کتاب حقوق جزای اختصاصی رایانه‌ای نوشته‌ی امین امیریان فارسانی و حجت محمد حسینی حاجیور، به بررسی جایگاه جعل رایانه‌ای در حقوق کیفری ایران، مجازات در جعل رایانه‌ای، خرابکاری رایانه‌ای در اسناد بین المللی، پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ناجا و... می‌پردازد.

همانطور که می‌دانید جرم جعل رایانه‌ای به صورت یک عنوان جزایی جدید پا به عرصه نظام کیفری ایران گذاشته است ولی همانند سایر عناوین جزایی از کلیات و اهدافی برخوردار می‌باشد که در واقع بیان این کلیات، منجر به پرداختن عناصر متشکله این جرم و همچنین تجزیه و تحلیل آن‌ خواهد شد. در واقع جرم جعل رایانه‌ای به عنوان یکی از جرائم رایانه‌ای دارای پیشینه و مبانی است.

جعل رایانه‌ای از جمله جرم‌هایی می‌باشد که در آن کامپیوتر هم وسیله مرتکب شدن به جرم و هم موضوع آن است. امروزه به دلیل توسعه یافتن ارتباطات تجاری، سیاسی و علمی اعتبار و ارزش اسناد بسیار بیشتر از گذشته شده است که جعل این اسناد منجر به برخورد شدید جامعه می‌شود و از طرف دیگر به دلیل هزینه‌های نگهداری اسناد نوشته، بیشتر داد و ستدها در جهان به وسیله اسناد الکترونیکی انجام می‌شود به صورتیکه همه‌ی داد و ستد‌های تجاری در برخی از بنادر جنوب شرقی آسیا تنها با اینگونه اسناد انجام خواهند شد.

اسناد الکترونیکی از خصوصیاتی برخوددار هستند که آن‌ها را با سایر اسناد کاغذی متمایز می‌کند. مهم‌ترین خصوصیت این اسناد این است که دارای اطلاعاتی مخفی هستند که برای هیچ کس قابل رویت نمی‌باشد ولی در صورت نیاز اطلاعات خیلی زیادی به شما می‌دهد. همچنین اسناد و داده‌های الکترونیکی را می‌توان به حالت فشرده ذخیره کرد بنابراین نقل و انتقالشان بسیار آسان است اما نسبت به داده‌ها و اسناد کاغذی قابلیت جعل بیشتری دارند.

در بخشی از کتاب حقوق جزای اختصاصی رایانه‌ای می‌خوانیم:

جعل رایانه‌ای به عنوان یکی از جرائم رایانه‌ای به لحاظ خصوصیاتی که در آن نهفته است و خاص کلیه جرائم رایانه‌ای می‌باشد از حیث مسئولیت و مجازات کیفری اقتضاء دارد که با جرائم سنتی متفاوت باشد و از طرفی از حیث جنبه شکلی و من جمله آیین دادرسی ضرورت دارد تا مورد توجه قانون‌گذاران قرار گرفته و آیین دادرسی مختص به این بزه را از سیر قانون‌گذاری بگذرانند؛ در فصل پایانی ما با سه مبحث مسئولیت کیفری، مجازات و آیین دادرسی در جعل رایانه‌ای روبرو هستیم.

مبحث اول متشکل از دو گفتار می‌باشد. در گفتار اول به بررسی توصیفی مسئولیت کیفری در فضای سایبر و جعل رایانه‌ای اشاره می‌کنیم و در گفتار دوم مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی را در جعل رایانه‌ای مورد بررسی قرار می‌دهیم. مبحث دوم نیز متشکل از دو گفتار می‌باشد و در گفتار اول به بررسی توصیفی مجازات‌های موجود در قوانین مربوط به بزه جعل رایانه‌ای می‌پردازیم و در گفتار دوم به بررسی انتقادی این مجازات‌ها اشاره می‌کنیم. مبحث سوم از سه گفتار تشکیل یافته است. در گفتار اول فرآیند دادرسی بزه جعل رایانه‌ای که متشکل از تعقیب، رسیدگی، کشف بزه و تفتیش و ضبط داده‌ها می‌باشد مورد بررسی قرار می‌گیرد و در گفتار دوم به بررسی صلاحیت کیفری در جعل رایانه‌ای از نظر فضای بین‌المللی و محاکم کیفری داخلی می‌پردازیم و در گفتار سوم ادله الکترونیکی در بزه جعل رایانه‌ای را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهیم.

