کتاب نقش خانواده در رشد و هدایت نوجوان (ویژه پسران) نوشته شمس الدین کریمی منش، محمد قهاری و داود ملاعباسی، در پنج فصل تدوین‌ شده و در آن نقش نهاد خانواده در تربیت فرزند مورد بررسی قرار گرفته و الگوهایی برای تربیت بهتر فرزند ارائه‌ شده است.

اگر بخواهیم در مسیر زندگی هر فرد از کودکی به نوجوانی و بزرگسالی از لحاظ اهمیت و هم‌چنین موقعیت‌های پرخطر، دوره‌ای را مشخص کنیم، بدون شک و تردید باید دوره نوجوانی را در اولویت قرار دهیم. برای فهم موضوع بهتر است مثالی را عنوان نماییم، فرض کنید، در بزرگراهی با سرعت‌ بالا در حال رانندگی هستیم، ناگهان این بزرگراه به پایان رسیده و جاده‌ای در کوهستان با پیچ‌وخم‌های بی‌شمار، ناشناخته، با هوای برفی و جاده‌ای لغزنده رو به روی ما قرار می‌گیرد، در حالی‌ که ما انتظار چنین راه پر پیچ‌ و خم و خطرناک را نداشتیم. در این لحظه چه باید کرد؟ باید سرعت ماشین را کم کرده و با احتیاط رانندگی کنیم تا به‌ سلامت از آن عبور نماییم. اگر مسیر جاده کوهستانی برای ما شناخته‌ شده باشد، بدون استرس و ترس وارد آن می‌شویم، اما اگر این مسیر ناشناخته باشد، میزان اضطراب ما دو چندان می‌شود و ترس بر ما حاکم می‌گردد.

بله دوره نوجوانی در مسیر کودکی به بزرگسالی، شبیه به همین مثال بالا است، دوره بحرانی رشد و نمو است که از نظر فیزیولوژیکی و روانی تحولات بسیار عمیقی در فرد ایجاد می‌کند و باعث می‌گردد نظم جسمانی و روانی نوجوان به هم بخورد، حال اگر نوجوان از تغییراتی که قرار است اتفاق بیافتد، آگاه باشد، از میزان استرس و آشوب‌های درونی او کاسته خواهد شد و آسان‌تر پذیرای تغییرات خواهد بود و مانند راننده‌ایی با تجربه مسیر را خواهد پیمود.

اگر این دوره را با چند جمله کوتاه بخواهیم توصیف کنیم، باید بگوییم در این دوره نوجوان از نظر جسمانی در حال رشد، از نظر عاطفی نارس، از لحاظ تجربه محدود و از نظر فرهنگ اجتماعی بسیار شکننده و تحت تأثیر است.

با تمام این اوصاف می‌توان بیان کرد دوران نوجوانی پلی است بین گذشته و آینده فرد، زیرا با شناخت از کودکی او و نیز شناخت ویژگی‌های این دوره و کمک به نوجوان برای عبور از آن، می‌تواند او را به یک انسان سالم تبدیل نموده که از بعد جسمانی و روانی بدون آسیب باشد، ولی عدم شناخت این دوره توسط پدر، مادر و اطرافیان و برخوردهای نامناسب با او می‌تواند آسیب‌های زیادی به همراه داشته باشد، بنابراین نقش خانواده به‌ عنوان مهم‌ترین نهاد فرهنگی و اجتماعی در این زمینه بسیار اهمیت دارد و لازم است سطح شناخت و آگاهی پدر و مادر نسبت به این برهه زمانی افزایش یابد، در غیر این صورت عدم آگاهی و بی‌توجهی والدین ممکن است، آسیب‌های جدی بر نوجوان وارد نموده و منجر به بروز اختلافات خانوادگی، اجتماعی شده و منشأ بسیاری از انحرافات اخلاقی در آینده گردد. هم‌چنین عدم آگاهی نوجوان از تغییرات صورت گرفته می‌تواند در او ایجاد استرس و آشوب کرده و ایجاد بحران نماید.

در بخشی از کتاب نقش خانواده در رشد و هدایت نوجوان (ویژه پسران) می‌خوانید:

دغدغه بسیاری از خانواده‌ها این است که برای نوجوان خود رایانه‌ای (کامپیوتر) تهیه‌ کرده تا فرزندشان در مسائل تحصیلی موفق‌تر باشند اما این وسیله دیر یا زود تبدیل به سرگرمی نوجوان برای بازی‌های کامپیوتری یا سیر در فضای مجازی می‌شود که نه‌ تنها کمکی به بهبود تحصیل نمی‌کند می‌تواند عقب‌ ماندگی تحصیلی را نیز به همراه داشته باشد.

از دیگر امکاناتی که خانواده‌ها در اختیار فرزندشان می‌گذارند، گوشی همراه است که همین گوشی‌ها نیز نوجوان را وارد فضای مجازی می‌نمایند و بنابراین تمام‌ وقت نوجوان را به خود اختصاص می‌دهند که مدتی بعد اعتراض والدین را نیز به همراه خواهد داشت. به‌ هر حال، این‌ که نوجوان ساعات زیادی را با گوشی همراه یا رایانه درگیر می‌شود، به‌ طوری‌ که سایر فعالیت‌هایش را به کنار می‌گذارد، حاصل دسترنج خودمان است که امروز یکی از مشکلات اجتماعی جامعه ما شده است و نوجوان به‌ جای تلاش و کوشش در تحصیل، فعالیت‌های بدنی و ورزشی، مطالعه و... انرژی خود را در مسیر دیگری صرف می‌کند که برای آینده او هیچ ارزشی ندارد.

