کتاب سینما و شهر: فیلم و جوامع شهری در بستر جهانی نوشتۀ مارک شیل و تونی فیتز موریس، به پدیده سینما به عنوان یکی از مظاهر فرهنگی در زندگی مدرن شهرنشینی نگاهی جامعه‌شناسانه دارد.

در سه دهه گذشته، تغییرات شگرفی در فراز و نشیبب و سرنوشت شهرها و نواحی، در باور به نقش بازار و دولت در جامعه و در تئور‌ی‌هایی که متفکران اجتماعی برای شرح این تغییرات به کار می‌گیرند، رخ نموده است. برخی از شهرهایی که در سال های 1970 دستخوش بحران گشتند، تجدید حیات یافتند اما سایر شهرها به افول خود ادامه دادند. در اروپا و آمریکای شمالی، سیاست‌های نوین خصوصی‌­سازی در سطحی گسترده و به بهایِ مصرف‌گرایی جمعی آغاز شد و کارایی نظام رفاه اجتماعی نیز مورد تردید قرار گرفت. اروپای شرقی شاهد سقوط سوسیالیزم دولتی و اجرای نامتوازن اقتصاد جهانی بازار بوده است. در این میان، جوامع کمتر توسعه یافته متحمل برنامه‌­های ریاضت ­‌طلبانه توانفرسا و دشواری گشته­‌اند که کشورهای به تازگی صنعتی شده را از انبوه کشورهای دارایِ رشد منفی یا راکد، متمایز می‌کند.

نظریه‌ ­پردازان علوم اجتماعی کوشیده­‌اند که این تغییرات را لحاظ کنند. نظریات مارکس و وبر، سرمشق­‌های بوم­ شناختی و نظام یافته اجتماعی اولیه را مورد انتقاد قرار دادند و خود این نظریات نیز به نوبه خود در مقام روایت­‌های فراگیر، مورد بحث و چون‌ و‌ چرا قرار گرفتند. حقایق و یقین‌های پیشین، همانند تئوری طبقاتی، به گذشته پیوسته‌­اند و آینده پژوهش­‌های شهری و منطقه‌­ای عرصه­‌ای باز و گشوده است.

کتاب سینما و شهر (Cinema and the City) در خدمت علائق و مباحث دانشگاهی و خوانندگان حرفه‌ای است و پژوهش‌هایی را در زمینه تغییرات اجتماعی و شهری ارائه می‌دهد که مخاطبان میان رشته‌ای و پژوهشگران، فعالان، دانشجویان و علاقمندان شهری را مورد خطاب قرار می‌دهد. فراتر از این، در این پژوهش‌ها کوشش بر آن بوده است که با ارائه گزارش‌های جذاب و جالب در مورد جوامع معاصر، مخاطبان عام نیز سهمی از مباحث ببرند.

هدف از مجموعه پژوهش­‌هایی در زمینه تغییرات اجتماعی و شهری، پیشبرد این بحث­‌ها و موضوعات نظری است. این مجموعه به پیگیری چند هدف می­‌پردازد اما در گسترش و پیشبرد این عرصه به پیش‌داوری نخواهد پرداخت. در این مجموعه، آثار نظری و تک­‌نگاری‌‌ها یا رسالات پژوهشی درباره شهرها و مناطق مورد حمایت قرار گرفته است. در کتاب سینما و شهر وجه مکانیِ جامعه، از جمله نقش ادارات و بافت‌های سازمانی در صورت­ بندی شکل شهری، مورد بررسی قرار می­‌گیرد و به تغییر سیاسی و اقتصادی از خانه و خانواده به دولت و کشور پرداخته می شود. شهرها و مناطق در چارچوب نظام بین‌المللی مورد توجه قرار می‌گیرند و این ویژگی در تحلیل تاریخی و قیاسی نمایان و آشکار می‌‌گردد.