فهرست مطالب

بخش اول: جایگاه جعل رایانه‌ای در حقوق کیفری ایران
فصل اول: مفهوم شناسی، پیشینه و مبانی جرم انگاری جعل رایانه‌ای
1-1- تعاریف و مفاهیم
1-2- جعل و تزویر سنتی (کلاسیک)
1-3- بزه کامپیوتری (بزه رایانه‌ای)
گفتار سوم: رایانه – اینترنت – فضای سایبر
1-4- ‌جعل رایانه‌ای
2-1- سیر تحول تاریخی جعل رایانه‌ای
2-1-1- پیشینه تاریخی جعل رایانه‌ای در نظام حقوق بین‌الملل
1-6- پیشینه تاریخی جعل رایانه‌ای در حقوق جزای ایران
فصل دوم: بررسی و تحلیل مبانی و عناصر تشکیل دهنده جعل رایانه‌ای
2-1- سیر تحول تاریخی جعل رایانه‌ای
2-2- مبانی بزه‌انگاری جعل رایانه‌ای
2-3- عناصر متشکله بزه جعل رایانه‌ای
2-3-1- رکن قانونی
2-3-2- رکن مادی
موضوع بزه
2-3-3- رکن معنوی (مفادی)
فصل سوم: ضمانت اجراهای بزه جعل رایانه‌ای
3-1- بررسی توصیفی مسئوولیت کیفری در فضای سایبر و جعل رایانه‌ای
گفتار دوم: مسئوولیت کیفری اشخاص حقوقی در جعل رایانه‌ای
3-2- مجازات در جعل رایانه‌ای
فصل چهارم: قواعد شکلی ناظر بر جعل رایانه‌ای
4-1- تعقیب و رسیدگی جعل رایانه‌ای
4-2- بررسی صلاحیت کیفری در جعل رایانه‌ای
بخش دوم: جایگاه حقوقی خرابکاری رایانه‌ای
فصل اول: مفهوم شناسی، پیشینه و قرین شناسی خرابکاری رایانه‌ای
1-1- مفهوم شناسی
1-1-1- خرابکاری
1-1-2- فضای سایبر
1-2- پیشینه شناسی
1-3- خرابکاری رایانه‌ای در قوانین سایرکشورها
1-4- خرابکاری رایانه‌ای در اسناد بین المللی
1-5- قرین شناسی
1-5-1- اخلال سامانه‌ای
1-5-2- اتلاف داده
1-5-3- تروریسم سایبری
1-5-4- وندالیسم
فصل دوم: عناصر متشکله بزه خرابکاری رایانه‌ای
1-2- رکن مادی
1-2-1- رفتار مجرمانه
1-2-2- تخریب
1-2-3- اخلال
1-2-4- ممانعت
1-3- موضوع جرم
1-3-1- داده
1-4- نتیجه مجرمانه
1-5- شرایط و اوضاع و احوال جرم
1-5-1- بستر ارتکاب جرم: فضای سایبر
1-5-2- تعلق داده یا سامانه به دیگری
1-5-3- ویژگی غیر مجاز بودن
1-6- رکن روانی
1-6-1- علم
1-6-2- عمد عام
1-6-3- عمد خاص
1-6-4- انگیزه
فصل چهارم: ضمانت اجراهای خرابکاری رایانه‌ای
4-1- ضمانت اجرای کیفری
4-1-1- مجازات اصلی
4-1-2- مجازات تتمیمی
4-1-3- مجازات تبعی
4-2- ضمانت اجرای تأمینی
4-3- ضمانت اجرای ترمیمی
نتیجه گیری
بخش سوم: تحلیل ممانعت از دسترسی به داده و سامانه در حقوق کیفری
فصل اول: جایگاه حقوقی دسترسی به داده و سامانه
1- 1- مفهوم شناسی
1-2 مبانی حق دسترسی به داده و سامانه
1-2-1- نظریه حقوق بشر
1-2-2- نظریه پیمان با همادی (قرارداد اجتماعی)
1-2-3- مبانی اخلاقی
فصل دوم: عناصر متشکله بزه ممانعت از دسترسی به داده و سامانه
2-1- رکن قانونی
2-2- رکن مادی
2-2-1- موضوع جرم
2-2-2- شیوه‌های ارتکاب جرم ممانعت از دسترسی
