علی اشرف باقری فرد و ناهید فرامرزی در کتاب حمایت از فناوری‌های نو و جدید، به مباحثی همچون بررسی و شناخت حقوق مالکیت فکری و آثار مشترک و جمعی در حقوق مالکیت فکری پرداخته‌اند.

نظام حقوق مالکیت فکری جدا از هرگونه شروط قراردادی، دو گونه حقوق مادی و معنوی را برای پدیدآورنده مقرر داشته که در انحصار پدیدآورنده است. به عنوان مثال، آنچه یک آفریننده اثر ادبی در تملک خود دارد نه وجود خارجی کتاب، بلکه حقوق مادی از جمله مالکیت ادبی و هنری، حق نشر و تکثیر، حق اقتباس، تلخیص و تبدیل، حق ترجمه و جایزه است.

در تبیین حقوقی مالکیت فکری، ماهیت و طبیعت حقوق مالکیت فکری - اعم از هنری ادبی و صنعتی - را می‌توان تلفیقی از نظریه مالکیت و نظریه حقوق فکری دانست. در تبیین ماهیت فقهی حقوق مالکیت فکری نیز نظریاتی از جمله نظریه فطری بودن مالکیت، نظریه علم حصولی، نظریه اشتراکی بودن مالکیت، نظریه مالکیت اعتباری و نظریه مالکیت تکوینی در متون فقهی وجود دارد که بطور اخص می‌توان نظریات فطری بودن مالکیت و مالکیت اعتباری را در تبیین فقهی مالکیت‌های فکری جامع‌تر و مفیدتر دانست.

در ایران اغلب پدیدآورندگان و مخترعان و سایر افرادی که به نحوی برخوردار از حقوق مورد حمایت در شاخه مالکیت فکری می‌باشند، از وجود مقرراتی که در جهت حمایت از حقوق آن‌ها وضع شده است، ناآگاه هستند و یا آگاهی اندکی دارند یا حتی به دلیل نادرست بودن اطلاعاتشان در این زمینه و حتی به دلیل حفظ حیثیت حرفه‌ای خود و طولانی بودن جریان دادرسی اقدام به شکایت نمی‌نمایند و تنها شاید حاضر به طرح دعوی خود در هیأت‌های حل اختلاف گردند و اگر در این هیأت‌ها به حقوق خود دست نیابند، از طی مراحل بعدی نیز منصرف شوند. به همین دلیل برای جلوگیری از نقض بی‌رویه حقوق این دسته از افراد می‌بایست که این افراد را با قوانین مختلفی که دربردارنده حمایت از ابتکارات و آثار و علائم و نام‌های تجاری آن‌هاست، آشنا ساخت و با وضع قوانین مناسب و روشن که برای عموم افراد قابل درک باشد، ضمانت اجراهای کیفری قطعی و حتمی برای تعرض به حقوق این افراد در نظر گرفت.

اگر چه در ایران از سال‌ها پیش در قوانین مختلف به جرائم و مجازات‌های ناشی از نقض حقوق پدیدآورندگان پرداخته شده، اما قانون مربوط به حقوق مؤلفان و مصنفان (1348) هرچند در آن دوران قانونی پیشرفته و کامل به حساب می‌آمد، اما امروزه با توجه به پیشرفت این شاخه حقوقی و گسترش روزمره آثار ادبی و هنری دیگر از جزئیات کافی برخوردار نیست که افراد بتوانند با مراجعه به آن در محدوده‌های قانونی عمل کنند و در بسیاری از موارد، اعمال متجاوزان گسترده‌تر از محدوده جرائمی است که در این قانون پیش‌بینی شده است. به همین علت در برخی موارد راه حل قانونی مناسبی برای احقاق حق پدیدآورنده وجود نخواهد داشت. پدیدآورندگان در این موارد با تضییع حق خود مواجه خواهند شد.

در مورد قوانین مربوط به مالکیت صنعتی نیز گذشته از عدم وجود قانونی جامع و مستقل که بتواند همه زیر مجموعه‌های این شاخه حقوقی را یکجا تحت حمایت قرار دهد و قضات و صاحبان حق را از مراجعه به قوانین مختلف جهت یافتن حقی که برای این افراد متصور است، بی‌نیاز سازد و جلوی تشتت آراء نیز گرفته شود و نیاز مبرم به تصویب چنین قانون جامع و واحدی، اشکالات و نقایص مهمی وجود دارد.