این کتابُ سینما و شهر: فیلم و جوامع شهری در بستری جهانی نام دارد، چرا که در این کتاب سینما یا شهر به­‌ خودی‌ خود و فی نفسه مورد توجه نیست، بلکه مهم رابطه یا پیوند میان این دو و نقشی است که این ارتباط در گستره وسیع بسترهای تاریخی و جغرافیایی بازی می­‌کند و بویژه، کمکی که به ما در درک و پاسخ به فرآیندهای فرهنگی و اجتماعی گسترده‌ای همچون فرآیند جهانی‌‌سازی امروزین می‌کند.

کتاب سینما یا شهر برگرفته از همایش سینما و شهر است که ما آن را سازماندهی کردیم و مرکز پژوهش‌های فیلم در کالج دانشگاهی دوبلین (یو سی دی) در مارس 1999 میزبان آن بود. این همایش طیف گسترده‌ای از پژوهشگران نامدار و نوظهور را گرد هم آورد که در حوزه‌های مرتبطی مثل مطالعات فیلم، جامعه‌شناسی، مطالعات شهری، جغرافیا و معماری، و با به کارگیری روش‌شناسی‌های (متدولوژی) مختلف، به بررسی و تدقیق درباره رابطه غنی بین فیلم و محیط شهری پرداختند. توفیق این رخداد، خلاقیت بسیاری از نظرات و اندیشه های ابراز شده، و توجه بین‌المللی به همایش، گواهِ اهمیت و ثمربخشی همکاری چند رشته‌ای، به ویژه به عنوان ابزاری برای درک تعامل و پیوند حیاتی "سینما/فرهنگ" و "شهر/جامعه" در صد سال گذشته است.

مارک شیل (mark shiel) و تونی فیتز موریس (Tony Fitzmaurice) این کتاب را به چهار فصل تقسیم کرده‌اند: سه فصل از این چهار فصل به ترسیم رابطهٔ جغرافیایی بین قلمروهای کلیدی جهانی و انواع شهرها و فرهنگ‌های سینمایی خاص آن‌ها می‌پردازند (لس‌آنجلس، شماری از شهرهای مستعمرات اروپایی پیشین، و شهرهای مرکزی دو قدرت استعماری پیشین اروپایی)؛ یک فصل دیگر به ترسیم رابطهٔ سیاسی- اقتصادی بین تولید فیلم و مصرف [یا تماشای] آن از یک سو و مراکز کلیدی شهر از سوی دیگر، اختصاص دارد. مقدمهٔ کوتاهی زینت‌بخش هر یک از فصل‌هاست که مقالات مختلف را به دیگر فصل‌ها مرتبط می‌سازد. جانِ کلام این کتاب در دو مقالهٔ انتقادی طرح شده است: مقالهٔ نخست که «سینما و شهر در تاریخ و تئوری» نام دارد، برای ایجاد ارتباط میان سینما و جامعه شهری و جایگاه آن در تئوری فرهنگی و اجتماعی، زمینه یا بستر تاریخی و جغرافیایی کلان و گسترده‌ای فراهم می‌آورد؛ دومین مقاله با نام «فیلم و جوامع شهری در بستری جهانی» به نحوی دقیق به معرفی مقالات و فصل‌های مختلف کتاب می‌پردازد و توجه ناگزیر آن‌ها را به مقولهٔ قدرت، جهانی‌سازی و مقاومت آنگونه که در سینما و فیلم‌ها در محیط شهری نمود می‌یابند و یا به واسطهٔ آن عمل می‌کنند مورد توجه قرار می‌دهد...

در بخشی از کتاب سینما و شهر می‌خوانیم:

"سینما" دالی است که همه زندگی ما را پرکرده است ولی هنوز نمی‌دانیم به کدام مدلول اشاره می‌کند، پاسخی به این پرسش هنوز وجود ندارد، می‌توان این دال را از معناهای زیادی پر کرد ولی با همه گره خوردگی عاطفی، انسان معاصر آنچنان از این صنعت - هنر پر نشده است که توان فلسفیدن در مورد آن را داشته باشد، حتی نگاه معرفت‌شناسی، معرفت‌شناسی اجتماعی به فرایند فیلم ساختن و دیدن در مرحله جنینی خود است، اگر به قول لوکاچ در یونان باستان، هنر حماسی پاسخ‌ها را می‌دانست بدون آنکه به پرسش‌ها راه کشیده باشد. ما نیز درمورد سینما جواب را می‌دانیم بدون آنکه راه به پرسشی کشیده باشیم.

