کتاب جایگاه قانون‌گذاری قوه مقننه در حقوق ایران اثر کمال پندار، با بررسی قوه مقننه به نقش و جایگاه آن در حقوق ایران می‌پردازد.

قوه مقننه یکی از نهادهای هیأت حاکمه است که امر قانون‌گذاری را در نظام تفکیک قوا انجام می‌دهد. شهروندان از طریق قوه مقننه می‌توانند تصمیمات مقتضی در خصوص نیازها و خواسته‌های زندگی فردی و اجتماعی خود را اتخاذ نمایند. در واقع قوه مقننه نماد بیان اراده مردم است.

با توجه به نقش قوه مقننه و اهمیت آن در نظام حقوقی کشور و از طرفی اهمیتی که این نهاد برای مردم دارد از آن جهت که نمایندگان منتخب آن‌ها در این نهاد قرار دارند و رئیس مجلس شورای اسلامی (قانون‌گذاری) یکی از این نمایندگان که تجلی حاکمیت و اراده مردم در حکومت می‌باشد، بررسی نقش و جایگاه رئیس مجلس شورای اسلامی در نظام جمهوری اسلامی با توجه به اینکه وی به عنوان رئیس قوه قانون‌گذاری و با توجه به اینکه در قانون اساسی کشور ما اختیارات ویژه‌ای به وی تفویض شده است که در دیگر قوانین اساسی دیده نمی‌شود لذا واکاوی نقش و بررسی وظایف و اختیارات وی در قانون اساسی کشور حائز اهمیت بسیاری می‌باشد. جایگاه و موقعیت رئیس مجلس تا حد زیادی خاص و منحصر بفرد است.

از سویی رئیس مجلس مانند سایر نمایندگان مجلس وظایفی بر عهده دارد و دیگر اینکه هنگامی که به عنوان ریاست مجلس انتخاب می‌شود وظایف و اختیارات خاصی از طریق قانون اساسی و آیین‌نامه‌ها بر عهده وی گزارده می‌شود. رئیس مجلس به عنوان مدیر قوه مقننه وظایفی را بر عهده دارد که در آیین نامه داخلی برای وی تعیین می‌شود.

مدیریت جلسات و دستور افتتاح و اختتام جلسات از مهمترین وظایف خاص وی می‌باشد و از جمله وظایف که بین رئیس و هیأت رئیسه مشترک می‌باشد نظارت بر امور اداری و مالی مجلس، نظارت بر نمایندگان می‌باشد. رئیس مجلس در برابر قوه مجریه وظیفه نظارتی خاصی دارد که طبق اصول 85 و 138 قانون اساسی برای وی تعیین شده است.

در بخشی از کتاب جایگاه قانون‌گذاری قوه مقننه در حقوق ایران می‌خوانیم:

بر اساس ماده 10 قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران، پاره‌ای از مقامات می‌توانند در جلسات شورای اسلامی حوزه‌ی مسئولیت، خود بدون حق رأی شرکت کنند. نمایندگان در مجلس شورای اسلامی از جمله‌ی این مقامات هستند. حضور نمایندگان در این جلسات به واقع بر شیوه‌ی عمل شوراها تأثیر می‌گذارد و نیز اطلاعات لازم را به منظور اعمال نظارت در اختیار نمایندگان قرار می‌دهد.

افزون بر این و مهم‌تر سه نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی (دو نفر از اعضای کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور و یک نفر از اعضای کمیسیون اصول 88 و 90 قانون اساسی) در هیأت مرکزی حل اختلاف و رسیدگی به شکایات که به منظور رسیدگی به شکایات مبنی بر انحراف شوراها از وظایف قانونی تشکیل می‌شوند عضویت دارند.

همچنین دو نفر از نمایندگان استان مربوط در مجلس شورا عضو هیأت حل اختلاف و رسیدگی به شکایات استان است. در صورتی که شوراهای تحت نظارت این هیأت‌ها درمدت مقرر قانونی در پاسخ به اعتراض به مصوبات از نظر ذی ربط ارجاع می‌شود. این هیأت موظف است ظرف بیست روز به موضوع رسیدگی و اعلام نظر کند.

افزون بر این هرگاه شورا اقداماتی بر خلاف وظایف مقرر یا مخالف مصالح عمومی کشور و یا حیف و میل و تصرف غیر مجاز در اموالی که وصول و نگهداری آن را به نحوی به عهده دارد انجام دهد، به پیشنهاد کتبی فرماندار، موضوع جهت انحلال شورا به هیأت حل اختلاف استان ارجاع می‌شود.

این هیأت پس از رسیدگی به شکایات، می‌تواند شوراهای روستا را منحل کند و در مورد سایر شوراها، در صورت انحراف از وظایف قانونی، به هیأت مرکزی پیشنهاد انحلال می‌دهد. البته شوراهای منحل شده می‌تواند ظرف مدت یک ماه از تاریخ ابلاغ رأی در اعتراض به دادگاه صالح شکایت کند و دادگاه مکلف است خارج از نوبت به این شکایات رسیدگی کند.

