کتاب نظم عمومی و جایگاه آن در قانون مدنی نوشته‌ی سارا نیکبخت، به بررسی قوانین خانواده و نقش آن در امنیت و نظم موجود در جامعه می‌پردازد.

یکی از با اهمیت‌ترین نهادهای حقوقی نظم عمومی است که در نظام حقوقی تمام کشورها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. این نهاد رابطه نزدیکی با منافع اجتماع دارد و بیشتر حقوقدانان در تعریف نظم عمومی آن را به منفعت جامعه نسبت داده‌اند.

نظم عمومی در اغلب موارد مطابق قوانین است. با این دیدگاه نظم عمومی مفهومی است که بدون شک به معنای آزادی می‌باشد. هر چیزی در ظرف مناسب خود زاده می‌شود. ظرفی که هم از آن محافظت می‌کند و هم مرزهای آن را مشخص می‌کند و به آن واقعیت می‌بخشد.

موضوعاتی که مربوط به حقوق خانواده است تنها جنبه حقوقی ندارند و به دلیل‌های متفاوتی با مسائل دینی، اخلاقی و اجتماعی یکی شده‌اند. حقیقت و وجودیت خانواده به صورتی است که تنظیم روابط میان اعضای آن بسیار بیشتر از سایر قوانین، به آموزه‌های دینی و اخلاقی نیاز دارند. با این حال در بسیاری از موارد به جهت وجود نظم عمومی حاکم در جامعه، افراد محدود به رعایت مواردی هستند که قانون‌گذار پیش‌بینی نموده است.

نقش خانواده در تأمین امنیت و نظم موجود در جامعه بسیار اهمیت دارد. به همین دلیل، اسلام با هدف تامین سلامت و سعادت جامعه، شرایط خاصی را برای تشکیل خانواده فراهم کرده تا از این طریق سلامت جامعه را تضمین کنند. اما با این حال آنچه امروزه شاهد آن هستید، بنیادهای خانواده تضعیف شده‌اند و فساد و انحرافات اجتماعی زیاد شده است. در این راستا، ایجاد امنیت در تمامی ابعاد آن یکی از اهداف قانونگذاری می‌باشد.

در بخشی از کتاب نظم عمومی و جایگاه آن در قانون مدنی (public order and status and civil law) می‌خوانیم:

عده‌ای از علمای حقوق همچون مالوریا وجود مفهوم نظم عمومی را زائد می‌دانند و معتقدند که این همان مفهوم حقوق عمومی است که از قدیم الایام استعمال می‌شده و برای حفظ منافع عمومی به کار می‌رفته است و نظم عمومی چیزی زائد بر آن نیست و اختلاف اصطلاحات و الفاظ موجب تغایر معانی مفاد آن نمی‌تواند باشد. اما اکثریت قریب به اتفاق حقوق‌دانان از جمله سیمو به هستی مفهوم نظم عمومی و سودمند بودن آن در حقوق معتقدند و آن را از ضرورت حقوق جدید تلقی می‌نمایند. حقوق عمومی عبارت از مجموعه قواعد و مقررات الزامی است که موجد سازمان‌های سیاسی و اداری دولت بوده و حاکم بر روابط فی‌مابین خود این سازمان‌ها از یک طرف و روابط این سازمان‌ها با افراد از طرف دیگر می‌باشد و حال اینکه مفهوم نظم عمومی، یک تأسیس حقوقی است که بر همه قواعد و مقررات حقوقی حتی حقوق عمومی سلطه و نظارت دارند. قدیمی‌ترین متنی که به اصطلاح نظم عمومی اشاره نموده قانون مدنی فرانسه می‌باشد. ماده مزبور اعلام می‌دارد که «با قراردادهای خصوصی نمی‌توان قوانین مربوط به نظم عمومی و اخلاق حسنه را نقض نمود.» (احمدی واستانی)

در میان مواد مذکور، قانون مدنی از همه کلی‌تر بوده و به صورت یک فرمول عام، تنظیم گردیده است. طبق این ماده «محکمه نمی‌تواند قوانین خارجی و یا قرارداد‌های خصوصی را که بر خلاف اخلاق حسنه بوده و یا به واسطه جریحه‌دار کردن احساسات جامعه و یا به علت دیگر مخالف با نظم عمومی محسوب می‌شود به موقع اجرا گذارد اگر چه اجراء قوانین مزبور اصولاً مجاز باشند.»

قانون مدنی برای استنادی که در خارجه تنظیم شده و «مفاد آن‌ها مخالف با قوانین مربوط با نظم عمومی و اخلاق حسنه ایران باشد» اعتباری قائل نگردیده است. بر اساس مواد قانون مدنی و قانون آیین دادرسی مدنی نیز اعلام داشته که: «عقود و قراردادهایی که مخل نظم عمومی و یا بر خلاف اخلاق حسنه است در دادگاه قابل ترتیب اثر نیست.»

