جواد قاجار در کتاب مبانی و زیرساخت‌های آموزش هنر، به یکی از مهم‌ترین و زیربنایی‌ترین ارکان آینده بهتر سرمایه‌گذاری اشاره می‌کند. نسل جوان، آینده‌ساز هر جامعه است و مهم‌ترین بخش در آینده‌نگری تعلیم و تربیت آنان مطابق با نیازها و واقعیات است و در همین راستا نقش و جایگاه آموزش و پرورش، تعلیم و تربیت و نهادها و سازمان‌های مرتبط با این موضوع جایگاه و ارزش والای خود را به ثبوت می‌رساند.

عملکرد موجود در زمینه آموزش هنر خود بیانگر این موضع است که کارهای زیربنایی و اساسی و توجه به مقطع نوجوانی و جوانی بدلیل حساسیت فوق‌العاده این دوران، به ویژه از نقطه‌نظر برنامه‌های آموزشی، توجه کافی مبذول نشده است. بنابراین در شرایط موجود، با توجه به روند کند آموزش هنر، در مدارس راهنمایی، که مقطع بسیار حساسی را تشکیل می‌دهد و نقشی که در تغییر و تحول رشد و کیفیت هنر می‌تواند داشته باشد، ضرورت تجزیه و تحلیل و بررسی این مقطع جهت ارتقاء کیفیت آموزش هنر، و ارائه نظرات و پیشنهاداتی، بیش از پیش احساس می‌شود؛ تا در حد توان گامی هر چند کوچک اما مفید برداشته شود.

تعلیم و آموزش، مسئولیت هنرمند شدن دانش‌آموزان به گونه‌ای که در بزرگسالی، توانایی پذیرش رسالت و تعهد هنری در آنان گردد و هم وظیفه انتقال فرهنگ و هنر به منظور رسیدن به نیازهای آینده و تضمین موفقیت آن را به عهده دارد. بررسی تمامی عواملی که در هر صورت نقشی کوچک و بزرگ در روند تکامل هنر دارند، می‌توانند در مقاطع پایین‌تر، به‌ ویژه دوره نوجوانی مورد توجه قرار گیرند.

در کتاب مبانی و زیرساخت‌های آموزش هنر می‌خوانیم که چنانچه مدارس ما در ایجاد انگیزش هنری افق روشنی برای دانش‌آموزان ترسیم نکنند، جامعه هنری در حل مشکلات خود موفق نخواهند شد و پی آمد آن یعنی گرفتن نتایج مأیوس کننده که می‌تواند اضطراب و تشویش و نگرانی را هم در نسل جوان و هم در مسئولین امور فرهنگی و هنری به دنبال داشته باشد، و اگر در این اضطراب و تشویش تحت کنترل اصولی در نیاید، ممکن است افت تحصیلی در زمینه هنر بیش از پیش رشد کند.

بررسی دقیق موانع و ارائه نظریات تحقیقی، آموزش در مراحل اولیه نوجوانی، بخصوص زمانی که دانش‌آموزان به اخذ بسیاری از عناصر فردی، روحی، اجتماعی و تخصصی و... نیاز دارند، جزء عوامل بنیادین آموزشی و راهبردهای تربیت و تعلیم نسل جوان در زمینه هنر است چرا که آنان در این مقطع به عناصر متنوع در زمینه‌های گوناگون نیاز دارند، تا جذاب ترین و بهترین را از بین آن‌ها انتخاب کنند. بنابراین مسئولین و برنامه‌ریزان و معلمین و مدیران باید بدون نقص و با بینش کامل، اهداف تحصیلی هنری در دوره راهنمایی، برنامه‌هایی طرح کنند که در آن نوجوانان با راهبردهای برنامه‌ریزی شده، زمینه ساز رشد و تحول هنری در آینده شوند.

در هر صورت لزوم توجه عمیق به مسئله آموزش هنر، متضمن حرکت پویا و تکامل هنری است، نگاه سطحی و سنتی و تکراری کافی نیست، باید با دقت نگاه کرد، بررسی کرد، کشف کرد و فهمید که نقاط ضعف در کجاست و چگونه شکل گرفته و درترمیم و بازنگری آن‌ها کوشید.

برای رسیدن به شاهراه حرکت و جنبش در زمینه هنر، ضمن ایجاد زمینه مساعد برای آموزش صحیح و اصولی تثبیت و جا انداختن آن در زندگی روزمره و بطور کلی هنری و فرهنگی کردن محیط زیست که برای همه است، بایستی هنر در روند زندگی روزمره بعنوان یک ضرورت تلقی شود در گذرگاه‌ها، پاتوق‌ها، محیط‌های فرهنگی و آموزشی، ادارات، کارگاه‌ها، کارخانه‌ها و ده‌ها و صدها جای دیگر که محل تردد و تجمع است آموزش هنر و ارائه آثار انجام گیرد. هنر و فرهنگ در همه این محیط‌ها می‌تواند و باید حاضر باشد و همان‌طور که گفته شد جزئی اساسی از حیات و معاش انسان‌ها قرار گیرد.

در بخشی از کتاب مبانی و زیرساخت‌های آموزش هنر می‌خوانیم:

تحولات، حرکت‌ها و جنبش‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، هنری و... در طول تاریخ است که نبض تحرک، شادابی و طراوت، رشد و شکوفایی و تحول در ابعاد گوناگون در جهان را به دنبال دارد....

