(کورش کبیر، آرش کمانگیر، عشاق، حُداء، نقش سازها در جنگ‌های گیلان و مازندران و...)

این نوشتار درباره کاربرد ساز موسیقایی در آیین مهر است که قدمت آن به دوران قبل از زرتشت می‌رسد. به همین روی، چون بین آن آیین و کشتی یا ورزش زورخانه‌ای پیوند ناگسستنی وجود دارد، ابتدا مطالبی درباره کشتی و سپس ورزش زورخانه‌ای بیان می‌شود.

برخی محققان، زورخانه‌های قدیمی در ایران را همانند مهرابه‌ها دانسته‌اند. در دوران گذشته، انجام دادن ورزش‌های گوناگون همراه با پرورش روح و روان باعث می‌شد که مردمان این مرز و بوم همیشه آماده مقابله و نبرد با دشمنان باشند. زورخانه یا مکانی شبیه به آن برای چنان مقصودی بود. چنان‌که میل زدن برای آمادگی در گرفتن گرز، کباده برای تیراندازی و سنگ زدن برای نگاه داشتن سپر در میدان‌گاه کاربرد داشته است. آن آمادگی‌ها باعث می‌شد تا در نبردهای ایران و روم از همان آغاز تاریخ حضرت مسیح، جنگاوران رومی تحت تأثیر نیرو و باورداشت جنگاوران ایرانی قرار بگیرند. بنابراین، ستایش ایزد پیروزی ایرانیان را، به نام میترا، به اروپا بردند و در هر جایی از اروپا، آسیا، افریقا، تا دامنه صحرا، که قلمرو امپراتور روم بود، پرستشگاه‌های بی‌شماری برای مهر برپا کردند.

در ایران باستان، هریک از روزها به نگهبانی یکی از فرشتگان سپرده شده بود. پاسبانی یازدهمین روز ماه با ایزد خورشید و روز شانزدهم با ایزد مهر بوده است. ماه مهر نام ایزدی بوده که با کشتزارها و رمه‌ها در ارتباط بوده و باور آن به دوران پیش از زرتشت می‌رسید.

مطالب این کتاب حاصل تحقیقاتی است که در موقعیت‌ها و زمان‌های مختلف انجام گرفته است. هنگامی ‌که دربارۀ موضوعات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی مردم گیلان و مازندران، از گذشته‌های دور تا کنون، تحقیق می‌کردم، متوجه شدم که موسیقی و سوژه‌های مورد نظر چنان در هم تنیده شده است که جدا کردن آن‌ها از هم امکان‌پذیر نیست؛ چنان‌که موسیقی و آیین مهر جزء تفکیک‌ناپذیر آداب و رسوم کشتی در گیلان و مازندران بود و موسیقی در جنگ‌های مردم گیلان و مازندران همچون سلاح کاربرد داشت؛ مثلاً، حکام مازندران، که به دستور مغولان برای فتح قلعه گردکوه رفته بودند، تحت تأثیر شعر و موسیقی قطب رویانی محاصره را ترک کردند و به زادگاه خود بازگشتند.