فهرست مطالب

مقدمه ناشر
مقدمه
فصل اول: کلیاتی در باب نظم عمومی
تعریف نظم عمومی
نسبیّت مکانی
نسبیّت زمانی
تاریخچه نظم عمومی
ماهیت نظم عمومی
مبانی نظم عمومی
منابع نظم عمومی
منابع مدون نظم عمومی
قانون
درجه‌های اجبار ناشی از قانون
قانون امری
قانون تکمیلی
معیار تشخیص آمره بودن قانون
قراردادها و اسناد بین المللی
منابع غیر مدون نظم عمومی
اخلاق حسنه
عرف و عادت
رکن مادى
رکن معنوى
موارد رجوع صریح به عرف
موارد رجوع ضمنی به عرف
رویه قضایی
موارد دخالت رویه قضایی در قانون
نقص قانون
سکوت قانون
اجمال قانون
تناقض قانون
قلمرو نظم عمومی
قلمرو قواعد نظم عمومی سیاسی
محدودۀ قواعد نظم عمومی اقتصادی
مصادیق نظم عمومی
نظم عمومی و اخلاق حسنه
تمیز اخلاق حسنه
قراردادهای مخالف اخلاق
اصل بودن نظم عمومی در حقوق خصوصی
فصل دوم: جایگاه نظم عمومی در نکاح
خواستگاری
خواستگاری از زن شوهردار و مطلقه رجعیه
خواستگاری از زنی که در عدّه طلاق باین است
خواستگاری از زن مطلقه در ایام عدّه و زنی که در عده وفات است
خواستگاری از نامزد دیگری
مسئولیت ناشی از خواستگاری غیر مجاز
نامزدی
شرایط صحت نامزدی
آثار نامزدی
نکاح موقت در دوران نامزدی
بررسی وضعیت هدایای دوران نامزدی
وضع هدایای مصرف شدنی
وضع هدایایی که عادتاً نگهداری می‌شود
وضعیت نامه‌های مبادله شده در دوران نامزدی
انحلال نامزدی در اثر فوت یکی از نامزدها
لزوم ارائه گواهی پزشک مبنی بر عدم ابتلاء به امراض مسری
سن بلوغ
بلوغ از دیدگاه قرآن
سن بلوغ در قوانین
نکاح پیش از سن ازدواج
اذن پدر در ازدواج
ضمانت اجرای نکاح دختر باکره بدون اذن ولی
موارد سقوط اعتبار اذن ولی
فوت یا حجر ولی
عدم دسترسی به ولی
منع غیر موجه ولی
موانع نکاح
قرابت
محارم نسبی
محارم سببی
محارم رضاعی
شوهر داشتن زن
عده زن
مطلقه بودن به سه طلاق و نه طلاق
کفر
احرام
لعان
ازدواج با اتباع بیگانه
استیفاء عدد
شروط ضمن عقد نکاح
شروط فاسد
شرط خلاف مقتضای عقد
شرط مجهولی که جهل به آن موجب جهل به عوضین می‌گردد
شروط فاسد و غیر مفسد عقد
شرطی که انجام آن غیر مقدور باشد
شرطی که در آن نفع و فایده نباشد
شرطی که نامشروع باشد
شرط خیار
شرط عدم ازدواج مجدد از طرف زوجه علیه زوج
شرط نداشتن روابط زناشویی برای مدت معین یا دائمی
شرط پرداخت مهر در مدت معین و در صورت عدم پرداخت فسخ یا بطلان نکاح
شرط عدم پرداخت نفقه در نکاح دائم
شرط عدم ریاست مرد بر خانواده
شرط عدم اشتغال زن
شرط دادن حق طلاق به زن
شروط صحیح
شرط صفت
شرط نتیجه
شرط فعل
فصل سوم: جایگاه نظم عمومی در انحلال نکاح
فسخ
موجبات فسخ نکاح
خیار عیب
عیوب مرد
عیوب زن
جنون زن و مرد
تدلیس و تخلف از شرط صفت
تدلیس
تخلف از شرط صفت
تأثیر فسخ در شروط ضمن عقد نکاح
طلاق
طلاق با اراده مرد
ارجاع به داوری
لزوم دخالت دادگاه و اجازه دادگاه
شرایط اجرای صیغه طلاق
به کار گیری الفاظ خاص
حضور شاهد در اجرای صیغه طلاق
طلاق به درخواست زن
ماهیت طلاق قضایی
موارد طلاق قضایی
عجز شوهر از پرداخت نفقه
طلاق زوجه غایب مفقودالاثر
طلاق به دلیل عسر و حرج زن
طلاق توافقی
وکالت زن در طلاق
حقوق زوجین پس از طلاق
حقوق مالی زوجین پس از طلاق
نفقه
نفقه زن در عده طلاق رجعی
نفقه زن در عده طلاق بائن
ارث زوجین
میراث زوجه در طلاق رجعی
طلاق در حال بیماری
مهریه
تنصیف دارایی
حقوق غیر مالی زوجین بعد از طلاق
رجوع
حضانت
موارد سقوط حقوق زوجین
سقوط حق حضانت
جنون
ازدواج مجدد مادر
کفر
عدم صلاحیت اخلاقی
عدم استطاعت مالی
سقوط نفقه
نشوز
زوجه صغیره
ارتداد زوجه
زوج صغیر
سقوط ارث
کفر
قتل
لعان
مفقودالاثر بودن
نتیجه‌گیری
منابع فارسی
کتب
مقالات
منابع عربی