کتاب کودکان استثنایی: راهنمایی برای والدین نوشته‌ی زهره سادات معینی، به معرفی کودکان استثنایی از جهت انواع، تشخیص و شناسایی آن‌ها، اختلالات روانی در آن‌ها، سلامت روانی و نیازهای خانواده‌هایشان می‌پردازد و در نهایت راهکارهایی مفید برای کاهش فشارهای روانی والدین کودکان استثنایی ارائه می‌دهد.

یکی از موضوع‌های مطرح در علم روانشناسی، بحث در خصوص کودکان استثنایی است؛ کودکانی که متفاوت از سایر انسان‌ها به دنیا آمده‌اند و تحقیقات علمی نشان داده که از هر ده انسان یک نفر شناخته و یا ناشناخته با معلولیت و کمبودی درگیر است و نزدیک به پنج درصد کودکان، دچار نقص جسمی و حسی و یا ذهنی هستند که درصد قابل توجهی از این گروه، نیاز به آموزش خاص و مراقبت ویژه دارند. نیاز این هدیه‌های الهی به آموزش و مراقبت خاص، مولف را بر آن داشت تا با توجه به رشته تحصیلی خویش، به تالیف کتابی در زمینه کودکان استثنایی بپردازد و تا جای ممکن، در این کتاب، اصول و فنون برخورد با اینگونه کودکان را برای والدین آن‌ها جمع‌آوری و ارائه نماید.

بر این اساس، کتاب کودکان استثنایی: راهنمایی برای والدین که حاصل تلاش چندین ساله مولف می‌باشد، دارای نه فصل است. در فصل اول کتاب، به معرفی کودکان استثنایی از جهت انواع، تشخیص و شناسایی آن‌ها، اختلالات روانی در آن‌ها، سلامت روانی و نیازهای والدین، خواهر و برادر کودکان استثنایی و در نهایت، ارائه راهکارهایی مفید برای کاهش فشارهای روانی والدین کودکان استثنایی پرداخته شده است. فصل دوم، به آموزش و یادگیری در کودکان استثنایی اختصاص داده شده است. در فصل سوم، پرخاشگری در کودکان استثنایی مورد بحث قرار گرفته است.

فصل چهارم، به مهارت‌های اجتماعی کودکان استثنایی اختصاص داده شده است. در فصل پنجم، انزواطلبی در کودکان استثنایی از نظر ریشه‌ها و علل بروز انزواطلبی، انواع حالت‌های انزواطلبی در کودک و... مطرح شده است. در فصل ششم، اضطراب و ترس در کودکان استثنایی مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل هفتم، مطالبی پیرامون دلبستگی در کودکان استثنایی ارائه شده است. در فصل هشتم، مباحث مربوط به غریزه جنسی در کودکان استثنایی آورده شده است و در نهایت، در فصل نهم، به نقش موسیقی در سلامت روانی کودکان استثنایی پرداخته شده است.

در بخشی از کتاب کودکان استثنایی: راهنمایی برای والدین می‌خوانیم:

طبق تعریف، بازی عبارت است از هرگونه فعالیتى که براى تفریح و خوشی و بدون توجه به نتیجه نهایی، صورت مى‌گیرد. انسان به‌طور داوطلبانه به این فعالیت مى‌پردازد و هیچ نیروی خارجى و یا اجبارى در آن دخیل نیست (اسلامیه و ملائیان، 1394).

تفاوت ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪن ﺑﯿﻦ ﺑﺎزی واﻗﻌﯽ ﮐﻮدﮐﺎن و ﺗﻮان ﺑﺎﻟﻘﻮه آن‌‌ها ﺑﺮای ﺑﺎزی، اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدی دارد. در ﺑﺴﯿﺎری اوﻗﺎت ﮐﻮدک در ﯾﮏ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﻟﮕﻮﻫﺎی ﺑﺎزی ﻧﺎﭘﺨﺘﻪای را از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ و در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ دﯾﮕﺮی ﮐﺎﻣﻼ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎزی ﻣﯽﮐﻨﺪ، در ﻣﻮرد ﮐﻮدﮐﺎن دارای ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ اﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺣﯿﺎﺗﯽ اﺳﺖ. زﯾﺮا ﻣﺤﯿﻂﻫﺎی ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻮدﮐﺎن در آن ﻗﺮار دارﻧﺪ اﻏﻠﺐ ﭼﻨﺪان ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ آن‌‌ها ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺧﻮد را ﻧﻤﺎﯾﺶ دﻫﻨﺪ (پیترهیوز، 18 ترجمه گنجی، 1395).

