؛ مطابق با سرفصل‌های دانشگاهی درس آشنایی با قانون اساسی
کتاب درآمدی بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ مطابق با سرفصل‌های دانشگاهی درس آشنایی با قانون اساسی نوشته‌ی احمد موسیوند، با تأکید بر اصول و ساختارهای موجود در قانون اساسی، برای کلیه دانشجویان در رشته‌های مختلف مناسب است.

بهترین شناسنامه و گویاترین سند شناسایی هر کشور، قانون اساسی آن کشور است. قانون اساسی دربردارنده‌ی آرمان‌ها، ایده‌آل‌ها، اهداف و معیارهای ارزشی حاکم بر یک جامعه است. قانون اساسی به جهت اهمیت ساختارساز و تعیین‌کننده‌ی خود و به سبب انتظام بخشیدن به مناسبات اجتماعی و سیاسی، در سلسله مراتب قواعد حقوقی از جایگاه رفیع و ممتازی برخوردار است.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و پایان یافتن حاکمیت رژیم پهلوی که در اثر تلاش و مجاهدت ملت مسلمان و غیور ایران به وقوع پیوست و پس از برگزاری همه‌پرسی تعیین نوع نظام سیاسی کشور در فروردین سال 1358، که همانا نظام جمهوری اسلامی بود؛ به منظور فراهم آمدن زمینه‌های عملی مناسب جهت تحقق و استقرار نظام جمهوری اسلامی و حاکمیت اسلام در تمام شئون جامعه، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به شکلی کاملاً مردمی تدوین گردید و در یک همه‌پرسی به تأیید ملت ایران رسید.

از آن‌جا که یکی از ویژگی‌های جوامع توسعه یافته، قانون‌مندی و توجه به اجرای قوانین است و لازمه‌ی اجرای قوانین در هر کشور، آشنایی افراد جامعه به خصوص نخبگان و تحصیل‌کردگان با همه‌ی قوانین به طور کلی و عام و قوانین پایه مانند قانون اساسی به طور خاص می‌باشد؛ بررسی و تحلیل اجمالی مباحث و فصول قانون اساسی به عنوان اصلی‌ترین میثاق ملی جامعه و کشور برای دانشجویان رشته‌های مختلف امری ضروری است و نیز با توجه به اینکه درس آشنایی با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از دروس زیر مجموعه‌ی درس انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن قرار گرفته، ضروری است که کتب، مقالات و منابع متعددی در این زمینه در اختیار دانشجویان گرامی و آحاد جامعه قرار گیرد.

این کتاب حاصل مطالعات و تجربه‌ی چندین ساله‌ی تدریس درس انقلاب اسلامی و حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران توسط نویسنده و با تأکید بر اصول و ساختارهای موجود در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است. ویژگی اصلی این اثر، هماهنگی محتوای آن با سرفصل پیشنهادی درس آشنایی با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بوده که یکی از دروس عمومی و در زمره‌ی دروس معارف اسلامی است که در دانشگاه‌ها، ارائه می‌گردد.

همچنین در تدوین این کتاب، با توجه به مخاطبان اصلی آن یعنی دانشجویان رشته‌های درسی مختلف، تلاش شده است تا مطالب با زبان ساده و محتوای قابل فهم، مطرح و مورد بحث قرار گیرند. ویژگی دیگر این اثر، تلاش مؤلف بر استفاده از منابع داخلی، کتب و جزوات درسی اساتید برجسته‌ی حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران است.

در بخشی از کتاب درآمدی بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می‌خوانیم:

به موجب اصل 62 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مجلس شورای اسلامی از نمایندگان ملت که به طور مستقیم و با رأی مخفی انتخاب می‌شوند، تشکیل می‌گردد. شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان را قانون معین می‌کند.