فهرست مطالب

پیشگفتار
بخش اول: کلیات
فصل اول: بررسی جایگاه قوه مقننه در نظام قانون گذاری ایران
مبحث اول: مبانی نظری قوه مقننه
گفتار اول: شعبه تقنین و سابقه آن
بند اول: سابقه‌ی تاریخی
بند دوم: تلاش مکاتب در شعبه‌ی تقنینی
گفتار دوم: نقش پارلمان درطول تاریخ
بند اول: نقش مشاوره ای
بند دوم: نقش نمایندگی
بند سوم: نقش نظارتی
گفتار سوم:حدود و ثغور شعبه‌ی تقنینی
بند اول: حوزه عملکرد شاکله تقنین
بند دوم: محدودیت‌های شعبه تقنین
مبحث دوم: ساختار قوه مقننه
گفتاراول: نظام تک مجلسی
بند اول: دلایل برگزیدن نظام تک مجلسی
بند دوم: ویژگی‌های نظام تک مجلسی
گفتار دوم: نظام دو یا چند مجلسی
بند اول: کشورهای فدرال
بند دوم: کشورهای یکپارچه
فواید زیر را می‌توان برای دو مجلس در نظام‌های بسیط متذکر شد
مبحث سوم: اصول مربوط به استقلال نهاد مجلس
گفتار اول: ممنوعیت جمع برخی مشاغل با نمایندگی مجلس
بند اول: اهمیت سمت نمایندگی
بند دوم:دلایل ممنوعیت
گفتار دوم:مصونیت پارلمانی
بند اول: عدم مسئولیت
بند دوم: تعرض ناپذیری
گفتار سوم:حمایت ازپارلمان دربرابراهانت
فصل دوم: جایگاه رئیس مجلس در نظام تقنینی کشور
مبحث اول: تشکیل مجلس شورای اسلامی
گفتار اول : تشکیل جلسات
گفتار دوم: هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی
گفتار سوم: کمیسیون‌های مجلس شورای اسلامی
مبحث دوم: صلاحیت تقنینی مجلس شورای اسلامی
گفتار اول: صلاحیت تکلیفی و اختیاری
بند اول: صلاحیت تکلیفی
بند دوم: صلاحیت اختیاری
گفتار دوم: محدودیت‌های صلاحیت تقنینی مجلس
بند اول: محدودیت‌های اختیاری
بند دوم: محدودیت‌های غیر اختیاری
مبحث سوم: صلاحیت نظارت مجلس شورای اسلامی
گفتار اول: نظارت بیرونی
بند اول: نظارت تقنینی و سیاسی
بند دوم :نظارت مالی و انضباطی
دیوان محاسبات
نظارت بر اجرای قانون
تحقیق و تفحص
نظارت بر شوراهای اسلامی
گفتار دوم: نظارت درونی
بند اول: نظارت بر کمیسیون‌ها و هیات رئیسه
بند دوم: نظارت بر کمیسیون‌ها و دیوان محاسبات
بخش دوم: جایگاه رئیس مجلس شورای اسلامی درجمهوری اسلامی ایران
فصل اول: جایگاه و نقش رئیس مجلس در برابر قوه مجریه
مبحث اول: رئیس مجلس و تشکیل دولت
گفتاراول: نظارت بر تشکیل و مسائل مهم دولت
بند اول: تشکیل دولت
بند دوم: مسائل مهم و مورد اختلاف در دولت
گفتار دوم: نظارت بر نحوه فعالیت‌های دولت از لحاظ اطلاعی یا استصوابی بودن
بند اول: سوال
1. سوال از وزیر
2. سوال از رئیس جمهور
بند دوم: استیضاح
مبحث دوم: نقش رئیس مجلس در نظارت مالی بر دولت
گفتار اول: تهیه و تصویب بودجه
بند اول: تهیه بودجه
بند دوم:تصویب بودجه
گفتار دوم: اجرای بودجه
مبحث سوم: نظارت رئیس مجلس بر مصوبات دولتی
گفتار اول: قانون نحوه اجرای اصول 85 و 138 قانون اساسی
بند اول: اعتبار مصوبه دولت با ایراد رئیس مجلس
موضوع استفسار
بند دوم: ضمانت اجرای نظارت رئیس مجلس بر مصوبات دولتی
گفتار دوم: هیات بررسی تطبیق مصوبات دولتی با قوانین
بند اول: قانون الحاق 5 تبصره به قانون اجرای اصل 85 و 138
بند دوم: نقش رئیس مجلس در این هیات
فصل دوم: بررسی دیگر نهادهای اجرایی در این راستا
مبحث اول: شورای بازنگری قانون اساسی و اتحادیه بین المجالس
گفتار اول: شورای بازنگری قانون اساسی
گفتار دوم: اتحادیه بین المجالس
مبحث دوم: شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجمع تشخیص مصلحت نظام
گفتار اول: شورای عالی انقلاب فرهنگی
گفتاردوم: مجمع تشخیص مصلحت نظام
مبحث سوم: سایر نهادها
گفتار اول: شورای عالی امنیت ملی
گفتار دوم: صدا و سیما
منابع و ماخذ