یافتهﻫﺎی ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اوﻻ ﮐﻮدﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻘﺺ ذﻫﻨﯽ دارﻧﺪ در ﻇﺎﻫﺮ وﺳﺎﯾﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻣﻨﺪ ﻧﻈﯿﺮ ﭘﺎزلﻫﺎ و ﺑﺎزی ورق را ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽدﻫﻨﺪ. در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺳﻦ ﻋﻘﻠﯽ وﺳﺎﯾﻞ ﺑﺎزی ﻧﺎﻣﺤﺪود و ﺑﯽﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺜﻞ ﻟﻮازم ﻫﻨﺮی را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آن‌‌ها اﺟﺎزه ﻣﯽدﻫﺪ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه و ﺧﯿﺎل پرداز ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺛﺎﻧﯿﺎ اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺷﯿﺎء در ﺑﺎزی از ﺳﻮی ﮐﻮدﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ذﻫﻨﯽ ﻣﻌﻠﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻤﺘﺮ از ﮐﻮدﮐﺎن ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ.

ﮐﻮدﮐﺎن ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزی اﺷﯿﺎء را ﮔﺮد ﻫﻢ ﻣﯽآورﻧﺪ، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﻄﻌﻪﻫﺎی ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎزی ﭼﯿﺰی را ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ. ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﻓﻨﺠﺎنﻫﺎ را ﺑﺎ ﻧﻌﻠﺒﮑﯽﻫﺎ ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ و ﻏﯿﺮه ﮐﻮدﮐﺎن دارای ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ اﺣﺘﻤﺎل ﮐﻤﺘﺮی دارد ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻟﻤﺲ ﮐﺮدن ﺑﯽﻫﺪف اﺳﺒﺎبﺑﺎزیﻫﺎی ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ (کاکاوند، 1393).

ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﻌﻠﻮل ﺑﻪوﯾﮋه آن‌‌هاﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ذﻫﻨﯽ دارﻧﺪ ﺑﻪ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮای ﺑﺎزی ﮐﺮدن ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﻧﺪ. ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺰاﺣﻤﺖ اﯾﺠﺎد ﮐﺮده و ﺧﻮداﻧﮕﯿﺨﺘﮕﯽ و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﺎزی را ﮐﺎﻫﺶ دﻫﺪ. ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان درﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺰان ﺑﺎزی در ﮐﻼسﻫﺎی ﮐﻮدﮐﺎن ﻋﺎدی ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﮐﻮدﮐﺎن اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ اﺳﺖ. ﻣﺎدرﻫﺎی ﮐﻮدﮐﺎن دارای ﻧﺸﺎﻧﮕﺎن داون ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﺎدرﻫﺎی ﺳﺎﯾﺮ ﮐﻮدﮐﺎن، ﻣﺰاﺣﻢ ﺑﺎزی ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺰاﺣﻤﺖﻫﺎی ﻣﺎدراﻧﻪ ﺑﺎ ﮐﻮﺗﺎه ﺷﺪن ﻣﺪت ﺑﺎزی در ارﺗﺒﺎط است (پیترهیوز، ترجمه گنجی، 1395).