بر اساس این اصل، انتخابات مجلس شورای اسلامی دارای مشخصات یا ویژگی‌هایی است که به سه ویژگی عمومی بودن انتخابات (نمانیدگان ملت) در برابر صنفی بودن آن، مستقیم بودن انتخابات، در برابر غیرمستقیم یا دو درجه‌ای بودن آن، و مخفی بودن رأی در برابر آشکار بودن آن، اشاره شده است. البته علاوه براین مشخصات، می‌توان به ویژگی‌های دیگری مانند اکثریتی بودن انتخابات مجلس شورای اسلامی در برابر تناسبی بودن آن و اختیاری بودن انتخابات در برابر اجباری بودن انتخابات اشاره نمود. همچنین همان‌گونه که از مفاد این اصل استفاده می‌شود، شرایط انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان باید توسط قانون عادی یعنی قانون مصوب مجلس معین گردد.

بر اساس اصل 63 قانون اساسی، دوره‌ی نمایندگی مجلس شورای اسلامی چهار سال است و انتخابات هر دوره باید پیش از پایان دوره‌ی قبل برگزار شود. به طوری که کشور در هیچ زمانی بدون مجلس نباشد. با توجه به تعطیل‌بردار نبودن امر قانون‌گذاری و مجلس، اصل 68 قانون اساسی چنین بیان می‌کند: «در زمان جنگ و اشغال کشور به پیشنهاد رئیس جمهور و تصویب سه چهارم مجموع نمایندگان و تأیید شورای نگهبان، انتخابات نقاط اشغال شده یا تمامی مملکت برای مدت معین متوقف می‌شود و در صورت عدم تشکیل مجلس جدید، مجلس سابق همچنان به کار خود ادامه خواهد داد.»