2-2-2- 1- ویروس‌های رایانه‌ای
2-2-2- 2- تراواها
2-2-2- 3- کرم‌های کامپیوتری
2-2-2-4- رمز نگاری
2-3 رکن روانی
2-3-1-قصد عام
2-3-2- علم
2-3-3 قصد خاص
2-4- ویژگی‌های عمومی جرم ممانعت از دسترسی به داده و سامانه
2-4-1 - غیرمجاز بودن دسترسی به داده و سامانه
2-4-2- رایانه‌ای بودن محض جرم ممانعت از دسترسی
فصل سوم:ضمانت اجراهای ممانعت از دسترسی به داده و سامانه
3-1 ضمانت اجراهای کیفری اصلی
3-2 - ضمانت اجراهای کیفری غیر اصلی
3-2-1- مجازات تکمیلی
3-2-2- مجازات تبعی
3-3- ضمانت اجراهای تامینی
3-4- ضمانت اجراهای جبرانی (ترمیمی)
3-4-1- بیمه سایبری
نتیجه گیری
پیشنهادات قانونی
پیشنهادات اجرایی
بخش چهارم: جایگاه تروریسم سایبری در حقوق کیفری با رویکرد پیشگیری
فصل اول: مفهوم شناسی، تاریخچه، عناصر تروریسم سایبری
1-1- رفتار: اخلال و تخریب
1-2- سامانه‌های ارایه دهنده خدمات ضروری
1-3- رکن روانی
فصل دوم: راهکارهای پیشگیری از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری در حقوق کیفری ایران و اسناد‌ بین‌المللی
2-1- راهکارهای پیشگیری از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری در حقوق کیفری ایران
2-1-1- پیشگیری واکنشی یا کیفری
2-1-1-1- قانون جرایم رایانه‌ای مصوب 1388
2-1-1-2- قانون تجارت الکترونیکی مصوب 1382
2-1-1-3- قانون مجازات نیروهای مسلح مصوب 1382
2-1-1-4- قانون مجازات اسلامی مصوب 1370
2-1-1-5 - سایر قوانین و مقررات موجود
2-1-1-5-1- قانون راجع به مجازات اخلال‌گران در صنایع نفت مصوب 16 مهر 1336
2-1-1-5-2- قانون مجازات اخلال‌گران در تأسیسات آب، برق، گاز و مخابرات کشور مصوب 12 دی ماه 1351
2-1-1-5-3- قانون مجازات اخلال کنندگان در امنیت پرواز هواپیما و خرابکاری در وسایل و تأسیسات هواپیمایی مصوب 1349
2-1-1-5-4- قانون الحاق دولت ایران به کنوانسیون جلوگیری از اعمال غیرقانونی علیه امنیت هواپیمایی کشوری مصوب 1352
2-1-1-5-5- قانون تصویب پروتکل جلوگیری از اعمال خشونت آمیز در فرودگاه‌های در خدمت هواپیمایی کشوری
2-1-1-5-6- قانون کیفر بزه‌های مربوط به راه آهن مصوب 31 فروردین 1320 و اصلاحات بعدی
2-1-1-5-7- لایحۀ مبارزه با تروریسم
2-1-2- پیشگیری غیر کیفری
2-1-2-1- پیشگیری اجتماعی
2-1-2-1-1 پیشگیری اجتماعی جامعه مدار
2-1-2-1-1-1- برنامۀ جامع توسعۀ تجارت الکترونیکی مصوب 1384
2-1-2-1-1-2- برنامۀ چهارم توسعۀ مرتبط به فناوری اطلاعات
2-1-2-1-1-3- قانون برنامۀ پنج سالۀ پنجم توسعۀ جمهوری اسلامی ایران
2-1-2-1-1-4- مقررات و ضوابط شبکه‌های اطلاع رسانی رایانه‌ای
2-1-2-1-1-5- ابلاغیۀ مقام معظم رهبری دربارۀ سیاست‌های کلی شبکه‌های اطلاع رسانی رایانه‌ای
