کتاب مدیریت مفهوم در طراحی صحنه تئاتر مجموعه‌ای از نظریات و تجربیات شخصی رسول حق شناس، دربارۀ نحوۀ صحنه‌آرایی و دکور در تئاتر است.

در یک نگاه می‌توان دیدگاه‌های هنرمندان طراح صحنه در فرایندهای طراحی صحنه را به دو دیدگاه کلی تقسیم کرد: دیدگاه نخست آن‌هایی که به دنبال استعاره‌ها و مفاهیم ویژه‌ای هستند و در این راه به شکل‌های خاص و متفاوتی نیز دست پیدا می‌کنند و گروه دوم، دیدگاه آن‌هایی که تلاش می‌کنند با در نظر گرفتن مفاهیم کلی و منطقی طرح یک صحنه را به سمت طراحی فرم‌هایی معین و تعریف شده هدایت کنند.

در این کتاب تلاش شده با بیانی روان یک فرایند طراحی صحنه از دیدگاه دوم بیان شود و با ارایۀ چند طرح پیشنهادی بیش از پیش بر عملی بودن این شیوه نیز تأکید می‌شود. آنچه واضح است دست مداخله‌گر بشر همیشه طرح‌ها را از طرحی به طرحی تغییر داده و بهترین شیوه، کنار آمدن با طبیعت تنوع طلب انسانی در کنار طبیعت تنوع جوی عناصر است.

شما خواه طراح تازه کار باشید یا حرفه‌ای و با تجربه، همواره می‌توانید پیشرفت کنید، تغییرات ایجاد کنید و یا به رویکردی تازه نائل شوید. فرم در طراحی صحنه، بیان بصری و نهایی نیروهای زیادی است که بر طراحی فضاهای صحنه تأثیر می‌گذارد. یک نمایش به خودی خود بیانگر فرصت‌ها و محدویت هاست. نویسنده یا کارگردان الزامات و محدودیت‌های خاص خود را دارند و در عین حال تماشاگران بالقوه نیز خواستار زیبایی‌اند. طراحی صحنه در نمایش تجسم ترکیب ماهرانۀ نیروهای یاد شده است. به این ترتیب برای ایجاد تغییرات نمایشی مبتنی بر نیازهای متن، شرایط محیط اثر حائز اهمیت زیادی دارد، در عین حال که فرآیند دستیابی به شکلی مطلوب، مد نظر است.

در این کتاب نویسنده در تلاش است تا در رویارویی با موقعیت‌های نمایشی و درک آن‌ها، مناسب‌ترین شیوۀ برخورد مفهومی (ذهن) و عملی (طراحی) را انتخاب کند. ولی تفاوتی که نگاه بسیاری از طراحان صحنه و به خصوص طراحان صحنه معاصر دارند توجه خاص به مقولۀ فرم و کنکاش‌هایی در این عرصه است.

مباحث این کتاب فقط از منظر تجربه قابل بحث، نقد و نظر می‌باشد و هیچ‌گونه پس زمینۀ علمی و فکری را دنبال نمی‌کند و آنچه لازم به نظر می‌رسیده در آن درج شده است. هر گونه تحلیل و انتخاب عکس‌هایی از آثار موجود در کتاب یا ارایۀ پیشنهاد از منظر مؤلف، شاید از باب آکادمیک مورد قبول نیز نیفتد اما آنچه به بار نشسته می‌تواند یک راه حل خلاقانه بر پایۀ تجربۀ طراحی صحنه‌های آنی و حتی متغیر در یک اثر نمایشی باشد.

در طول این کتاب، چند تصویر از طراحی‌های صحنه‌های نمایش نیز در متن کتاب نهفته است که به صورت کاملاً اتفاقی و از روی اعتماد بر اساس حس بصری انتخاب و در کنار تصاویر تحلیل‌های مؤلف نیز ضمیمه شده است که جنبۀ نقد تجربی را دارد و به هیچ عنوان در پی اثبات یا رد نظریۀ خاصی نیست.