فهرست مطالب
مقدمه
فصل اول: کلیاتی پیرامون قوانین اجتماعی و پدیده‌ی حقوق
1. تعریف قانون
2. ضرورت وجود قوانین اجتماعی
3. مسأله‌ی قانون در اسلام
فصل دوم: مفهوم قانون اساسی و انواع آن (کلیّاتی پیرامون قانون اساسی)
1. تعریف قانون اساسی
2. انواع قانون اساسی
الف: قانون اساسی نوشته و قانون اساسی عرفی
ب: قانون اساسی تک متنی و قانون اساسی چند متنی
ج: قانون اساسی نرم (منعطف) و سخت (غیر منعطف)
د: قانون اساسی با ارزش یکسان اصول (یکدست) و با ارزش متفاوت اصول (مختلط)
ﻫ: قوانین اساسی از نظر تعیین مرجع صالح برای تشخیص مغایرت قوانین عادی با قوانین اساسی
- قانون اساسی صریح
- قانون اساسی غیر صریح
و: قانون اساسی از نظر نوع نگاه به دین و مذهب
- قانون اساسی متکی به دین و مذهب
- قانون اساسی بی تفاوت به دین و مذهب
3. تفاوت‌های قانون اساسی با قوانین دیگر
1-3. تفاوت از نظر شیوه‌ی وضع و تصویب
2-3. تفاوت از نظر شرح و تفسیر
3-3. تفاوت از نظر تجدید نظر و بازنگری
4-3. تفاوت از نظر رتبه و درجه‌ی اعتبار
4. ویژگی‌ها و شرایط لازم برای قانون اساسی
5. شیوه‌ها و روش‌های تدوین و تصویب قانون اساسی
1-5. شیوه‌ی اعطایی یا اقتداری
2-5. شیوه‌ی نیمه اقتداری
3-5. شیوه‌ی دموکراتیک
فصل سوم: تاریخچه‌ی پیدایش قانون اساسی
1. در جهان به طور کلی
2. در ایران
1-2. قانون اسای در دوره‌ی مشروطیت
2-2. قانون اساسی در جمهوری اسلامی ایران
فصل چهارم: مبانی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
1. مبانی فقهی و نظری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
2. مبانی فرهنگی و اجتماعی (مردمی) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
فصل پنجم: بررسی محورها و فصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
1. اصول کلی
1-1- شکل و محتوای نظام سیاسی ایران
2-1. دین و مذهب رسمی و سایر مذاهب اسلامی و غیر مسلمانان
3-1. نشانه‌های ملی
الف: زبان و خط رسمی کشور
ب: تاریخ رسمی کشور
ج: پرچم جمهوری اسلامی
4-1. امر به معروف و نهی از منکر
5-1. اصول مربوط به آزادی، استقلال، وحدت و تمامیت ارضی کشور
الف: آزادی
ب: استقلال
ج: وحدت و تمامیت ارضی کشور
6-1. اصول مربوط به سیاست‌های اساسی در جمهوری اسلامی ایران
الف: سیاست فرهنگی و اخلاقی
ب: سیاست آموزشی و علمی
ج: سیاست اداری
د: سیاست اقتصادی
2. حقوق و آزادی‌های عمومی
1-2. آزادی ها
الف: آزادی‌های فردی
ب: آزادی‌های گروهی و جمعی
ج: آزادی‌های سیاسی
2-2. حقوق
الف: ‌حقوق زن و خانواده
ب: حقوق شخصی
3-2. تساوی ها
الف- تساوی در برابر قانون
ب- تساوی در پرداخت مالیات
ج- تساوی در برابر محاکم و دادگاه ها
د- تساوی از لحاظ اشتغال در مشاغل دولتی
4-2. مصونیت ها
الف: مصونیت‌های شخصی
ب: مصونیت‌های قضایی
3. رهبری در جمهوری اسلامی ایران
الف: طرح ولایت فقیه در قانون اساسی
ب: شرایط و صفات و نحوه‌ی تعیین رهبر
ج: وظایف و اختیارات رهبر
د) موارد تفویض اختیار، توقف و پایان رهبری
4. قوه‌ی قضاییه در جمهوری اسلامی ایران
1-4. ساختار و تشکیلات قوه‌ی قضاییه
الف: ریاست قوه‌ی قضاییه
ب: وزیر دادگستری
ج: محاکم و دادسراها
د: قضات
ه: سازمان بازرسی کل کشور
و: دیوان عالی کشور
ز: دیوان عدالت اداری
2-4. وظایف قوه‌ی قضاییه
5- قوه‌ی مجریه
1-5. ریاست جمهوری
الف) مراحل رسمیت یافتن رئیس جمهور
ب) وظایف و اختیارات رئیس جمهور
ج) مسئولیت‌های رئیس جمهور
د) موارد پایان ریاست جمهوری
2-5. وزراء
الف) نحوه‌ی انتخاب و تعداد وزراء
ب) وظایف و اختیارات وزیران
3-5. هیأت وزیران
الف) رسمیت هیأت وزیران
ب) وظایف و اختیارات هیأت وزیران
ج) موارد پایان کار هیأت وزیران
4-5. نیروهای مسلح (نظامی و انتظامی)
الف) ارتش جمهوری اسلامی ایران
ب) سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
ج) بسیج مردمی
6- قوه‌ی مقننه
1-6. مجلس شورای اسلامی
الف) انتخابات مجلس شورای اسلامی
ب) نحوه‌ی تشکیل و رسمیت یافتن مجلس شورای اسلامی
ج) وظایف و صلاحیت‌های مجلس شورای اسلامی
اول: قانون گذاری
- مواد پیشنهادی ارائه شده به مجلس برای تصویب
- انواع رسیدگی به طرح‌ها و لوایح در مجلس شورای اسلامی
دوم: نظارت براجرای قوانین
- تذکر
- تحقیق و تفحص در امور کشور
- رسیدگی به شکایات مردم
- سوال از رئیس جمهور و وزراء
- استیضاح رئیس جمهور و وزراء
سوم: سایر وظایف و صلاحیت‌های مجلس شورای اسلامی
2-6. شورای نگهبان
الف) ضرورت وجود نهادشورای نگهبان
ب) ترکیب، شرایط و کیفیت انتخاب اعضای شورای نگهبان
ج) وظایف و صلاحیت‌های شورای نگهبان
اول: وظایف و صلاحیت‌های خاص فقهای شورای نگهبان
دوم: وظایف و صلاحیت‌های نهاد شورای نگهبان‌ (مجموعه‌ی فقها و حقوق‌دانان)
7. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
1-7. اهداف سیاست خارجی در راستای حفظ منافع و مصالح کشور در روابط بین المللی
2-7. اهداف سیاست خارجی در راستای رعایت حقوق همه‌ی انسان‌ها بویژه مسلمانان جهان
فصل ششم: بازنگری در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
ضمیمه: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
متن کامل قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران همراه با اصلاحات سال 1368
فهرست منابع