2-1-2-1-1-6- مصوبۀ شورای عالی اداری در خصوص اتوماسیون نظام اداری و اتصال به شبکۀ جهانی اطلاع رسانی
2-1-2-1-1-7- سیاست تجارت الکترونیکی جمهوری اسلامی ایران
2-1-2-1-1-8- سند راهبردی امنیت فضای تبادل اطلاعات مصوب 1384
2-1-2-1-2- پیشگیری اجتماعی رشد مدار
2-1-2-2- پیشگیری وضعی
2-1-2-2-1- اقدامات فنّی
2-1-2-2-1-1- تدابیر فنّی پیشگیرانه در سازمان‌ها و ادارات کشور
2-1-2-2-1-1-1- نصب و استقرار دیوار آتشین
2-1-2-2-1-1-2- سیستم‌های تشخیص نفوذ
2-1-2-2-1-1-3- سیستم‌های پیشگیری از نفوذ
2-1-2-2-1-1-4- استفاده از برنامه‌های ضد ویروس
2-1-2-2-1-1-7- استفاده از پروتکل‌های رمزگذاری
2-1-2-2-1-1-7-1- پروتکل HTTPS
2-1-2-2-1-1-7-2- پروتکل و گواهینامۀ دیجیتال SSL
2-1-2-2-1-1-8- پالایش یا فیلترینگ
2-1-2-2-1-1-9- راه‌اندازی مرکز داده
2-1-2-1-1-1-10- طرح شبکۀ ملّی اطلاعات
2-1-2-2-1-1-11- اینترانت
2-1-2-2-1-1-12- تولید نرم افزارهای بومی
2-1-2-2-1-1-12-1- سیستم عامل قاصدک
2-1-2-2-1-1-12-2 نرم افزار (PVT Pro)
2-1-2-2-1-1-12-3- موتور جستجوی پارسی جو
2-1-2-2-1-1-12-4- پست الکترونیکی بومی
2-1-2-2-2- اقدامات سازمان‌ها و مؤسسات
2-1-2-2-2-1- وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
2-1-2-2-2-2- سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی
2-1-2-2-2-3- شرکت ارتباطات زیرساخت
2-1-2-2-2-4- سازمان فناوری اطلاعات
2-1-2-2-2-5- کارگروه مبارزه با ویروس‌های صنعتی جاسوسی
2-1-2-2-2-6- قرارگاه دفاع سایبری
2-1-2-2-2-7- مرکز مدیریت امداد و هماهنگی عملیّات رخداد رایانه‌ای (ماهر)
2-1-2-2-2-8- سازمان پدافند غیرعامل
2-1-2-2-2-9- پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ناجا
2-1-2-2-2-10- سازمان بررسی جرایم سازمان یافته
2-1-2-2-2-11- انجمن رمز ایران
2-1-2-2-2-12- مرکز ملّی فضای مجازی
2-2- راهکارهای پیشگیری از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری در اسناد بین‌المللی
2-2-1- اقدامات پیشگیرانۀ کیفری در اسناد بین‌المللی و منطقه‌ای
2-2-1-1- کنوانسیون راجع به جلوگیری از اعمال غیرقانونی علیه امنیت هواپیمایی کشوری
2-2-1-2 -کنوانسیون جلوگیری از بمب‌گذاری تروریستی
2-2-1-3- کنوانسیون سرکوب حمایت مالی از تروریسم
2-2-1-4- کنوانسیون توکیو راجع به جرائم و برخی از اعمال ارتکابی دیگر در هواپیما
2-2-1-5- قطعنامۀ شمارۀ1373 شورای امنیت
2-2-1-6- اعلامیۀ راجع به اقدامات ناظر به امحای تروریسم بین‌المللی
2-2-1-7- راهبرد جهانی ضد تروریسم سازمان ملل متحد در سال 2005
2-2-1-8- بیانیۀ یازدهمین نشست پیشگیری از جرایم و بسط عدالت کیفری سازمان ملل متحد در سال 2005