یکی از دلایلی که خانواده‌ها به سهولت موبایل و رایانه را برای نوجوان خود تهیه می‌کنند، چشم و هم‌چشمی‌های رایج در جامعه است که چون دیگران این کار را می‌کنند ما نیز باید همان کار را برای فرزندمان انجام دهیم همین امر موجب شده است که مشکلات خانواده‌ها شبیه به هم باشد؛ بنابراین باید فکر کنیم آیا وسیله‌ای که برای نوجوان‌مان تهیه می‌کنیم با توجه به شرایط سنی او مفید هست یا نیست و حداقل با مشاورین در این زمینه مشورت کنیم. اگر برای نوجوان وسیله‌ای خریداری کردید از ابتدا میزان استفاده از آن را تعیین کنید و بر قوانین خود پافشاری نمایید؛ مثلا به آنان می‌گوییم شما حق استفاده از رایانه را به مدت یک ساعت دارید و آنان نیز باید به انجام آن پایبند باشند.

حال برای حل این مشکل چه باید کرد و چگونه می‌توانیم آن را حل نماییم؟ باید گفت قبل از ایجاد این مشکل باید جلوی آن را گرفت که حل آن بسیار سخت است و اعتیاد به آن کم‌تر از اعتیاد به مواد مخدر نیست، بنابراین ابتدا اگر قرار است ابزاری را برای فرزندمان خریداری کنیم پیرامون استفاده از آن تحقیق کنیم و خود نیز چگونگی استفاده از آن را یاد بگیریم.

اگر نوجوان شما بیش‌ از اندازه به موبایل و رایانه وابسته شده است، سعی کنید ابتدا سرگرمی‌های مناسب را فراهم کرده و به‌ مرور جایگزین آن‌ها نمایید. برای این کار برنامه‌ریزی داشته باشید و به فرزندتان یادآوری کنید که در طول شبانه‌ روز چه‌ کارهایی را باید انجام دهد و پیگیر باشید تا طبق برنامه شما حرکت نمایند و به‌ مرور زمان با تفریحات سالم، زمان وابستگی به موبایل و رایانه را کاهش دهید. یادتان باشد درگیری یا پرخاشگری با نوجوان برای ترک اعتیاد اینترنتی راه‌حل مناسبی نیست و حتی ممکن است جواب عکس بدهد و تنها راه‌حل مناسب فراهم کردن سرگرمی‌های سالم است که به‌ مرور زمان جایگزین فعالیت‌های نوجوان در زمینه فعالیت‌های اینترنتی شود.

فهرست مطالب
پیش گفتار
فصل اول: خانواده و نوجوان
مقدمه
انواع خانواده‌ها در تربیت فرزندان
الف- خانواده آسان نگر (بی‌تفاوت - سهل‌انگار)
ب- خانواده اقتدارگرا یا خودکامه
ج- خانواده مقتدر (مطلوب)
انواع خانواده ازنظر ساختار
الف- خانواده متزلزل
ب- خانواده متعادل
ج- خانواده متکامل
د- خانواده بی‌بندوبار (به گفته خودشان فرهنگی و مدرن)
خانواده و اجتماعی کردن فرزند
رسانه‌های جمعی و اجتماعی شدن
فصل دوم: نوجوانی، بلوغ و خانواده
مقدمه
تعریف نوجوانی
بلوغ و انواع آن
انواع بلوغ
بلوغ جسمی (فیزیکی)
بلوغ زودرس و دیررس در پسران
بلوغ جنسی
بلوغ روانی
بلوغ عاطفی
چند نکته تربیتی در مورد حیات عاطفی نوجوان
بلوغ اجتماعی و اقتصادی
غریزه جنسی
وظایف والدین قبل از بلوغ
آثار و پیامدهای بی‌اطلاعی نوجوان از مسائل بلوغ
فصل سوم: آسیب‌شناسی اجتماعی بلوغ
مقدمه
انحرافات جنسی چیست؟
خود ارضایی (استمنا)
علل انحرافات جنسی (به‌ویژه خود ارضایی)
آثار و نتایج خود ارضایی
هم‌جنس‌گرایی
چند نکته تربیتی بری جلوگیری از هم‌جنس‌گرایی
روش‌های پیش‌گیری از انحرافات جنسی
فصل چهارم: آسیب‌های اجتماعی نوجوانی
مقدمه
بحران هویت
آشفتگی هویت
بزهکاری
اعتیاد
عوامل اجتماعی اعتیاد به مواد مخدر
چند نکته تربیتی در مورد مواد مخدر
دزدی
عوامل اجتماعی - اقتصادی سرقت چیست؟
چند نکته تربیتی در مورد سرقت نوجوانان
پرخاشگری
چند توصیه تربیتی در مورد پرخاشگری
مشکلات تحصیلی
عوامل مؤثر در ایجاد مشکلات تحصیلی
اعتیاد اینترنتی
فصل پنجم: جمع‌بندی و نتایج
مقدمه
چگونگی برخورد با نوجوان
ارجاعات متن
فهرست منابع