اهمیت و ارزش دادن به آموزش آنهم آموزش صحیح، اصولی، برنامه‌ریزی شده و فراگیر و همگام با زمان در حقیقت تزریق خون برای ادامه حیات جاودانی هر جامعه است و رمز تحرک و رهایی از جمود و سکون است. مرور و نگرشی کوتاه به گذشته تاریخ، ساده‌ترین راه جهت پی بردن به نقش آموزش در تغییر و دگرگونی مهم و ابعاد گوناگون در جوامع بشری است، شکوفایی تعلیم و آموزش یکی ازعوامل مهم رشد تمدن‌های دیرین و امروز است و می‌توان در شرایط فعلی چنین ابراز داشت.

ایران باستان، یونان، مصر و... هر یک به نوعی در روند تکاملی خویش از کارایی عظیم و غیرقابل انکار نقش آموزشی سیراب شده‌اند. تأسیس دانشگاه جندی شاپور و نقش آن در تربیت علمی و فکری جامعه نه تنها در ایران بلکه در جهان آن روز بعنوان اولین دانشگاه هیچ تردیدی برای محققین و پژوهشگران ایرانی و خارجی باقی نگذاشته که نقش تعلیم و تربیت یا بطور کلی آموزش و پرورش زیربنای رشد در زمینه‌های مختلف است و انقلاب آموزشی، انقلاب مادر، در هر جامعه ایست.

اما به‌طور کلی امروز اگر جامعه‌ای بخواهد در مسیر انتخابی و مطابق با اهداف تعیین شده موفقیت کسب کند نیاز به بررسی و تحلیل و برنامه‌ریزی دارد.

متأسفانه با توجه به اهمیت خارق العاده هنر ونقش آن در حیات اجتماعی و سیاسی، اقتصادی و حتی سلامت جامعه، آموزش آن دچار نوسانات شدید شده و تا حدود زیادی از اهداف خود دور مانده، در این بحث سعی می‌شود در حد توان و امکانات مطالعه و پژوهشی انجام شود. البته بدون مقدمه در همین جا می‌توان عدم برنامه‌ریزی و تحقیق و پژوهش علمی و همه جانبه را از اساسی ترین عامل‌های رکود و انحراف در ایران دانست. ساختن مدرسه و آموزشگاه و تربیت معلم و فراهم کردن امکانات آموزشی و فکر اصلاح روش‌های آموزش هنر وخلاصه همه عوامل و شیوه‌های آموزش واندیشیدن به هدف‌ها و مقاصد آموزش هنر و اینکه چه انتظاری از آن‌ها داریم و قصد و غرض ما از آن‌ها چیست، همگی از عوامل رشد هنر در جامعه ماست فضای فرهنگی و هنری که در آن قرار داریم نه تنها همراه و همگام با زمان نیست بلکه بی‌هویت و تهی از معنویت و میراث گذشته است. نحوه آموزش، هولناک و مسموم و مشقت بار و کشنده است. چگونه می‌توان به طرح فلسفه‌های آموزشی که برخاسته از وجدان‌های غفلت زده و اندیشه‌های مأیوس و مشکوک و متکی بر اطلاعات ناقص و نااستوار قرار دارد تکیه کرده که اکثرشان هیچ سنخیت جدی با خصلت و ماهیت فرهنگ وتاریخ ما ندارند.

آموزش و پرورش [هنر] معاصر ما هر چه هست در زمینه هنر دعوت به پویایی و تکامل اندیشه خلاق نیست. تنها اسمش فلسفه آموزش است، بی‌سبب نیست که پس از سال‌ها اگر بی‌پروا و جسورانه بگوییم درهمان تکرارها و حرکت بسته و منجمد نقطه اول قرار داریم. چرا که آغاز و فرجام و مقصد و مراد اصلی ما عیان نشده و طرح یا طرح‌هایی نااستوار و لغزان آنهم نه برای آینده که برای همان لحظه ارائه داده ایم. امروزه نیاز به یک جراحی متهورانه و جسورانه شاید افق‌های ناشناخته و روشنی را برایمان ترسیم نماید تا با مدد آن مقوله زمان و مکان را بعنوان یکی از اصول اساسی خود و راهگشای بسیاری از مشکلات و معضلات امروز حل نماییم و به برکت آن یکپارچگی خود را در برابر هجوم بی‌امان فرهنگ و هنر بیگانه حفظ و ریشه دارتر نماییم.

ما به حقیقتی نیازمندیم که بتوانیم با آن به هویت خویش بازگردیم و توانمندی خود را در تحول هنری بیش از پیش نشان دهیم..

فهرست مطالب
تقدیم به
پیش‌گفتار
مقدمه
بخش اول: مفاهیم آموزش
فلسفه آموزش
خط و مشی آموزشی
مراحل آموزش، یادگیری
انگیزش
روش‌های آموزش
بخش دوم: ساختارهای رشد هنر در آموزش و پرورش
موقعیت سنی نوجوانان
نقش و جایگاه مدرسه
اهمیت تدریس و نقش معلم
تربیت مربی
وضعیت مدرسه و کلاس
توجه به سلامت روانی
بخش سوم: برنامه‌ریزی
برنامه‌ریزی درسی
بخش چهارم: عوامل کمک آموزشی
نمایشگاه
کتابخانه
نقش وسایل ارتباط جمعی
نمایش و جایگاه آن
نقش ابزار
بخش پنجم: رهیافت‌ها
عوامل افت تحصیلی
خلاقیت
نقش خلاقیت در آموزش و پرورش
فن‌آوری آموزشی
روش تدوین هدف‌های کلی
محدود بودن رشته‌های هنر
لزوم توجه به هویت فرهنگی و هنری
تقلید و کپی کردن
فعالیت‌های فوق برنامه
نتیجه
پرسشنامه
فهرست منابع