2-2-1-10- کنوانسیون منطقه‌ای سازمان همکاری‌های منطقه‌ای آسیای جنوبی
2-2-1-11- کنوانسیون سازمان کنفرانس اسلامی در زمینۀ مبارزه با تروریسم بین‌المللی
2-2-1-12- معاهدۀ همکاری میان دولت‌های عضو کشورهای مستقل مشترک‌المنافع در مبارزه یا تروریسم
2-2-1-13- کنوانسیون سازمان وحدت آفریقا دربارۀ پیشگیری و مبارزه با تروریسم و پروتکل سال 2004 الحاقی به آن
2-2-1-16- کنوانسیون سازمان کشورهای آمریکایی راجع به پیشگیری و مجازات اعمال تروریستی
2-2-1-17- قطعنامۀ ایجاد فرهنگ جهانی امنیت سایبری و تلاش‌های ملّی برای حفاظت از زیرساخت‌های اطلاعاتی حساس
2-2-1-18- قطعنامۀ ایجاد فرهنگ جهانی در رابطه با امنیت سایبر
2-2-1-19- قطعنامۀ مبارزه با سوءاستفادۀ جنایتکارانه از فناوری اطلاعات
2-2-1-20- قطعنامۀ ایجاد فرهنگ جهانی امنیت سایبر و حمایت از زیرساخت‌های اطلاعاتی حساس
2-2-2- اقدامات پیشگیرانۀ غیر کیفری در اسناد بین‌المللی و منطقه‌ای
2-2-2-1- توصیه نامه‌های نشریۀ بین‌المللی سیاست جنایی
2-2-2-2- دستورالعمل و توصیه نامه‌های سازمان همکاری و توسعۀ اقتصادی
2-2-2-3- هشتمین نشست سازمان ملل متحد دربارۀ پیشگیری از جرم و اصلاح مجرمین
2-2-2-4- راهبرد جهانی ضد تروریسم سازمان ملل متحد در سال 2006
2-2-3- اقدامات سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای
2-2-3-1- اقدامات اتحادیۀ بین‌المللی مخابرات
2-2-3-2- گروه کاری اطلاعات و ارتباطات همکاری اقتصادی آسیا و اقیانوس آرام
2-2-3-3- سازمان پلیس جنایی بین‌الملل
2-2-3-4- گروه جی هشت
2-2-3-6- سازمان امنیت و همکاری اروپا
2-2-3-7- مؤسسۀ بین‌المللی همکاری در مقابل تهدیدات سایبری
2-2-3-8- سازمان ناتو
فصل سوم: روش‌های حمایت از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری در حقوق کیفری ایران و اسناد بین‌المللی
3-1- روش‌های حمایت از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری در حقوق کیفری ایران
3-1-1- حمایت کیفری
3-1-1-1- حمایت کیفری ساده
3-1-1-1-1- قانون جرایم رایانه‌ای مصوب 1388
3-1-1-1-2- قانون تجارت الکترونیکی مصوب 1382
3-1-1-1-3- قانون مجازات اسلامی مصوب 1370
3-1-1-1-4- قانون مجازات اخلال‌گران در تأسیسات آب، برق، گاز و مخابرات کشور مصوب 12 دی ماه 1351
3-1-1-1-5- قانون راجع به مجازات اخلال‌گران در صنایع نفت مصوب 16 مهر 1336
3-1-1-1-6- قانون‌ کیفر بزه‌های مربوط به راه آهن مصوب 31 فروردین 1320 و اصلاحات بعدی
3-1-1-2 حمایت کیفری ویژه یا افتراقی
3-1-1-2-1- قانون جرایم رایانه‌ای مصوب 1388
3-1-1-2-2- قانون تجارت الکترونیکی مصوب 1382
3-1-1-2-3- قانون مجازات اخلال‌گران در تأسیسات آب، برق، گاز و مخابرات کشور مصوب 12 دی ماه 1351