در بخشی از کتاب مدیریت مفهوم در طراحی صحنه تئاتر می‌خوانیم:

در تمام عمر دراز تئاتر و طراحی صحنه همیشه دستورالعمل‌هایی مطرح شده که ابزاری مفید برای ارائه راه حل‌های طراحی کاملاً حرفه‌ای و کارآمد به حساب می‌آیند. با پیروی از آن دستورات کهن که بر مبنای سال‌ها تجربه به دست آمده می‌توان از بسیاری اشتباهات معمول در طراحی ضعیف یک اثر اجتناب کرد. این دستورالعمل‌ها به شما کمک می‌کنند به طرحی هماهنگ و دارای وحدت رویه دست یابید و در عین حال کار شما زیبا و پاسخگوی نیازهای کارگردانان و بازیگران، نمایش و یا مطابق با وضعیت متن باشد. اما آن‌ها فقط دستورالعمل هستند، و اگر چه عقل حکم می‌کند که اول در استفاده از آن‌ها مهارت یابید، اما گاهی لازم است که این قوانین را دور بزنید یا حتی آن‌ها را نقض کنید. یعنی طراحی صحنه‌ای که بی قاعده وفارغ از هنجارها و استاندارد‌های معمول است واگر بخواهیم تعریفی برای اینگونه فراغت از هنجارها ارائه دهیم، باید بگوییم این طرح‌ها ویژگی‌هایی دارند که با استانداردهای معمول متفاوت می‌باشند.

معمولاً انتظار داریم هر طراحی خوب، کارکردی ساده داشته باشد، هزینه‌ای معقول صرف آن شود، ساخت و نگهداری آن آسان باشد، و تمام طیف‌های کاربران از آن خوششان بیاید. اگر هنجارها را نادیده بگیریم و مرزهای طراحی خلاقه را وسعت ببخشیم به احتمال زیاد ناچار خواهیم شد یک یا چند مورد از این انتظارات را نادیده بگیریم. این احتمال وجود دارد که ساخت فضاهای صحنه حاصل از این طراحی، بسیار گران و غیر عملیاتی از آب در بیاید، نگهداری آن دشوار باشد و برخی آن را زشت و بدقواره بدانند. چرا این همه ریسک کردن؟ زیرا این امکان وجود دارد که این طرح‌های متفاوت، هیجان انگیز، تحریک آمیز، و از همه مهمتر، مبنای یک نوآوری باشند. معرفی یک شیوه جدید یا فرآیند ساخت دکور در نمایش شاید در ابتدا بسیار سخت به نظر بیاید اما با ساختن‌های مکرر، ممکن است سختی‌ها تا حد قابل توجهی کاهش یابند.

یک ادعا زیبایی شناسانه و غیر عملی ممکن است منبع الهام و اقتباس‌های عملی فراوانی گردد. بدین طریق، شاید صحنه‌ای غیر عادی و مضحک بعدها بتواند تبدیل به صحنه‌ای موفق گردد. البته هیچ تضمینی برای دستیابی به موفقیت وجود ندارد. به آن روی سکه فکر نکنید. بنا بر اصل منطق احتیاط انجام طراحی بی قاعده ریسک بزرگی است، اما با دانستن این مساله که خلاقیت بر مبنای اصول طراحی صحنه بزرگترین امتیاز یک هنرمند است و بنا نهادن کار بر پایه‌های مطمئن تر دانش و تجربه، آماده امتحان امری غیر معمول خواهید بود. براساس سیستم ارزشگذاری خودتان تصمیم بگیرید که این طراحی‌ها خوب هستند یا بد، ارزشمند یا بی مصرف ند، اکتیوند یا کسالت بار هستند. این تنها تخیل شماست که ممکنات را نا محدود می‌کند.

فهرست مطالب

سخن نویسنده
خلاصه از فعالیت‌های مولف
دیباچه
پیشگفتار
مقدمه
درک مفاهیم در طراحی صحنه
تکامل مفهومی یک طرح صحنه در طراحی یک صحنه
اصول مدیریت مفهوم در یک طراحی صحنه
آخرین نکته‌های باقیمانده اینکه
کاربرد فرم‌های زاویه دار در ایجاد طراحی صحنه
ضد فرم‌ها در مقابل فرم‌ها
ساختار شکنی هدفمند ولی غیر متعارف در ساختارهای کهنه و گذشته ولی متعارف
طراحی صحنه با قابلیت مرکز گریزی
صحنه‌های پرسپکتیواتور و استفاده از خطای چشم
نمونه تصویری از طراحی صحنه