از جمله این اشکالات می‌توان به فقدان هرگونه حمایت صریحی از اسرار تجاری اشاره کرد. علیرغم اینکه اسرار تجاری جزء مهم‌ترین زیر شاخه‌های مالکیت صنعتی است و حمایت از آن در جهت ایجاد فضای رقابتی سالم که منجر به توسعه اقتصادی کشور گردد ضروری است، اما قوانین مربوط به مالکیت صنعتی از این امر مهم غافل مانده و هیچگونه اشاره‌ای به این مورد نداشته‌اند و مجبوریم بر اساس سایر قوانینی که وجود دارند این شاخه را نیز تحت پوشش قرار دهیم که این قوانین نیز نتوانسته‌اند آن‌چنان که باید این حقوق را مورد حمایت قرار دهند. رفع این خلاء قانونی از آن‌جا که امروزه تجارت امری فراگیر و بین‌المللی شده و لازم است که اسرار تجاری هر تاجر مورد حمایت قرار گیرد تا بتواند در توسعه اقتصادی مؤثر واقع شود، ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

نقص مهم دیگر در قوانین مربوط به مالکیت صنعتی ناکافی بودن ضمانت اجراهای مقرر در این قوانین در تضمین حمایت از حقوق افراد می‌باشد. از آن‌جا که در این شاخه، با حقوق مربوط به مخترعین، صاحبان طرح‌های صنعتی و علائم و نام‌های تجاری روبرو هستیم و نقش پر رنگ این افراد در توسعه صنعت و تکنولوژی بر هیچ‌کسی پوشیده نیست و به عبارتی می‌توان بیان کرد که عامل پیشرفت صنعت و تکنولوژی یک کشور در مقایسه با کشور دیگر دقیقاٌ به همین ایده‌ها و افکار مخترعین و تاجران وابسته است، بنابراین ضروری است که حمایتهایی که یک جامعه از حقوق این دسته از افراد می‌نماید، قاطعانه بوده و از شدت بیشتری برخوردار باشد تا بتواند سد محکمی در برابر متجاوزین به این حقوق ایجاد نموده و در پیشگیری از تعرض به این حقوق مؤثر باشد. بنابراین ضروری است که در این راستا در قوانین موجود اصلاحاتی صورت گرفته و ضمن تحت پوشش قراردادن همه زیرشاخه‌های مالکیت صنعتی، ضمانت اجراهای مناسبی نیز برای حمایت از این زیر شاخه‌ها در خود جای داده باشد.

در بخشی از کتاب حمایت از فناوری‌های نو و جدید می‌خوانیم:

در مورد تاثیرات حمایت از مالکیت‌های فکری بر توسعه کشور‌ها بویژه کشورهای در حال توسعه اختلاف نظر وجود دارد. از یک سو، طرفداران حمایت از مالکیت فکری ادعا می‌کنند که این حقوق برای کشورهای در حال توسعه اجتناب ناپذبر است. آن‌ها معتقدند که تقویت قوانین مالکیت فکری به کشورهای در حال توسعه کمک میکند تا ساختار ایجاد انگیزه و چارچوب نهادی لازم برای تولید و نشر دانش، انتقال فناوری و جذب سرمایه گذاری خصوصی را ایجاد کنند. در مقابل منتقدان می‌گویند که حقوق مالکیت فکری در کوتاه مدت و میان مدت آثار مخرب وزیانباری بر کشورهای در حال توسعه خواهد گذاشت که افزایش قیمت داروهای اساسی، محدودیت در منابع آموزشی مدارس و دانشگاه‌های این کشور‌ها و سرقت و تکثیر غیر قانونی و بهره برداری غیر مجاز از دانش سنتی و نیز تضعیف خود اتکایی کشاورزان ضعیف از جمله این آثار است.

در بیشتر موارد آن‌هایی که در خصوص نظام مالکیت فکری تردید دارند مخالف یا موافق اصل حمایت از این مالکیت‌ها نیستند بلکه خواهان آن هستند که تحلیل دقیق‌تری صورت گیرد که اصولاً حمایت‌های مالکیت فکری دنبال چه هستند و پیشرفت منافع چه کسانی را تامین می‌کنند. بعد از آن باید به تعدیل این حمایبت‌ها اقدام شود به گونه‌ای که با سیاست‌های کلان کشور و اهداف توسعه‌ای هماهنگ و همگرا شود. با وجود این، تحلیل تاثیرات نظام مالکیت فکری بر کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه امری دشوار و پیچیده است و ارزیابی این تاثیرات و سنجش ارزش این حقوق با لحاظ تمامی اثرات مثبت و منفی آن برای سیاست‌گذاران و متولیان امور کار آسانی نیست چرا که در بیشتر موارد تاثیرات حمایت از مالکیت فکری به صورت غیرمستقیم است برای آشنایی با نحوه این تحلیل و پیچیدگی‌های آن برخی از مهم‌ترین عرصه‌های ارتباط بین حمایت از مالکیت فکری و توسعه (البته توسعه عمدتاً اقتصادی) به عنوان نمونه مطالعه می‌شود.

فهرست مطالب

پیشگفتار
فصل اول: کلیات
فصل دوم: حقوق معنوی و مالکیت فکری و نقض مقررات مربوطه در این راستا
فصل سوم: حمایت از اختراعات و فناوری‌های جدید فکری در ایران و ثبت قانونی آن‌ها
فهرست منابع