فهرست مطالب
مقدمۀ نویسنده
موسیقی در آیین مهر و نقش سازها در کشتی گیلان و مازندران
چکیده
مقدمه
آیین مهر
تولد مهر
کشتن گاو
مراحل سیر و سلوک مهریان
مراحل مهری
آیین مهر و موسیقی
نقش موسیقی در کشتی‌ گیلان و مازندران
موسیقی در کشتی گیله‌مردی
موسیقی در کشتی باوج تالش
موسیقی در کشتی لوچو
آهنگ و رقص کشتی در کشتی محلی تنکابن
نتیجه
منابع
تأثیر آرش کمانگیر بر موسیقی
چکیده
مقدمه
جنگ ایران و توران
مراسم تیرماسینزه
تیرماسینزه و درخت گردو
امیری‌خوانی در تیرماسینزه
اشعار امیری
نتیجه
منابع
کورش کبیر و آهنگ سوگ سیاوش
چکیده
کلیدواژگان: سیاوش (سیاووش) ـ سوگ سیاوش‌ـ کین سیاوش ـ گزنفون ـ کادوسیان ـ ترنم کورش
مقدمه
نام سیاوش
باربد و سرود کین سیاوش
کورش و موسیقی
کادوسیان
نتیجه
منابع
نقش سازهای موسیقایی در جنگ‌های گیلان و مازندران
چکیده
مقدمه
آهنگ و موسیقی جنگ
استفاده از طبل و شیپور و طبلِ حمله
استفاده سیدظهیرالدین مرعشی از دهل و نقاره
خبر دادن از طریق نقاره و کرنا
نتیجه
منابع
تأثیر آهنگ عشاق بر شاهان و حکام
چکیده
مقدمه
عشاق و معنی آن
عشاق از منظر نویسندگان کتب موسیقی
نظر استادان درباره عشاق جدید و قدیم و جایگاه آن در ردیف و دستگاه
جایگاه عشاق در ردیف دستگاه از نظر استادان فن
نواختن عشاق در کشورهای دیگر
اعتقاد بر هفت مقام و کواکب
مقام و پیا‌مبران
مقام عشاق و حیوانات
خواندن آهنگ بر اساس روحیات و مقام عشاق
عشاق و فصل‌ها
شنیدن عشاق در صبح و ظهر و خواب
تأثیر مقام عشاق بر قوت و شجاعت
زمان خواندن آواز
عشاق و طبع‌ها
نواختن آهنگ عشاق در مجالس
عشاق و مقدار بانگ آن
عشاق و دور آن از نظر مراغی
نقش آهنگ عشاق در تعزیه و نوحه‌گری
آهنگ عشاق در اشعار محلی مازندران و گیلان
مازندران
گیلان
عشاق در دو‌بیتی‌ها
اشعاری دربارۀ عشاق و نامگذاری هر مقام
نام عشاق در دوازده مقام اصلی
درباره شعبه‌های آن
آوازه و عشاق
عشاق و نوا
نام بردن فرخی از دو نوازنده عشاق‌نواز
عشاق و مقام ترکیبی و مشترکات و چند مورد نامگذاری دیگر
نهاوند و عشاق
همایون و عشاق
نکته‌ها و جمع‌بندی مطالب از مقام عشاق
تأثیر عشاق بر شاه سامانی و حکام مازندران
رودکی
نظر نویسندگان درباره ساز رودکی
ماجرای رودکی و نصر بن احمد سامانی
آهنگ انفعالیه یا احساس‌برانگیز در آهنگ و شعر رودکی
قطب رویانی
قطب رویانی و حکام
معنی اشعار
نتیجه
منابع
حُداء (حُدی) آهنگی برای شتران
چکیده
مقدمه
نام شتر در ایران باستان
تشبیه شتر و ساز چنگ
قربانی کردن شتر
حُدی یا حُداء
ارتباط بین حُداء و رَکب و رَکبانی
از مقام کوچک تا بیاتی، رَکب و حُداء
خواندن بیاتی، حُدی، رکَب در نزد چه افرادی و چه زمانی
بشار بن برد تخارستانی و آهنگ حُداء
چند داستان و روایت درباره حُداء (حُدی) و تأثیر موسیقی بر شتر
شتر و ادراک موسیقی
شتر و آهنگ مقامی ‌اشترقجو
آیا حُداء غنا است یا خیر؟!
شعر‌هایی درباره حُداء، رَکب و بیاتی
در چهارگاه:
در سه‌گاه:
نقش حیوانات در موسیقی
نام چند رقص که واژه شتر در آن‌ها به کار رفته است
خواندن آهنگ رَکب و بیاتی (حُدی و چهارگاه) در طول شبانه‌روز و فصل‌ها
آهنگ حُداء و تجارت
حُدی و پهلوی در چهارگاه و سه‌گاه
پهلوی‌خوان پارسی فرهنگ پهلوی خواند بر نوازش چنگ
نتیجه
منابع
دو روایت شبیه به هم از اسحاق موصلی و عارف قزوینی
چکیده
مقدمه
اسحاق موصلی
عارف قزوینی
هزار و یک شب
نتیجه
منابع
شعر پهلوان‌فرامرز و ماجرای خانیان در دوران مشروطه تنکابن
چکیده
مقدمه
از مشروطه تا قیام
پهلوان‌فرامرز
شعر پهلوان‌فرامرز
شعر پهلوان‌فرامرز
نتیجه
منابع
منابع کل کتاب
کتب
مقالات