فهرست مطالب
پیشگفتار
فصل اول: کودک استثنایی
تعریف کودک استثنایی
انواع کودکان استثنایی
تشخیص و شناسایی کودکان استثنایی
پیامدهای استثنایی بودن
تفاوت بازی در کودکان عادی و استثنایی
اختلالات روانی دوره نوجوانی و بلوغ در نوجوانان استثنایی
نیازهای والدین کودکان استثنایی
اصول برخورد والدین با کودک استثنایی
نگرش خواهر و برادر به کودک استثنایی خانواده
راهکارهایی برای کاهش فشارهای روانی والدین کودکان استثنایی
فصل دوم: آموزش و یادگیری در کودکان استثنایی
حافظه کودکان استثنایی
رویکردهای برنامه درسی برای کودکان استثنایی
استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش کودکان استثنایی
راهبردهای شناختی در آموزش و پرورش استثنایی
فصل سوم: پرخاشگری در کودکان استثنایی
پرخاشگری
انواع پرخاشگری
عوامل خانوادگی به وجود آورنده پرخاشگری
تیپ افراد پرخاشگر
تاثیر ورزش بر پرخاشگری کودک استثنایی
تاثیر نقاشی بر پرخاشگری کودک استثنایی
توصیه‌های کاربردی جهت کاهش پرخاشگری در کودکان استثنایی
فصل چهارم: مهارت‌های اجتماعی در کودکان استثنایی
مهارت‌های اجتماعی
اهمیت مهارت‌های اجتماعی و ضرورت آموزش آن
مهارت‌های اجتماعی پایه
عناصر، ابعاد و نشانه‌های مهارت اجتماعی
ویژگی‌های مهارت‌های اجتماعی
علل نقص در مهارت‌های اجتماعی
تربیت مهارت‌های اجتماعی
عوامل موثر در کسب مهارت‌های اجتماعی
چگونه مهارت‌های اجتماعی را به کودکان آموزش دهیم؟
توصیه‌های کاربردی جهت آموزش مهارت‌های اجتماعی به کودکان استثنایی
فصل پنجم: انزواطلبی در کودکان استثنایی
انزواطلبی
ریشه‌ها و علل بروز انزواطلبی
انواع حالت‌های انزواطلبی در کودک
مشکلات فراروی کودک انزواطلب
نفوذ انزواطلبی در احساس تنهایی
تاثیر شیوه‌های فرزندپروری بر انزواطلبی
تاثیر طبع و مزاج بر انزواطلبی
تاثیر بازی درمانی بر کاهش انزواطلبی
توصیه‌های کاربردی جهت کاهش انزواطلبی در کودکان استثنایی
فصل ششم: اضطراب و ترس در کودکان استثنایی
اضطراب و ترس
دیدگاه‌های نظری درباره اضطراب و ترس
انواع اضطراب و ترس
اجزای اضطراب و ترس
عناصر اضطراب و ترس
علل و عوامل اضطراب و ترس کودکان
واکنش‌های اضطراب و ترس
امنیت، تضمینی برای جلوگیری از اضطراب و ترس در کودک
توصیه‌های کاربردی جهت کاهش اضطراب و ترس در کودکان استثنایی
فصل هفتم: دلبستگی در کودکان استثنایی
دلبستگی
ویژگی‌های دلبستگی
علل دلبستگی
مراحل دلبستگی
انواع سبک‌های دلبستگی
اهمیت سبک‌های دلبستگی
تاثیر نوع دلبستگی در رفتار آینده کودکان
توصیه‌های کاربردی جهت بهبود وضعیت دلبستگی در کودکان استثنایی
فصل هشتم: غریزه جنسی در کودکان استثنایی
غریزه جنسی
مشکلات ناشی از عدم تربیت جنسی در کودکان استثنایی
خطر سوء استفاده جنسی از افراد استثنایی
جرایم جنسی در کودکان استثنایی
آموزش امور جنسی به کودکان استثنایی
توصیه‌های کاربردی جهت حفظ سلامت جنسی در کودکان استثنایی
فصل نهم: نقش موسیقی در سلامت روانی کودکان استثنایی
موسیقی درمانگری
اﺛﺮات ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﺮ سلامت روانی
اهداف موسیقی درمانی برای کودکان استثنایی
رهیافت تم‌درمانی در موسیقی
طبقه‌بندی روان‌شناختی تم‌های موسیقی
منابع