکر: (صفت پنجم)
بیماری چهل و هفتم؛ قهر (دوری) کردن از برادران دینی: (صفت ششم)
بیماری چهل و هشتم؛ قطع صله رَحِم: (صفت هفتم)
بیماری چهل و نهم؛ عقوق والدین: (صفت هشتم)
بیماری پنجاهم؛ عیبجویى کردن: (صفت نهم)
بیماری پنجاه و یکم؛ فاش کردن راز مردم: (صفت دهم)
بیماری پنجاه و دوّم؛ نمّامی (سخنچینی): (صفت یازدهم)
بیماری پنجاه و سوّم؛ اِفساد میان مردم: (صفت دوازدهم)
بیماری پنجاه و چهارم؛ شماتت (سرزنش کردن): (صفت سیزدهم)
بیماری پنجاه و پنجم؛ مراء (ستیز) و جدال و مخاصمه: (صفت چهاردهم)
بیماری پنجاه و ششم؛ سُخریّه (تمسخر و استهزاء کردن): (صفت پانزدهم)
بیماری پنجاه و هفتم؛ مزاح (مفرط)، خنده (قهقهه)، بذله گویى و شوخى کردن (مفرط): (صفت شانزدهم)
بیماری پنجاه و هشتم؛ غیبت: (صفت هفدهم)
[نسخه درمان غیبت]
مواضعى که غیبت در آن‌ها جایز است
کفّاره غیبت
بیماری پنجاه و نهم؛ کِذْبْ (دروغ گفتن): (صفت هجدهم)
موارد جوازِ دروغ
توریه کردن
دروغ‌هاى حرامى که مردم در آن‌ها سهل انگارند
کذب در کردار و اعمال
کذب در اخلاق و مقامات دین
[نسخه درمان کذب (دروغگویی)]
مفاسد و آفات زبان
بیماری شصتم؛ حبّ جاه، شهرت و ریاست: (صفت نوزدهم)
جاه و ریاست ‌بى‌ضرر و ممدوح
[نسخه درمان حبّ جاه، شهرت و ریاست]
بیماری شصت و یکم؛ دوست داشتن مدح و ثنا، و کراهت داشتن از ذمّ: (صفت بیستم)
[نسخه درمانِ حبّ مدح و ثنا، و کراهت ذم]
بیماری شصت و دوّم؛ ریا (طلبِ اعتبار از غیر خدا): (صفت بیست و یکم)
اقسام و انواع ریا
مفاسد اقسام ریا و احکام آن‌ها
[نسخه درمانِ ریا (طلبِ اعتبار از غیر خدا)]
بیماری شصت و سوّم؛ نفاق (دورویى): (صفت بیست و دوّم)
بیماری شصت و چهارم؛ غرور (مراتبِ غفلت): (صفت بیست و سوّم)
طوایف اهل غرور
[نسخه درمان؛ علاج غرور کفّار و صاحبان مذاهب فاسد]
[نسخه درمان همه این طوایف و فرقه‌ها]
بیماری شصت و پنجم؛ طولِ اَمَل (امید‌ و آرزوهایِ دراز و بی ثمر): (صفت بیست و چهارم)
[نسخه درمان طولِ اَمَل (امید‌ و آرزوهایِ دراز و بی ثمر)]
بیماری شصت و ششم؛ اصرار بر معاصى و عدم پشیمانى از آن: (صفت بیست و پنجم)
فضیلت توبه
شرایط توبه
اقسام توبه کنندگان
بیماری شصت و هفتم؛ فراموشى از اعمال خود، و غفلت از محاسبه آن‌ها: (صفت بیست و ششم)
عقل، تاجرِ راهِ آخرت
مُرابطه و اجزای آن
[نسخه درمانِ فراموشى از اعمال خود، و غفلت از محاسبه آن‌ها]
بیماری شصت و هشتم؛ کراهت: (صفت بیست و هفتم)
حقیقت شوق به خدا
حقیقت اُنس به خدا
فواید خلوت و عزلت
فواید مخالطه با مردم
خلوت و عزلت‌ بهتر است‌ یا مخالطه با مردم؟
حبّ فى الله و بغض فى الله
بیماری شصت و نهم؛ اعتراض بر اراده و تقدیرات خدا (سَخَطْ): (صفت ‌بیست و هشتم)
رضا از ثمرات محبّت
عدم منافاتِ رضا با دعا
[نسخه درمان اعتراض بر اراده و تقدیرات خدا (سَخَطْ)]
بیماری هفتادم؛ حزن و اندوه بر امور دنیا: (صفت ‌بیست و نهم)
[نسخه درمان حزن و اندوه بر امور دنیا]
بیماری هفتاد و یکم؛ بى‌اعتمادى به خدا و اعتماد به غیر خدا: (صفت ‌سی ام)
تقسیم امور بندگان
عدم منافاتِ اسباب با توکّل
بیماری هفتاد و دوّم؛ کفران نعمت: (صفت ‌سی و یکم)
[حکمتِ] شکر نعمت و کفران نعمت‌ به اموری که در اختیار انسان است
شناختن نعمت‌هاى الهى
نسخه درمان کفران نعمت
بیماری هفتاد و سوّم؛ جَزَعْ (بى‌تابى): (صفت ‌سی و دوّم)
صبر در حال رفاه و نعمت
[نسخه درمان جَزَعْ (بیتابی)]
بیماری هفتاد و چهارم؛ فِسق (خروج از دین): (صفت ‌سی و سوّم)
منابع و ماخذ