3-1-1-2-4- قانون راجع به مجازات اخلال‌گران در صنایع نفت مصوب 16 مهر 1336
3-1-1-3- حمایت کیفری دنباله‌دار
3-1-1-3-1- قانون جرایم رایانه‌ای مصوب 1388
3-2- روش‌های حمایت از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری در اسناد بین‌المللی
3-2-1- حمایت‌ کیفری
3-2-1-1- کنوانسیون جرایم سایبر شورای اروپا
3-2-1-2- کنوانسیون راجع به جلوگیری از اعمال غیرقانونی علیه امنیت هواپیمایی کشوری
3-2-1-3- کنوانسیون جلوگیری از بمب گذاری تروریستی
3-2-1-4- کنوانسیون سرکوب حمایت مالی از تروریسم
3-2-1-5- کنوانسیون توکیو راجع به جرائم و برخی از اعمال ارتکابی دیگر در هواپیما
3-2-1-6- قطعنامۀ شمارۀ 1373 شورای امنیت
3-2-1-7- راهبرد جهانی ضد تروریسم سازمان ملل متحد در سال 2005
3-2-1-8- بیانیۀ یازدهمین نشست پیشگیری از جرایم و بسط عدالت کیفری سازمان ملل متحد در سال 2005
3-2-1-9- کنوانسیون اروپایی مقابله با تروریسم
3-2-1-10- کنوانسیون منطقه‌ای سازمان همکاری‌های منطقه‌ای آسیای جنوبی
3-2-1-11- کنوانسیون سازمان کنفرانس اسلامی در زمینۀ مبارزه با تروریسم بین‌المللی
3-2-1-12- معاهدۀ همکاری میان دولت‌های عضو کشورهای مستقل مشترک‌المنافع در مبارزه یا تروریسم
3-2-1-13- کنوانسیون سازمان وحدت آفریقا دربارۀ پیشگیری و مبارزه با تروریسم و پروتکل سال 2004 الحاقی به آن
3-2-1-14- کنوانسیون عربی مقابله با تروریسم
3-2-1-15- کنوانسیون سازمان کشورهای آمریکایی راجع به پیشگیری و مجازات اعمال تروریستی
3-2-1-16- قطعنامۀ ایجاد فرهنگ جهانی امنیت سایبری و تلاش‌های ملّی برای حفاظت از زیرساخت‌های اطلاعاتی حساس
3-2-1-17- قطعنامۀ مبارزه با سوءاستفادۀ جنایتکارانه از فناوری اطلاعات
3-2-1-18- قطعنامۀ ایجاد فرهنگ جهانی امنیت سایبر و حمایت از زیرساخت‌های اطلاعاتی حساس
3-2-1-19- کنوانسیون بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی
3-2-1-20- قطعنامۀ راجع به حمایت از قربانیان تخلفات فاحش بین‌المللی از قواعد بشر بین‌المللی و تخلفات جدی از حقوق بشر دوستانۀ بین‌المللی
3-2-1-21- نشست هفتم سازمان ملل متحد دربارۀ پیشگیری از جرم و اصلاح مجرمان
3-2-2- حمایت‌های مدنی
3-2-2-1- حمایت مادی
3-2-2-1-1- کنوانسیون پیشگیری از تروریسم شورای اروپا
-2-2-1-2- کنوانسیون منع حمایت مالی از تروریسم
3-2-2-1-3- توصیه نامۀ کمیتۀ وزیران عضو اتحادیۀ اروپا برای حمایت از قربانیان جرایم
3-2-2-1-4- راهبرد جهانی ضد تروریسم سازمان ملل متحد در سال 2005
‌3-2-4- حمایت‌های پزشکی
3-2-5- حمایت شکلی
3-2-5-1- کنوانسیون جرایم سایبر
نتیجه‌گیری و پیشنهادات
جمع بندی و پیشنهادات
پیشنهادات
منابع و مآخذ