انسان روزگار ما بسیار در حضور سینما زندگی می‌کند، بدون آنکه به طرح پرسش‌هایی بیاندیشد که می‌تواند این ابزار خلاق را معضل دار کند. معضلی که با گره گشایی از خود گره‌های ناگشوده مانده بسیاری را باز خواهد کرد، باید یافتن این پرسش‌ها را جدی گرفت، از پاسخ‌ها به پرسش‌ها راه کشید، ما می‌دانیم سینما روزگاری زندگی را روایت می‌کرد، در بازی سیال ذهن و یا واقع گرایانه، اما در این زمان سینما بجای انسان می‌اندیشید، ساخت وجودی آدمی را به پرسش می‌کشد، آن را مورد مداقه قرار می‌دهد، جهان مجازی که زندگی را تسخیر می‌کند پیشاپیش حضورش را سینما بشارت داد، آیا بشارت بود و یا کابوس، حتی ما به مرزهای پرسش هم نرسیدیم، امروز برای درک امکانات انسان، باید سینما را بشناسیم، آن هم در کلیت‌اش و نه در فردیت‌اش، در انضمامیتی که با کل زندگی دارد.

فهرست مطالب
سینما و نقد پژوهش گرانه
دیباچه‌ای بر ترجمه کتاب سینما و شهر
مقدمه ویراستاران مجموعه
مقدمه
1: سینما و شهر در تاریخ وتئوری
2: فیلم و جوامع شهری در بستری جهانی
بخش یک: میانجی گری‌های پسامدرن شهر: لوس آنجلس
3: بانکرهیل: سویه تاریک هالیوود
4: راز فیلم به منزله تاریخ شهر: نمونه محله چینی‌ها
5: بازگشت به اُز: برنامه نوسازی هالیوود یا تاریخ فیلم به منزله نوسازی شهری
بخش 2: هویت های شهری، تولید و نمایشگاه
6: شبدر: آینده درخشان و سبز هوستون
7: از کارگاه تا پس زمینه تصویر: دفتر فیلم فیلادلفیای بزرگ
8: شهرها: واقعی و تخیلی
9: مهاجرت به نیویورک با تری دی: نگاه سه بعدی در شهر سینمایی آیمکس
10: یافتن جایی در کاخ تصویر مرکز شهر: تماشا خانه تامپا، فلوریدا
11: شهرهای جهانی و اقتصاد جشنواره بین‌المللی فیلم
بخش 3: سینما و کلان شهرهای پسا استعماری
12: خیابانگردی در سینمای شهر: جریان سرمایه در سایگون
13: چشم انداز شهری: شناختن تاسیسات زیر بنایی پایتخت و تکنولوژیک کردن مانیل
14: سیاست‌های جابجایی: قصه های فرودگاهی، قلعه
15: بازنمایی شهر آپارتاید: سینمای آفریقای جنوبی در دهه 1950 و فیلم صف اضطراری اثر جمی اویس
16: فن بیان بصری شهر دووجهی در فیلم های ویدئویی نیجریه‌ای
17: مونترال بین غربت، وطن و جریان
18: بازنمایی و وارونه جلوه دادن مناظر شهری ایرلند
بخش 4: واکنش های شهری بر پرده سینما ایده آلیسم و شکست
19: بازسازی شهری پس از جنگ، صنعت فیلم بریتانیا و فیلم روش زندگی ما
20: برهنه: رئالیسم اجتماعی و سرزمین بی‌حاصل شهری هجوم و گریز
21: وقت بازیِ ژاک تاتی چونان بابلی جدید
22: تجاوز به حریم فضای عمومی: مناطق خود مختار شهری در فیلم‌های حومه شهری فرانسه
یادداشت‌ها